________________
-
--
--
-----
૧૪૪
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ચત્ર
સુવિહિત શુદ્ધ ક્રિયામાગ સંવેગી સાધુને રહેવાનું પણ સ્થાન મળતું નહોતું, છતાં તેમણે અનેક કષ્ટ-યાતના વેઠીને ધર્મને બની શકે તેમ શુદ્ધ સ્વરૂપે જાળવ્યો છે. જીવાદિ તો અને શુદ્ધ આચારમાગ સહેલાઈથી સમજાય તે માટે ઉચ્ચ કોટિન ઘણું ધર્મગ્રંથો અને ટીકાની રચના કરી છે. છતાં કાળબળ અને અન્ય ધર્મવાળાઓની લેકમેગ્ય અને રંજન રૂપ થતી ક્રિયાઓ અને કથાઓની અસર આપણું ધર્મ સાહિત્ય ઉપર તેમજ જીવનમાં થતી જ આવી છે. તે સાથે યુદ્ધમાર્ગને પુનઃસ્થાપન માટે ક્રિયાઉદ્ધાર થતા આવ્યા છે છતાં વખત જતાં શિથિલતા પ્રવેશતી જ રહી છે. સમ્યગદર્શનનું સ્થાન દશનસ્થળમાં લેકરંજન–આકર્ષણ અર્થે થતા અલંકાર આડંબરોએ, તોપદેશ માટે સમગૂ શ્રુતજ્ઞાનનું
સ્થાન અલંકારી કાવ્યભાષા અને ક૯૫ના પૂર્ણ કથાઓએ, અને સમચારિત્ર અને શહ આચારનું સ્થાન અત્યંતર શુદ્ધ ભાવ વગરને બાહ્ય તપશ્ચર્યા, ક્રિયાકાંડે અને ઉત્સવર્ડબરોએ લીધું છે. તેમાં પણ અજ્ઞાનતા અને ગતાનુગતિકપણને લઈને અધિકાર સ્થાનસમયના શુદ્ધ વિધિવિધાન ઘણી વાર જળવાતા નથી. ધર્મક્રિયામાં આશાતના અને બીજા દોષ ઘણું વધી ગયાં છે. એક બાજુ આ પ્રમાણે મોટા પ્રમાણમાં ચાલી રહ્યું છે ત્યારે સમાજના કેટલાક યુવાન વર્ગ મૂળમાં ધર્મશ્રદ્ધાથી જ ચલિત થતો જાય છે. જેનદર્શન અને ધર્મમાં એવું કશું નથી કે જે સત્ય અને વિજ્ઞાનનું વિરોધી હોય. ઊલટું જેનદર્શન આધ્યાત્મિક તેમજ ભક્તિક દૃષ્ટિએ જીવાદિક પદાર્થોનું તર્કન્યાયયુક્તિપુરઃસર સત્ય પ્રતિપાદન કરનારું છે. નિગોદ, પરલોક, મોક્ષ જેવાં સૂમ વિચારણું માગતાં ચક્ષુ અને જ્ઞાનેંદિયો ને અદ્રશ્ય પદાર્થોને પણ યુક્તિપૂર્વક સમજાવી શકાય છે. અત્યારના - વિજ્ઞાનમાં આધ્યાત્મિક અથવા પારમાર્થિક સુખદષ્ટિને સ્થાન નથી. જે કોઈ શોધખોળ થાય છે તે ભૈતિકદષ્ટિએ અને ભૈતિક સુખ માટે થાય છે. આધ્યાત્મિકદષ્ટિ નહિ હોવાથી વિજ્ઞાનની શોધખોળાનો ઉપયોગ લડાઇના ભયંકર સંહારમાં પણ થાય છે. જ્યારે જૈનધર્મમાં પંદર બે હજાર વર્ષ પહેલા ઘણા આચાર્યોને વિશિષ્ટ વિદ્યાશક્તિબળ પ્રાપ્ત થતા હતા છતાં કોઈએ પણ તેનો હિંસાદિક કાર્યમાં ઉપયોગ કર્યાને એક પણ દાખલો મળશે નહિ. વિજ્ઞાનની દૃષ્ટિએ પણ જેઓને મુખ્યત્વે તિક સુખ જોઈતું હોય તેનો પણ જૈનધર્મ વિરોધ કરતું નથી. પ્રથમ તો એ જીવનની સાચી દષ્ટિ સમ્યકત્વ સત્ય એય બતાવે છે. તે પછી કોણે કેટલો ધર્મ પાળવો તે દરેકની શક્તિ અધ્યવસાય ઉપર અવલંબે છે. જેનચક્રવર્તીઓ અને વાસુદેવોએ મુખ્યત્વે પાદૂગલિક સુખસાધના કરી હતી પણ જેઓએ છેવટ રાજ્યવૈભવ, ઋદ્ધિસિદ્ધિનો ત્યાગ કરી અધ્યાત્મ સંયમમાર્ગ ગ્રહણ કર્યાં તેમણે જ મોક્ષ અને સ્વર્ગની ઉચ્ચગતિ પ્રાપ્ત કરી હતી. બાકીનાએ તો નીચ નકગતિ જ પ્રાપ્ત કરી છે. અનીતિને પિષણ મળે તેવી શુદ્ધ રીતે દ્રવ્ય મેળવવાની લાલસા ઘણી વધી છે, અને તેવા દ્રવ્યોપાર્જન ઉપર જાણે કે ઢાંકપીછોડો કરવા તેવા દ્રવ્યવડે ધાર્મિક ઉત્સવાદિક અને બીજું બાહ્ય ક્રિયાનું આચરણ ઘણું થઈ રહ્યું છે. પણ તે સર્વ સમ્યગદષ્ટિએ ધાર્મિક અજ્ઞાનતાનું જ પરિણામ છે.
એટલે ચળકાટભર્યા કહેવાતા દર્શનઉદ્યોત અને વધી પડેલ ધાર્મિક ક્રિયાકાંડ પ્રવૃત્તિની શુદ્ધિ કરવી હોય તો હાલમાં એકલા સાધુવર્ગ ઉપર આધાર રાખી શકાય તેમ નથી.
