________________
- જૈનધર્મ વિકાસ
આવેલ છે. સર્વ વસ્તુ માત્ર જ જાણી રહ્યા છે. ઈદ્રિયથી અગોચર તેમજ એક દીપ તિમાં અનેક દીપ તિઓ સમાઈ જાય છે. તેમજ અનેક સિદ્ધો તે સ્થાનમાં જઈ રહી શકે છે, છતાં પરસ્પર બાધકર્તા થતા નથી. તેમને જ્ઞાન અને દર્શન રૂપ સ્વાભાવિક પર્યાયે હેવા છતાં તેઓ પર્યાય દેષ રૂપ કથનથી ન્યારા છે. તેમને ગુણ અવ્યાબાધ છે અને અનંત અનંત આનંદમાં પિતે વસી રહેલ છે તેમજ આ સિદ્ધ નિર્મલ આદર્શરૂપ છે. તેનું ધ્યાન કરવાથી તેમનાં ગુણ ગાવાથી, તેવા ગુણોની નજીકમાં જઈ શકાય છે અને તેવા ગુણ ગુણ ગાનારનાં જીવનમાં પ્રકટે છે અને આત્મકલ્યાણ એ સ્વાભાવિક થઈ પડે છે. કોઈ પણ દશામાં પડેલા ને મુક્તાવસ્થાને ઈચ્છતાં આત્માને માટે આલેબન રૂપ અને ધ્યાન કરવા જે ઈશ્વર હોય તે આ સિદ્ધ ભગવાન કહી શકાય તેમ છે.
જગતના અન્ય સંપ્રદાયે જગતના વિધવિધ વિનાશી અને પાર્થિવ ગોની પ્રાપ્તિ માટે પોતાના માની લીધેલાં ઈશ્વરના સ્વરૂપનું ધ્યાન, પૂજન, અર્ચન કરે છે. તેમજ દેવ–દેવી જેવી અનેક શક્તિઓ જ સકામ સ્વાર્થભાવથી ઉપાસે છે. ત્યારે અત્ દર્શન કેઈ જુદી જ દિશાનું સુચન કરે છે. કારણ કે અહંત દશનને માન્ય સિદ્ધ ભગવાન ઐહિક વિનાશી સુખથી જ તેઓ વેગળા છે. તેથી તેવું સુખ આપી શકતા નથી. તેમજ તેઓ વિષમ વિકારથી નિરાળા છે. તેઓ કાંઈ–બીજા સામાન્ય દેવો મુજબ ગારૂડી ચમત્કાર પણ બતાવતાં નથી. માત્ર તેઓનું મરણું, ધ્યાન અને ગુણાનુવાદ ગાવાથી તેમના જેવા ગુણો ઉપાસકમાં પ્રકટ થાય છે તેથી અહત દર્શન નમો સિદ્ધા શબ્દથી તે સિદ્ધ ભગવાનને વંદન કરી તેમના અનંત ગુણેનું શ્રવણ મનન અને નિદિધ્યાસન કરવાનું સૂચવે છે.
અત્ દર્શનની ઈશ્વર તત્વની માન્યતા આપણે ઉપર કહી ગયા છીએ. હવે એક બાજુ અન્ય દર્શનની ઈશ્વર સંબંધી માન્યતા સાથે અર્હત્ દર્શ નની વિચારણા રજુ કરવાથી યથાર્થ વસ્તુને નિર્ણય કરી શકાશે, અને જેઓ અહંત દર્શનને નાસ્તિક કે નિરિશ્વરવાદી કહેવાનું સાહસ કરતાં હશે તેઓને પણ આ વિચારણાથી પિતાની સ્વયં કલ્પી લીધેલી ભ્રમજનક માન્યતાનું ભાન થશે. મિમાંસક અને સાંખ્યવાદીઓ જેમ પ્રત્યક્ષ રીતે ઈશ્વરને અસ્વીકાર કરે છે તેવું અહંત દર્શન નથી કહેતું. સાંખ્યો તેમજ બીજા દશને પણ જેમ મૂક્તાત્મા તથા સિદ્ધની ઉપાસના વાસ્તવિક હોવાનું સ્વીકારે છે જેમકે Yarતમનઃ ઘરના ૩જારના વિજય ઘા આ સૂત્રને અહંત દર્શન આદરથી જુવે છે. પ્રથમથી જ કેઈ એક ઈશ્વર છે એમ આ સૂત્ર સ્વીકારતું નથી પણ મુક્ત અને સિદ્ધને લક્ષીને આ સૂત્ર છે. આ સાંખ્યની માન્યતા સાથે અત્ દર્શન ઈશ્વર સંબંધમાં સમાનતા ધરાવે છે.
