________________
૧૩૨
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ચત્ર
રાજા કે વ્યક્તિના હાથમાં ન હતું, પણ આખી પ્રજાના હાથમાં હતું અને પ્રજાને અવાજ રાજ્યશાસનને નિયામક હતો. ત્યારપછીના કાળમાં રાજ્યસત્તા કોના હાથમાંથી ધીમે ધીમે સરકવા માંડી અને અમુક માણસે અથવા અમુક એક માણસના હાથમાં એકહથ્થુ સત્તા જવા માંડી હતી તે પણ તે વખતના સાહિત્ય ઉપરથી જોવામાં આવે છે. તેનું કારણ કે માં વિલાસી જીવન વધતું ગયું જોવામાં આવે છે, માટે જ પ્રભુએ વિલાસને નિગ્રહ કરવા અને સંયમને સ્થાન આપવા સચોટ ઉપદેશ કર્યો જોવામાં આવે છે.
લોકતંત્ર તે તંત્રમાં સમાવેશ થતા મનુષ્યના સામર્થ્ય ઉપર જ નભી શકે છે. માણસનું સામર્થ્ય તેના તન, મન અને આત્મબળ ઉપર રહે છે. મહાવીર ભગવાનનું ચરિત્ર વાંચતા આપણને જણાય છે કે શરીરસંપત્તિ કેળવવા અને દઢ રાખવા તે વખતના મનુષ્યો કેવા કેવા પ્રકારની અંગકસરતો કરતા હતા. અંગકસરતમાં જુદા જુદા યુવાને હરીફાઈ કરતા હતા. તેના જાહેરમાં જલસા થતા હતા, જે જોવામાં સમગ્ર પ્રજા રસ લેતી હતી. અને વીર્યવાન યુવકની પ્રશંસા થતી હતી અને પારિતોષિક આપવામાં આવતા હતા. મહાવીરે બાલ્યાવરથામાં એક દુર્દેવને પોતાની મુષ્ટિવડે પ્રતિકાર કર્યો હતો તે બતાવે છે કે મહાવીર કુમારે કેવું અંગબળ કેળવ્યું હતું. ટૂંકામાં લેકશાસનને મુખ્ય આધાર પ્રજાના અંગબળ ઉપર છે અને તે અંગબળ કેળવ્યાના અનેક દષ્ટાંતો ચરિત્ર ઉપરથી જોવામાં આવે છે. હાલના વખતમાં અને તેમાં પણ આપણું જેમાં શરીરસંપત્તિ પ્રાપ્ત કરવામાં અને કેળવવામાં ઘણું દુર્લક્ષ્ય અપાય છે. આપણામાં ભાગ્યેજ દશ ટકા માણસો નીકળે કે જેના વિમા પહેલા વર્ગ માં વિમા કંપનીઓ પસંદ કરે. પચાસ ટકા જેટલા તો વિમા માટે નાલાયક ગણાય. આ શરીર નિબળતાના અનેક કારણે છે, જેનું વિવેચન આ સ્થળે અપ્રાસંગિક છે. પણ એવું કંઈ કહેતું હોય કે શરીરની સંભાળ ન રાખવી તેવો જૈનધર્મનો સીધી કે આડકતરી રીતે આદેશ કે ઉપદેશ છે, તો તે હકીકત શલાકાચરિત્રો વાંચવાથી અને શ્રી મહાવીરની કથા વાંચવાથી ખોટી ઠરે છે. ધર્મનું મુખ્ય સાધન શરીર છે એવું અન્ય ગ્રંથકારો કહે છે તે પ્રમાણે જૈન ગ્રંથકારો પણ કહે છે. પ્રભુ મહાવીરે સાધુ માર્ગથી ગૃહસ્થમાર્ગ જુદે બતાવ્યું છે અને ગૃહસ્થને તે પોતાના કુટુંબના, પિતાના ધર્મના અને દેશના રક્ષણ માટે યોગ્ય તાલીમ લેવાની અને શરીર સામર્થ્ય કેળવવાની જરૂરીયાત બતાવી છે. સાથે સાથે દેશકાળની સ્થિતિ પણ જેવાની રહે છે એટલે લોકશાસન તંત્રનું પહેલું સૂત્ર કે તે તંત્રના પ્રજાજને શરીરશક્તિસંપન્ન હોવા જોઈએ તે ભગવાનના ચરિત્ર ઉપરથી અને તે સમયના માણસના વ્યવહારથી સિદ્ધ થાય છે.
લોકશાસન તંત્રમાં શરીરસંપત્તિની આવશ્યકતા છે, તેવી જ આવશ્યકતા આર્થિક સંપત્તિની છે. આવા શાસનમાં ધનધાન્યની વિપુલતા હોવી જોઈએ અને
