Jain Dharm Prakash 1944 Pustak 060 Ank 10

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha

Page 9

અંક ૧૦ મા ]
શ્રી પ્રશ્નસિંધુ
૨૯૫
નયતત્ત્વાલેાકાલ કારના પહેલા પરિચ્છેદના ૧૩માં સૂત્રમાં કહ્યુ છે કે-“ નિમિયાलोचनमात्रमनंध्यवसायः । "
**
૧૪૧. પ્રશ્ન—સંશયનું સ્વરૂપ શુ ?
ઉત્તર—વિવક્ષિત પદાર્થની સિદ્ધિ (નિ ય ) જેનાથી થાય તે સાધક પ્રમાણ કહેવાય, ને ‘આ કારણથી આ પદાર્થ નું સ્વરૂપ આવું નથી,' આવા પ્રકારના નિર્ણુ ય જેનાથી થાય તે ખાધક પ્રમાણુ કહેવાય. આ બંને પ્રમાણ ન મળવાથી એક પદા ને અંગે આ વસ્તુ હશે કે આ વસ્તુ હશે' આ રીતે અનિશ્ચિત એ વિધી ધર્મનુ જે જ્ઞાન થાય તે સંશય કહેવાય. દષ્ટાંત જેમાં ઘટાવી શકાય તે દૃષ્ટાંતના આધારરૂપ દાન્તિક કહેવાય, ને જેનાથી દાર્ભ્રાન્તિકના યથાર્થ બેધ થાય તે દષ્ટાંત કહેવાય. કહ્યુ છે કે—“નહિ રદાશ્ત વિના વાઇસ્તિય વિધિર્મવિનુમકૃતિ’ આથી સંશયનું યથાર્થ સ્વરૂપ સમજવા માટે દાંત દેવુ જોઇએ, તે દૃષ્ટાંત ટૂંકામાં આ રીતે જાણવું—એક માણસ જંગલમાં ચાલ્યા જાય છે તેણે દૂરથી પુરુષના જેવા આકારવાળા પદાર્થ જોયા, આથી તેને સશય થયેા કે—આ ઘણું દૂર જે પદાર્થ દેખાય છે તે સ્થાણુ હશે કે પુરુષ હશે? આવા પ્રકારના સશય આ જંગલમાં ચાલતા પુરુષને એ કારણથી થયે છે. ૧ આવા આવા કારણેાને લઇને આ ઘણે છેકે જે પદાર્થ દેખાય છે તે પુરુષ હાવા જોઇએ. આ રીતે પુરુષપણાને સાબિત કરનાર સાધક પ્રમાણુ તે સંશયવાળા પુરુષની પાસે નથી. ૨ તથા અન્યમેતસ્તવિતાઽસ્તમાગતો ન વાયુના સંમવતીદ માનવ (એટલે આ જંગલ છે, હાલ સૂર્ય આથમ્યે, આવા અવસરે પુરુષ હાય જ ક્યાંથી ? અર્થાત્ આ સાંસના ટાઇમે પુરુષ હાય નિહ. આવુ બાધક પ્રમાણુ પણ તેની પાસે નથી, સાધક પ્રમાણુ ન મળવાથી પુરુષની જરૂરિયાતવાળા તે જંગલમાં ચાલતા માણુસ પુરુષ મેળવવા માટે પ્રવૃત્તિ કરતા નથી ને બાધક પ્રમાણુ ન મળવાથી તેના ચાલુ પ્રયત્ન બંધ પડતા નથી. આવી પરિસ્થિતિમાં તેને “આ સ્થાણુ હશે કે પુરુષ હશે ? આવુ જે જ્ઞાન થાય, તે સશય કહેવાય. વાદી દેવસૂરિજીએ પ્રમાણુનયતત્કાલેાકાલ કારના પહેલા પરિચ્છેદના અગિયારમા સૂત્રમાં સશયનું લક્ષણ જણાવ્યું છે, તે આ પ્રમાણે સાધવાધપ્રમાળામાવાનવસ્થિતાનનોટિસંન્તિ માન સંરાયઃ [ ' અનવસ્થિત=અનિશ્ચિત=એ વિરોધી ધર્મનું જે અનિશ્ચિત જ્ઞાન અથવા અનિશ્ચિત=જેના નિ ય હાલ થયેા નથી એવા એ વિધી ધર્માં જે જ્ઞાન તે સ ય કહેવાય. ૧૪ર. પ્રશ્ન—સમારેાપના કેટલા ભેદ કહ્યા છે ?
ઉત્તર—૧ વિપ ય, ર અનધ્યવસાય, ૩ સ ંશય આ ત્રણ ભેદ સમારેાપના ાણુવા. ૧૪૩. પ્રશ્ન-લક્ષણનું સ્વરૂપ શું?
ઉત્તર——લક્ષણુ શબ્દને વ્યુત્પત્તિદ્વારા-ક્ષ્યતેનેનેતિ ક્ષનમ્ ।”=પદાર્થ - ના અસાધારણ ધર્મ જેનાથી જણાય તે લક્ષ કહેવાય, આ અર્થ થાય છે, એટલે