Jain_Satyaprakash 1949 10

Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad

Page 7

અંક ૧ ]
પ્રતીકાર ને પ્રત્યુત્તર “સંસ્કૃત અને પ્રાકૃતને ઝાડે ફરી વાર ઊભા કર્યા વિના કહી શકાય કે લેકેના મોટા ભાગની ભાષા પ્રાકૃત અને અલ્પસંખ્યક લેકેની ભાષા સંસ્કૃત હોવા છતાં સંસ્કૃત સાહિત્યમાં જે ઉચ્ચ કોટિનું કાવ્યત્વ છે, જે મહાન સસ્કિારિક બળ છે તે પ્રાકૃત સાહિત્યમાં નથી. સંભવિત છે કે કેટલુંક સાચું પ્રાકૃત સાહિત્ય જેને તરફથી આજે મળે છે તેનું મૂલ્ય ઘણીવાર તે ભાષાશાસ્ત્રીય વિકાસનાં પગથિયાં તરીકે જ રહે છે. પ્રાકૃત સાહિત્યના વિદ્વાનો પ્રાકૃત પ્રત્યેના તેમના પ્રેમને કારણે પ્રાકૃત સાહિત્યના સાહિત્યને અતિશચોક્તિભર્યો ખ્યાલ આપી દે છે. જેનોએ આ પ્રાકૃત, અપભ્રંશ ને જૂની ગુજરાતીનું સાહિત્ય સાચવ્યું હોવાથી તે પ્રાચીન ગ્રંથે હવે જૈન સંસ્થાઓ બહાર પાડે તે યોગ્ય જ છે, પરંતુ ઘણીવાર આને લીધે કેટલાક ખોટા ભ્રમ ઉત્પન્ન થાય છે. પહેલો ભમે એ કે આ સાહિત્યમાં ઉચ્ચ સાહિત્યત છે તે ખ્યાલ આપવામાં આવે છે. બીજો ભ્રમ એ કે ઈતિહાસ વગેરની બાબતમાં તે પ્રથાને જ પ્રમાણભૂત ગણવામાં આવે છે. એક બીજું પરિણામ એ આવે છે કે જેને શ્રીમંતોના આશ્રયને લીધે જૈનસાહિત્યના કેટલાક ત્રીજી કેટિના સંસ્કૃત પ્રાકૃત ગ્રંથ બહાર પડે છે, ત્યારે જેનેતર સાહિત્યના પ્રથમ કોટિના ગ્રંથે પણ પ્રસિદ્ધિ પામી શકતા નથી. કોઈ પણ પૂર્વગ્રહ વિના કહી શકાય કે કલિકાલસર્વજ્ઞ હેમચંદ્રના પ્રથામાં પણ મૌલિક્તા કેટલી છે તે એક સવાલ છે. જે કબળ કે દાનું અભિનવ તત્વદર્શન જૈન તેમજ પ્રાકૃત સાહિત્યમાં સંસ્કૃતના મુકાબલે અલ્પ છે. આ વસ્તુને સ્વીકાર જેન સાહિત્યના સાંપ્રદાયિક દષ્ટિવાળા અભ્યાસીઓ ન કરે તે સ્વાભાવિક છે; પણ તટસ્થ રીતે જેનાર સત્યપ્રિયે તો તેમ કહેવું જ રહ્યું.”
આના અનુસંધાનમાં આ લખાણના ગ્રંથનો પરિચય આપતા બીજા વિભાગનું વાકય નેધવા જેવું છે. તે વાય આ પ્રમાણે છે –
પ્રાકૃત સાહિત્યના સૂકા રણમાં કેટલીક મીઠી વીરડીઓ જરૂર મળી આવે છે.”
ઉપરના લખાણમાં એના લેખક મહાશયે જે વિધાન અને વિચારો રજુ કર્યા છે તેનું બારીકાઈથી વિશ્લેષણ કરવા જઈએ તો એક બહુ લાંબે લેખ લખ જરૂરી થઈ પડે. પણ એ લખાણની વિલક્ષણતા કેટલેક સ્થળે તે એટલી અસ્પષ્ટ છે કે એનું બારીક વિશ્લેષણ કર્યા વગર જ, માત્ર ઉપરનું લખાણ જરાક વધારે ધ્યાનપૂર્વક બે-એક વખત વાંચી જઈએ તો પણ, એ જણાઈ આવ્યા વગર નથી રહેતી. એનું વિશ્લેષણ કરવાનું કામ વિકાનેને સેપીને અહીં તો એમાંનાં બે–ચાર મહત્વના મુદ્દા તરફ જ અમારા વાચકેનું અને વિદ્વાનોનું ધ્યાન દેરીએ છીએ,
(૧) આ આખું લખાણ વાંચતાં એના લેખકની જેનધર્મ પ્રત્યે ઠીક ઠીક મહેર નજર (!) હેય એમ તરત જણાઈ આવે છે; અને એવી મહેર નજર(1)નું કારણ એમના દિલમાં ઘર કરી બેઠેલી સાંપ્રદાયિકતા પ્રત્યેની સૂગ હોય એમ લાગે છે. એમની આ સૂર એટલી ઉગ્ન છે કે સારાસારને કે લીલા-સૂકા વિવેક કરવાનું ભૂલી જઈને તેઓ બધું એકી સાથે ભસ્મસાત કરવા પ્રેરાઈ જાય છે.
(૨) જૈનધર્મ પ્રત્યેની લેખકની આ કરડી નજર એમના પ્રાકૃત ભાષા અને સાહિત્ય અંગેના લખાણમાં ઠીક ઠીક ઉગ્ર રૂપ ધારણ કરે છે. '