________________
७४
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ મહા
પ્રકાશ અમુકન. એમ પ્રકાશના વિભાગ પાડી શકાય નહિ પણ ભેગે અભિનપણે દેખાતે પ્રકાશ હજાર દિવામાં ભિન્નપણે રહેલો છે. તે જ્યારે એક દીવો ત્યાંથી ઊંચકીને બીજે લઈ જવામાં આવે ત્યાં તેને પ્રકાશ, પ્રકાશસમૂહમાંથી નિકળી તેની સાથે જાય છે ત્યારે સ્પષ્ટ સમજાય છે કે એક સ્વરૂપ દેખાતો પ્રકાશ હજાર દીવાના સમૂહરૂ૫ છે. એક શેર વાટેલી સાકરને ભૂકો પડયો હોય તેના પ્રત્યેક કણમાં મીઠાશ રહેલી હોય છે. તે એક કણની બીજ કણમાં જતી નથી અને જે જાય તો તે કણ ફીક્કો થઈ જાય પણ તેમ થતું નથી; કારણ કે ભૂકામાંથી એક કણ લઈને જીભ ઉપર મૂકીયે તો તે મીઠે લાગે છે. આ ભેગી ભળેલી કણીઆઓની મીઠાશ પરિમિત પાણીમાં નાંખવાથી તેને મીઠું બનાવે છે. ભેગા ભળેલા કણોની મીઠાશમાં બતાવી શકાય નહિ કે આટલી મીઠાશ અમુક કણની અને આટલી અમુકની. તેવી જ રીતે અનંત સિદ્ધાત્માનું જ્ઞાન ભેગુ ભળીને એક સરખું કાર્ય કરતું હોય ત્યાં આટલું જ્ઞાન અમુક આત્માનું છે એમ છૂટું પાડી શકાય નહિ. પણ તે દરેક આત્મ દ્રવ્યમાં ભિન્નપણે રહેલું હોય છે, કોઈ પણ આત્માનું જ્ઞાન તેમાંથી નિકળીને બીજા આત્મામાં પ્રવેશ કરી શકે નહિં. દીપકના પ્રકાશ કે સાકરની મીઠાશ દીવાઓની સંખ્યા કે સાકરનું પ્રમાણ વધવાથી વધે છે અને ઘટવાથી ઘટે છે. તેમ આત્માઓને માટે હોતું નથી. આમાઓની સંખ્યા વધવાથી જ્ઞાનમાં કાંઈ પણ વૃદ્ધિ થતી નથી. શુદ્ધાત્માઓના સંયોગની સંખ્યા ગમે તેટલી વધે તોયે જ્ઞાન તો છે એટલું જ રહેવાનું, તેમાં જરાયે વૃદ્ધિ થતી નથી. ઘાતી કર્મ ક્ષય થવાથી જેટલું અને જેવું જ્ઞાન એક આત્માને થાય છે તેટલું અને તેવું જ બીજા આત્માઓને થાય છે. એટલે તે સંપૂર્ણ હોવાથી ઘણું આત્માએ ભેગા ભળે તોયે જ્ઞાનમાં ન્યૂનાધિકતા થઈ શકતી જ નથી. અને બીજું કારણ એ પણ છે કે અરૂપી દ્રવ્યોના ગુણ પણ અરૂપી જ હોય છે. એટલે શુદ્ધ અરૂપી દ્રવ્યના ગુણોની હાનિ વૃદ્ધિ થઈ શકતી નથી. જેટલા પ્રમાણમાં ગુણ એક અરૂપી દ્રવ્યમાં હોય છે તેટલા જ પ્રમાણમાં બીજા અરૂપી દ્રવ્યોમાં પણ હોય છે. એટલે એક દ્રવ્ય હોય કે અનેક સદશ દ્રવ્યનો સંગ હોય તેયે એક સરખી રીતે જ ગુણે રહેવાના. અને રૂપી દ્રવ્યના ગુણ પણ રૂપી હોવાથી રૂપી દ્રવ્યના સંયોગની ન્યૂનાધિકતાના પ્રમાણમાં ગુણમાં પણ જૂનાધિકતા થવાની જ. સંયોગ અનેક પ્રકારે થાય છે. દ્રવ્યનો દ્રવ્યની સાથે, દ્રવ્યનો ગુણની સાથે, ગુણને દ્રવ્યની સાથે અને ગુણને ગુણની સાથે-આ ચાર પ્રકારને સંગ પ્રત્યેક સદશ તથા વિસદશ દત્ય તથા ગુણને વિચાર કરતાં અપેક્ષાથી આઠ પ્રકારને સમજાય છે. વિસદશ દ્રવ્ય તથા વિદેશ ગુણોનો સંયોગ જેમ કે-દૂધ અને પાણી. આ બે વિસદશ દ્રવ્યમાં અસાધારણ ગુણ, વર્ણ તથા રસાદિ ભિન્ન હોવા છતાં પણ પ્રવાહીપણ રૂ૫ સાધારણ ગુણને લઇને બંને એક બીજામાં ઓતપ્રોત થઈ જાય છે. એટલે બંને એક ૩૫ દેખાય છે. એમાં જે દ્રવ્યની અધિકતા હોય છે તે સ્પષ્ટ જણાય છે અને ન્યૂન પ્રમાણુવાળું દ્રવ્ય જણાતું નથી પણ ભળેલું તો હોય જ છે. મીઠાશ અને ખારાશ રમત્યંત ભિન્ન રસાદિવાળા સાકર અને મીઠ' બંને વિસદશ દ્રોને સંગ થાય છે ત્યારે સ્વાદમાં વિચિ. ત્રતા જણાય છે છતાં વેત વર્ણમાં સરખાપણું હોવાથી ભેગાં ભળેલાં ભિન્ન જણાતાં
