Jain Dharm Prakash 1947 Pustak 063 Ank 04

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha

Page 8

ભાગમીમાંસા X~~~~~~~
લેખક—આચાર્ય શ્રી વિજયકસ્તૂરસૂરિજી મહારાજ
જે માનવી ભાગથી સુખ માને છે તેણે ભાગ શું વસ્તુ છે તેને સમ્યગ્ બુદ્ધિપૂર્વ ક પ્રથમ વિચાર કરવાની અત્યંત આવશ્યકતા છે. ભાગના બે અર્થ થાય છે. એક તા વાપરવું અને ખીજો સયાગ. તેમાં વાપરવારૂપ ભાગ એ પ્રકારના છે. એક તા પેાતાની જ વસ્તુ વાપરવી અને બીજો પારકી વસ્તુ વાપરવી. પેાતાની વસ્તુ વાપરવારૂપ ભાગ આત્માને માટે સમ્યગ્નાનાદિ છે કે જેને આત્મા પ્રત્યેક ક્ષણે વાપરી રહ્યો છે. જ્ઞાન, દર્શીન તથા ચારિત્ર આદિ વાપરીને આત્માએ પેાતાનું સ્વરૂપ જાળવી રાખ્યું છે. અને જીવન વાપરીને પેાતાનુ અસ્તિત્વ ટકાવી રાખ્યુ છે. જ્ઞાન-દર્શનાદિ ગુણા છે અને તે આત્માના પેાતાના હાવાથી આત્મસ્વરૂપ છે એટલે તેને ત્રણે કાળમાં વિયોગ થતા નથી. એટલા માટે જ આત્માને તાત્વિક દષ્ટિથી સ્વ-વરૂપના ભાક્તા કહ્યો છે. આત્માને સમ્યગ્દાવિંદ પોતાના ગુણા ભાગવવાને માટે પૌલિક કાઇ પણ વસ્તુની જરૂરત પડતી નથી; કારણ કે તાદાત્મ્ય સબધથી પેાતાની અંદર જ રહેલા પેાતાના જ ગુણાને ભાગવવાને માટે ભિન્ન ગુણુ-ધર્મ વાળા દ્રવ્યની આવશ્યક્તા હેાય જ નહિ. સાકરને પેાતાનું સ્વરૂપ જાળવી રાખવાને માટે મીઠાશ વાપરવા કરીઆતાની જરૂરત પડતી નથી, અગ્નિને પેાતાનું અરિતત્વ ટકાવી રાખવા ઉષ્ણુતા વાપરવાને માટે પાણીની આવશ્યકતા હૈાતી નથી. અર્થાત્ કરીઆતાના સયેાગથી સાકર મીઠી કહેવાય નહિં અને પાણીના સયાગથી અગ્નિ ઉષ્ણુ કહેવાય નહિ; કારણ કે ભિન્ન સ્વરૂપવાળા દ્રઐાના ગુણા પણ-ભિન્ન હાવાથી કરીઆતાના ગુણ સાકરની મીઠાશના અને પાણીના ગુણ અગ્નિની ઉષ્ણતાના બાધક છે પણુ સાધક નથી. તેવી જ રીતે આત્માને જ્ઞાનાદિ ગુણો વાપરવાને માટે જડદ્રવ્યના સચેાગની જરૂરત નથી, કારણ કે પુદ્દગલ દ્રવ્ય આત્મ દ્રવ્યથી ભિન્ન ગુણધર્મ વાળુ' છે એટલે જ્ઞાનાદિ ગુણા વાપરવાને માટે આત્માને બાધક થાય છે પણ સાધક થઈ શકતું નથી.
L
આત્મા નિર'તર જ્ઞાનાદિ ગુણાના ભક્તા છે એટલે આત્માના ભાગ પરના સયેાગરૂપ નથી પણ રવ-સ્વરૂપ છે. એટલે કાઇ પણ વસ્તુના સયેાગ સિવાય-પછી તે વસ્તુ જડ હોય કે ચૈતન્ય હાય, દ્રવ્ય હાય, ગુણુ હાય કે પર્યાય હાય—વસ્તુ માત્રને પેાતાના જ્ઞાન ગુણથી જાણવી તે જ આત્માનું ભાગવવાપણુ` છે. બાકી તેા તેનું ભક્તાપણું તાત્વિક દ્રષ્ટિથી જોઇએ તેા બીજી કાઇપણ રીતે બની શકતું નથી. આવી જ રીતે દ્રવ્યમાત્રાતાતાના ગુણાને ભાગવે છે અને પેાતાનું અસ્તિત્વ ટકાવી રાખે છે. ભાગ સંબધને કહેવામાં આવે છે, તે એ પ્રકારે છે: એક તાદાત્મ્ય સબંધ અને જો સાગ સબંધ. ગુણ ગુણીનેા સ્વરૂપ સબંધ છે, અર્થાત્ ગુણુ . પાતપાતાના દ્રવ્યમાં તાદાત્મ્ય સંબંધથી રહે છે અને દ્રવ્યાના પરસ્પર સયાગ સબંધ છે. છએ દ્રશ્ય સયોગ સબધથી ભેગાં મળીને રહે છે છતાં ભિન્ન ગુણ–ધમવાળાં હાવાથી એક સ્વરૂપ થઇ જતાં નથી, કારણ કે જે દ્રવ્યમાં જે ગુણુ સ્વરૂપ → (૭૨)