________________
3) सुभाषितरत्नमंजूषा
mos
प्रारंभ गुर्वी क्षयिणी क्रमेण, लध्वी पुरा वृद्धिमतीश्च पश्चात् । दिनस्य पूर्वार्धे परार्धभिन्ना, छायैव मैत्री खलसज्जनानां ॥ १ ॥ અર્થ:—દિવસની પૂર્વાધ અપરાધની છાયા જેવી ખળ ને સજ્જનની મૈત્રી હાય છે. ખળની મૈત્રી પ્રાર’ભમાં મેટી હાય છે પરંતુ તે ક્રમે ક્રમે ઘટતી જાય છે અને સજજન પુરુષની મૈત્રી પ્રારંભમાં નાની હાય છે પણ તે ક્રમે ક્રમે વધતી જાય છે.
દિવસમાં પેાતાના દેહના જમીન પર પડતા પડછાયાના જેને અનુભવ હશે તે જોઇ શક્યા હશે કે પ્રભાતે શરીરના પડછાયા ઘણા માટે–લાંએ હાય છે ને તે ઘટતા ઘટતા મધ્યાહ્ને પગમાં સમાઇ જાય છે અને અપેારના પડછાયા તદ્દન આછા હાય છે પરંતુ સાંજે ઘણા લાંખા થઇ જાય છે. ખળ ને સજ્જન પુરુષની મૈત્રીને પડિતાએ દેહની આ છાયાની ઉપમા આપી છે. ખલની મૈત્રી સ્વાથી હાય છે. તે સ્વાર્થ સરે ત્યાં સુધી ટકે છે, પછી ઘટી જાય છે, અને તદ્દન નાશ પામી જાય છે. સજ્જનની મૈત્રી પરસ્પરનું હિત કરનારી હોય છે. તે દિનપરદિન વધતી જ જાય છે. તે જેમ બને તેમ પરસ્પરનું હિત જ ઇચ્છે છે. એ હિતમાં માહ્ય હિત કરતાં આભ્યંતર હિતને વિશેષ સમાસ હેાય છે. તે પરસ્પરના આત્માનું હિત ઈચ્છનાર હાય છે. તે પેાતાના સંબધમાં આવનાર નીતિવાન્ કેમ અનીતિનાં કે પાપનાં કાર્યોથી દૂર કેમ રહે, સદાચરણી કેમ ખને, શીલ ને ક્ષમાનું મહત્ત્વ કેમ સમજે, જિનપૂજાદિ ધર્મક્રિયામાં રત કેમ બને, ધમની સાચી ધગશવાળા કેમ અને તે જ ઇચ્છે છે અને તેને માટે નિરંતર પ્રયત્ન કર્યો કરે છે.
થાય,
સજ્જનાની વાણીમાં મીઠાશ હાય છે. કટુ શબ્દ તે તેમાં હાતે જ નથી. તેનામાં સભ્યતા હાય છે. અસભ્યપણું તે તેને કદી રુચતું જ નથી. તે પારકી નિંદા કરતા જ નથી. પેાતામાં કેાઇ દુર્ગુણુ અલ્પાંશે પણ હાય તેા તેની નિંદા કરે છે. અન્યમાં નાના સરખા પણ વાસ્તવિક ગુણ હાય તે તેને જોઇને તે રાજી થાય છે ને તેની પ્રશ'સા કરે છે. સજ્જન સ્વમુખે તે આત્મપ્રશંસા કરતા નથી પણ ખીજા પ્રશંસા કરે તે સાંભળવા ઇચ્છતા પણ નથી. ધન્ય છે એવા સજ્જન પુરુષને ! આવા પુરુષાના વાસથી જ પૃથ્વી વદુરના વસુંધરા કહેવાય છે. આ નાનકડા સુભાષિત પરથી ખલની મૈત્રી છેાડી સજ્જન–સમાગમ કરવા તે હિતાવહ છે. સ્વ. કુંવરજીભાઇ
卐
→( ૮૦ )ત્
