________________
ધમાં સભ્ય જ્ઞાનની જરૂરીયાત છે
લેખકચતુર્ભુજ જયચંદ શાહ મનુષ્યને જીવન ધારણ માટે શ્વાસોશ્વાસની ક્રિયાનું સંચાલન જેટલું જરૂરી છે તેટલું જ ભગવાનૂ મહાવીરના શાસનમાં આત્મહિતાર્થે સમ્યગુ દર્શન, જ્ઞાન અને ચારિત્રનું આરાધન આવશ્યક છે. શારીરિક દષ્ટિએ મનુષ્ય જેમ શ્વાસોશ્વાસની ક્રિયા ચાલુ હોય ત્યાં સુધી જ જીવી શકે છે અને આહારદિક ક્રિયાઓ દ્વારા શારીરિક જીવનશદ્ધિ અને વિકાસ
સાધે છે તેમ ધાર્મિક દષ્ટિએ સમ્યગદર્શન જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ ચાલુ હોય ત્યાં સુધી જ મનુષ્યને - આત્મહિતની સમજણ ચાલુ રહે છે, અને જેટલે અંશે કર્મ આશ્રવના નિરોધરૂપ
સંવર અને સત્તાગત કર્મની નિરારૂપ ક્રિયાદ્વારા ચારિત્રશુદ્ધિ અને વિકાસ સાધે છે તેટલે અંશે આત્મહિત અને મોક્ષપ્રાપ્તિને ઉદ્દેશ સાધ્ય બને છે. આત્મહિતની સમજણ માટે સમ્યગ્ગદર્શનજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ અને આત્મહિતની સાધના-મોક્ષ માટે ચારિત્રનું ગ્રહણ આવશ્યક છે. સુખ માટે મથતા જીવાત્માને રાગ, દ્વેષ અને મોહથી વ્યાપ્ત જીવન અને આ સંસાર એ જ દુઃખનું કારણ છે. સંસારમાં કવચિત્ સુખ મળે તો તે લાંબે વખત ટકતું નથી તેમજ તેથી પરમ શાંતિ પ્રાપ્ત થતી નથી. સુપગ પણ ઘણીવાર વિશેષ દુઃખબંધનનું કારણ થઈ પડે છે. સંસારમાં ભવભ્રમણ સાથે અનિવાર્યપણે સંલગ્ન દુઃખના કાયમી નિવારણ માટે અને શાશ્વત પરમ સુખની પ્રાપ્તિ અર્થે કુદરતી અથવા જિનેશ્વર ભગવંતપ્રણીત ધર્મ સાધુ મુનિ મહારાજના ઉપદેશદ્વારા અથવા બીજી કઈ રીતે મેળવેલા જ્ઞાન દ્વારા સંસારથી મુક્ત થવાની અર્થાત મોક્ષની જે અભિલાષા પ્રગટ થવી તે સમ્યગદર્શન છે. તેથી જીવાત્માને ભવાટવીમાં કાયમ ૨ખડાવી મારનાર સંસારની ભયંકરતાનું યથાર્થ દર્શન થાય છે અને તેમાંથી છૂટવા એટલે મુક્ત થવાની અભિલાષા પ્રગટે છે. મોક્ષની તે અભિલાષા કઈ રીતે પૂર્ણ કરવી, તે માટે જીવાદિ તત્તનું ય ઉપાદેય સ્વરૂપ અને તેનો માર્ગ–ઉપાય જ્ઞાનદ્વારા સમજાય છે. તે જ્ઞાન તે સમ્યગજ્ઞાન અને તે અનુસાર થતી સંયમરૂપ ક્રિયા તે સમ્યફ ચારિત્ર છે, અને એ રત્નત્રયીનું ઉત્કૃષ્ટ ફળ મોક્ષ છે.
મનુષ્યને સમ્યગદર્શનની પ્રાપ્તિ બાદ તેણે જે કાંઈ જ્ઞાન મેળવ્યું હોય અથવા મેળવે તે સમ્યગુરૂપે પરિણમે છે અને ત્યારથી તેને સમ્યજ્ઞાનની શરૂઆત થાય છે. સમ્યગુદર્શન એ સમ્યજ્ઞાનની પ્રાથમિક શરત છે અને તેથી જીવનપ્રવૃત્તિના ઉદ્દેશ અથવા બેયની શુદ્ધિ થાય છે. પરમ શાશ્વત સુખ માટે સમ્યગ્દર્શનરૂપ મોક્ષાભિલાષ થવા છતાં મોક્ષમાર્ગનો નિર્ણય તો સમ્યજ્ઞાન દ્વારા જ થાય છે અને સમ્યગજ્ઞાન યુત ચારિત્ર અથવા સંયમ પાલન દ્વારા મોક્ષમાર્ગ તરફ પ્રયાણ સધાય છે. સમ્યગુજ્ઞાન દ્વારા સમ્યગ્ગદર્શનનું શુદ્ધિકરણ અને સ્થિરીકરણ થાય છે અને ચારિત્રપાલનમાં આવતા દેશે સાથે આત્માને જાગૃત રાખવાનું તે કાર્ય કરે છે. કોઈપણ પ્રચલિત જાત, ધર્મ અને તેના ધર્મગ્રંથને સમ્યગુજ્ઞાનની દષ્ટિએ જોવામાં આવે તો
( ૧૪ )
