________________
૩૨
જૈનધર્મ વિકાસ,
અનેક જીવનું કલ્યાણ કરવા દ્વારા તીર્થંકર નામકર્મને નિકાચિત (મજબૂત) બંધ કરે. આ પ્રસંગે એ પણ સમજવા લાયક છે. કે-જે મહાત્માની એવી ભાવના હોય કે હું મારા આત્માને ઉદ્ધાર કરવા ઉપરાંત સ્વજન વિગેરેને પણ ઉદ્ધાર કરું, (પરંતુ જેમ ભાવી તીર્થકર તમામ ઇવેને ઉદ્ધાવાને ચાહે છે. તેમ અહીં નહિ) એમ વિચારી, તે જ પ્રમાણે પ્રવૃત્તિ કરે. તે ભવિષ્યમાં ગણધર થાય. અને જેને સંસાર ઉપર કંટાળે જાગવાથી એવી ભાવના થાય કે-હું કેવલ મારા આત્માને જ ઉદ્ધાર કરૂં, એમ વિચારી તેવી જ રીતે પ્રયત્ન કરે. એવા સંવિગ્ન મહાત્મા ભવિષ્યમા મુંડ કેવલી થાય છે.
જો કે– તીર્થકર નામકર્મની માફક ગણુધરાદિ નામકર્મના ભેદો છે, પણ તેઓને પંચેન્દ્રિય જાતિ નામકર્મના સંભવતા અનેક ભેદમાં અથવા જિનનામ કર્માદિમાં સમાવેશ થતું હોવાથી જુદા ન કહીયે તે પણ ચાલે. એ પ્રમાણે પુરૂષ, સ્ત્રી વ નપુંસકમાં જે સમ્યગ્દષ્ટિ છતાં ઉપરોક્ત ભાવનાવાળા મનુષ્ય હોય, તે તીર્થકરનામકર્મને બાંધે છે. એ આવશ્યક નિયુક્તિનું વચન છે. અને બંધસ્વામિત્વ નામના ત્રીજા કર્મગ્રંથમાં મનુષ્ય, દેવ, અને નારક એ ત્રણે ગતિ(ાળા છ જિન નામ કર્મ બાંધે એમ કહેલ છે. આ બંને વિચાર પણ અપેક્ષા વિશેષથી ઘટી શકે છે. એટલે પ્રારંભક (તીર્થંકર નામકર્મને બંધ શરૂ કરનાર)ની અપેક્ષાએ મનુષ્ય-જિનનામકર્મને બાંધે છે. એમ આવશ્ય નિર્યુક્તિના વચનનું રહસ્ય સમજવું, અને પ્રતિપન્ન બંધની અપેક્ષાએ એટલે મનુષ્યગતિમાં જિન નામને બંધ શરૂ કર્યા પછીના કાલની અપેક્ષાએ તિર્યંચ સિવાય . ત્રણે ગતિના છ જિનનામકર્મ બાંધે છે. એ બંધ સ્વામિત્વના વચનનું રહસ્ય છે. એમ કાલ લેકપ્રકાશના વચનથી સમજાય છે. એ પ્રમાણે દ્રવ્યઅરિહંતે એટલે ભવિષ્યમાં થનાર અરિહંત ભગવંતે પાછલા ત્રીજે ભવે જિનનામને નિકાચિત બંધ કર્યા બાદ જે સમ્યગદર્શન પામ્યા પહેલા નરકાયુષ્ક બાંધેલ હોય તે આયુષ્યની યોગ્યતાને અનુસારે રત્નપ્રભાદિ ત્રણ નરકસ્થાનેમાંના કેઈ પણ નરક સ્થાનમાં જાય, પણ આગળ ન જાય, કારણ ભાવિઅરિહતના જીવો જેથી નરક વિગેરેમાં ન જાય માટે જ ચેથી વિગેરે નરકના છે ત્યાંથી નીકળીને અનન્તરભવમાં તીર્થકરપણું ન પામે એમ કહેલ છે. દ્રષ્ટાંત તરીકે જુએ. શ્રેણિક મહારાજા પહેલી નરકમાં અને કૃષ્ણ મહારાજા ત્રીજી નરકમાં ગયા. ત્યાંથી નીકળીને ભાવિ વીશીમાં અનુક્રમે શ્રેણિક રાજા પહેલા તીર્થંકર થશે. અને કૃષ્ણ મહારાજા બારમા અમમ નામના તીર્થંકર થશે. અને જે સમ્મદદષ્ટિ અવસ્થામાં દેવાયુષ્ય બાંધેલ હોય તે ચતુવિધ દે પૈકી વૈમાનિક દેવપણું પામે. અને વસુદેવ ચરિત્રમાં એમ કહેલ છે. કે કેઈ જીવ ભુવનપતિપણું પણ પામે. ત્યાં એવું પણ કહે છે કે- આજ અવસપિણમાં એરવત
