Jain_Satyaprakash 1949 10

Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad

Page 26

1
2
3
4
સુનંદા અને સુમિત્ર
"मन एव मनुष्याणां कारणं बन्धमोक्षयोः" '' આપણે ઘણીવાર વાંચીએ છીએ કે, માનવી શરીથી કામ કઈક કરતો હોય છે જ્યારે તેના માનસિક સંકલ્પ વિકલ્પ કઈક જુદું જ વિચારતા હોય છે. ઘણીવાર નવકારવાળીને મણકા આંગળીને વેઢ ફરતા હોય છે અને મને કયાંક જુદે સ્થાને ફરતું હોય છે. આ માનસિક સંકલ્પ વિકલ્પનો સર્વથા ત્યાગ થો–સંકલ્પ વિનાનું મન રહેવું એ તે અમુક ઉચ્ચ ભૂમિકાએ પહેલા મહાત્માઓને સાધ્ય થાય છે કિન્તુ મન સર્વથા પ્રવૃત્તિરહિત થાય એ સંભવિત જ નથી. હા, જે કુવિકલ્પ-અસવિચારો ચાલતા હોય છે તેને બદલે શુદ્ધ સંકટ–સદ્દવિચાર– શુભ વિચારા ચાલેમને સત્યવૃત્તિમાં રહે એટલું જ બસ છે. “મન સાધ્યું તેણે સઘળું સાધ્યું' એને ખરો મર્મ એ છે કે મને, આપણે જે શુભ પ્રવૃત્તિ સદાચરણ કરતા હોઈએ તેમાં જ પ્રવૃત્તિશીલ રહી; ચાલતી શુભ પ્રવૃત્તિમાં જ એકાગ્ર થાય–તલીન થાય અને શુભ ધ્યાનની ઉચ્ચ ભૂમિકાએ પહેચી અમસ્વરૂપનું ચિંતવન કરતું થાય, એ જ મનની સાધના છે. એ જ મનને જય છે અને તેથી મન સાધ્યું તેણે સઘળું સાધ્યું, એમ કહેવાય છે.
યાદ રાખજો કે ખાવુંપીવું, હરવું ફરવું અને મેઝમજા માણવી એ તે આ મનને સહજ સાધ્ય છે. જ્યાં ત્યાં દેવું, જ્યાં ત્યાં મર્કટપ્રવૃત્તિ કરી આનંદ લુંટવાનું એને ગમે છે. નથી ગમતું ભગવદ્દભજન-ઇશ્વરભક્તિ-શુભધ્યાન-જ્ઞાન-તપ-ત્યાગ-વૈરાગ્ય પથમાં એને વાળી તેમાં તદાકાર-તન્મય થવું. એ જ મનને માટે દુ:સાધ્ય છે. પરંતુ આજ દુધરજય મન જ્ઞાન-વૈરાગ્ય-તપ અને સત્સંગથી વશીભૂત થાય છે. આ પ્રકાર છતાયેલું મન ચિંતામણિસમાન લાભપ્રદ-હિતકારી અને પરમ સુખ પ્રાપ્તિને હેતુ બની જાય છે.
“स्वर्गापवर्गों नरकं तथान्तर्मुहर्तमात्रेण वशावशं यत् । ददाति जन्तोः सततं प्रयत्नाद् वशं तदन्तःकुरुष्व सम्यक् "॥
વશ થયેલું મન ક્ષણવારમાં સ્વર્ગ અને મોક્ષનાં સુખ આપે છે અને નહિ વશ કરાયેલું મન ક્ષણવારમાં નરકનાં દુઃખ આપે છે. માટે પ્રયત્ન કરી મનને વશમાં કરે.
મનેનિગ્રહ એ તે ધર્મના શુભ વિચારના અને સદ્દવર્તનના પાયામાં જરૂરી છે, અને એટલા માટે કહેવાયું છે કે–