________________
૧૩૨
અંક ૬ ઠ્ઠો ]
શ્રી મહાવીરનું શાસનઃ લોકશાસન તંત્ર કેઈ માણસ ધનના કારણે દુઃખી ન હોવો જોઈએ. શ્રી મહાવીર પ્રભુના સમયમાં પ્રજાજને ધનધાન્યથી સુખી હતા. શ્રાવકોના વૃત્તાંત ઉપરથી જોવામાં આવે છે કે પ્રજાજનેના ભંડારે ખાલી ન હતા. પોતાને માટે દ્રવ્ય વાપરતા એટલું જ નહિ પણ પરમાર્થના કામમાં પણ અઢળક દ્રવ્ય વાપરી શકતા, પરંતુ તે સમયમાં અર્થની ભાવના હાલ જેવી શુષ્ક અને સંકુચિત ન હતી. દરેક શ્રાવક પિતાના સુખની જેટલી વાંછના કરતો તેટલી જ વાંછના બીજા કેઈ દુ:ખી ન થાય તેવી રાખતા. પિતાના દ્રવ્યને ઉપગ સાર્વજનિક રીતે થઈ શકે તે માટે નીતિ અને ધર્મમાં માર્ગો બતાવ્યા હતા. સંયુક્ત કુટુંબની પ્રથા એ તેને એક માર્ગ છે. કુટુંબના દરેક સરખી શક્તિવાળા ન હોય છતાં દરેકને કુટુંબમાં સરખું સ્થાન મળતું. સ્ત્રીઓ અને બાળકને પણ કુટુંબનું રક્ષણ મળતું. તે વખતે અત્યારે ઉત્પન્ન કરવામાં આવે છે તેવા અનાથ આશ્રમની જરૂરીયાત ન હતી. અનાથને કુટુંબમાંથી અને જ્ઞાતિ કે સમાજમાંથી રક્ષણ મળતું. દરેક જણને પોતાના નિર્વાહ માટે પૂરતું મળી શકે, અને એક બીજાનું ઝુંટવીને ખાવાની પશુવૃત્તિ ન થાય તે માટે દ્રવ્ય ઉપર પણ “પરિગ્રહપ્રમાણુરૂપ અંકુશ ભગવાને મૂક્યો હતે. અને અપરિગ્રહને એક મહાવ્રત ગણવામાં આવ્યું હતું. અત્યારની પ્રજા પ્રજા અને દેશ દેશ વચ્ચે વૈમનસ્ય અને વિદ્વેષનું કારણ- આર્થિક ક્ષેત્રમાં રહેલું છે. દરેક દેશ અને દરેક પ્રજાને બીજાનું ઝુંટવી લઈ સમૃદ્ધ બનવું છે. અને તેવી સંપત્તિથી બીજા ઉપર સામ્રાજ્ય ભોગવવું છે. પ્રભુ મહાવીરના શાસનમાં તેવી અનિષ્ટ વૃત્તિને મૂળથી જ નિષેધ કર્યો છે. જરૂરીયાતો ઓછી કરો, જરૂરીયાત પૂરતું દ્રવ્ય પ્રાપ્ત કરે, દ્રવ્ય સંગ્રહની પણ મર્યાદા બાંધે, વધારે મળે તે સત્કાર્યમાં વાપરો નાં છે, તેમાં જ પૂન્ય છે, તેથી વિરુદ્ધ વૃત્તિ પાપ છે, પાપની પોષક છે, આત્મિક જીવનનું અધ:પતન કરનારી છે, માટે તે વૃત્તિને, તેવી તૃષ્ણને પિષો નહિ. એવો ભગવાનને સચોટ ઉપદેશ અને માર્ગ છે. એટલે લોકશાસન તંત્રનું બીજું સૂત્ર કે તેમાં આર્થિક અસમાનતા વિષમ ન હોવી જોઈએ, દરેક
વ્યક્તિ સુખશાંતિથી રહી શકે, પોતાના નિર્વાહ ચલાવી શકે તેવી આર્થિક ઘટના હોવી જોઈએ, તે માટે દાન અને પરિગ્રહના નિયમ હોવા જોઈએ. આવી ભાવના મહાવીરના શાસનમાં પ્રવર્તે છે અને તેવી ભાવનાને પોષવામાં આવે છે તે દષ્ટિએ લોકશાસન તંત્રને મહાવીરનું શાસન અનુરૂપ છે એટલું જ નહિ પણ પિષક અને વર્ધક છે.
લોકશાસન તંત્રની ત્રીજી આવશ્યકતા એ છે કે–તેમાં જાતિ અને વર્ણના ભેદ વિના દરેક વ્યક્તિને આત્મવિકાસનો પૂરતે અવકાશ હોવો જોઈએ.
બ્રાહ્મણેને મોક્ષ મળી શકે, અને શૂદ્રોને અધિકાર જ નહિ. બેરાઓ જ રાજ્ય કરવાને લાયક, અને કાળાએ તે તેમની ગુલામી કરવાને સજાયેલા, પુરુષોને અમુક ધર્મપ્રાપ્તિના અધિકાર અને સ્ત્રીઓને નહિ? આવા પ્રકારના ઉચ્ચ નીચના
