________________
અંક ૪ થા]
ન્યાયખડ ખાદ્યમ્–સવિવેચન
७७
સાથે સંબદ્ધા છે એવી બુદ્ધિ તેા સર્વવિશિષ્ટ જન સાધારણ હાવાથી અને તેને કોઈ પણ કાળે ખાધ થતા ન હાવાથી તેને મિથ્યા કે ભ્રમાત્મક માની શકાય નહિ, માટે જાતિ અને વ્યકિત વચ્ચે અભેદ માનવા જોઇએ.
વ્યકિતથી જાતિને જૂદી સિદ્ધ કરનારાઓ એવા હેતુ આપે છે કે જાતિ વ્યકિતના અભેદ માનીએ તા જાતિમાં જે જાતિત્વ ધર્મને આશ્રયીને ધી પણુ છે તે ટકતુ નથી. ગ્રંથકાર મહારાજ કહે છે કે જાતિમાં જાતિત્વ ધર્મ માનવા અને તે અપેક્ષાએ જાતિને ધર્મી બનાવવી તેનાથી કાંઇ અર્થસિદ્ધિ થતી નથી; વ્ય બુદ્ધિગારવ છે. તે એવા ગારવને ચલાવી લેવામાં આવે તે જાતિત્વમાં જાતિત્વત્વ નામના ધર્મ માની જાતિત્વને પણ ધર્મ તરીકે ભિન્ન માનવી જોઇએ, એમ માનતાં અનવસ્થા આવે.
જાતિની સિદ્ધિ માટે તમે આ ઘટ ઘટ એવા અનુગત વ્યવહાર માના, અને અનુગત વ્યવહારની સિદ્ધિ માટે જાતિ માના તેમાં અન્યાન્યાશ્રય દાષ આવે છે. जातेर्हि वृत्तिनियमो गदितः स्वभावा-जातिं विना न च ततो व्यवहारसिद्धिः । उत्प्रेक्षितं ननु शिरोमणिकाणदृष्टे - स्त्वद्वाक्यबोधरहितस्य न किश्चिदेव ||३२||
શ્લાકાથ:—તે તે જાતિ તે તે વ્યક્તિને વિશે સ્વભાવથી રહે છે અને જાતિ વિના વ્યવહારની સિદ્ધિ થતી નથી એવુ આપના સ્યાદ્વાદના મેધ વિનાના શિામણિ કાટે જે કહ્યુ છે તે કાંઇ વજુદવાળું નથી અર્થાત્ અયથા છે.
ભાવાર્થ :-ગાત્વજાતિ, અશ્વત્વજાતિ વિગેરે સ્વતંત્ર સામાન્ય વિશેષને આશ્રયીને રહે છે તેમ માનવા કરતાં વસ્તુના સ્વભાવમાં જ સામાન્ય વિશેષાત્મકતા રહે છે એ માનવું લાઘવ છે. જુદી જુદી ગાયામાં જે સમાનતા-ગેાત્વ જોવામાં આવે છે, તે ગેાત્વમાં રહેલ સામાન્યતાને લીધે છે એમ માનવા કરતાં ગાયામાં રહેલ સામાન્યતાને લીધે છે એમ માનવામાં લાઘવતા છે. भेदग्रहस्य हननाय य एव दोषः, प्रोक्तः परैस्तव मते ननु सोऽप्यभेदः । त्वष्टवस्तुनि न मोघमनन्तभेदा-भेदादिशक्तिशबले किमु दोषजालम् ||३३|| શ્લાકાઃ—જાતિ અને વ્યક્તિ વચ્ચે ભેદજ્ઞાન કેમ થતું નથી ? તે પ્રશ્નનુ સમાધાન કરતાં નૈચાયિકા અનન્યદેશરૂપ પ્રતિખધક દોષ છે એવુ જે કહે છે, તે જ આપના મતમાં હે ભગવન્! અભેદ છે. આપે પ્રરૂપેલ અન ંત ભેદ અભેદ આદિ શક્તિથી સંમિશ્રિત વસ્તુમાં દોષજાળ બતાવવા તે શું વ્યર્થ નથી?
ભાવાથઃ—નૈયાયિકા જાતિથી વ્યક્તિને ભિન્ન માને છે. જો વ્યકિત જાતિના ભેદ હાય તા તે ભેદ કેમ દેખાતા નથી એવા પ્રશ્નના જવામમાં તૈયાયિકા કહે છે કે જાતિ અને વ્યક્તિ એક જ દેશમાં રહેલા છે તેથી અનન્યદેશસ્વરૂપ દોષ (hindrance) બંનેને ભેદ ગ્રહણ કરવામાં આડા આવે છે. ગ્રંથકાર મહારાજ
