Jain Dharm Prakash 1944 Pustak 060 Ank 10

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/533712/1

Page #1

=1 : 31-1
U2
मोक्षार्थिना प्रत्यहं ज्ञानवृद्धिः कार्या ।
શ્રી.
જૈન ધર્મ પ્રકાશ
UEUE
תבחבת
PEHREE
પુસ્તક ૬૦ સુ
ज्ञान
मी परत जि धान
श्री जनधर्मप्रसारक सभा
વીર સંવત ૨૪૭૦
એક ૨૦ મે
વિક્રમ સવંત ૨૦૦૦
શ્રાવણ
પ્રગટકો—
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા
ભાવનગર
***
Laver lave

Page #2

થી જૈન ધર્મ પ્રકાશ બહારગામ માટે બાર અંક ને લોટના પેસ્ટેજ સાથે વાર્ષિક લવાજમ રૂા. ૧-૧૨-૦ પુસ્તક ૬૦ મું ને.
શ્રાવણ " " ' { ફી ૨૪૭૦ ,
1 વિક્રમ-રસં. ૨૦૦૦, अनुक्रमणिका
૧. શ્રી સુપાર્શ્વજિન સ્તવન " :. " (મુનિ શ્રી સ્યવિજયજી ) ૨૮૯ ૨. પર્વાધિરાજ પર્યુષણ પર્વ
-
(મગનલાલ મોતીચંદ હોઠ ) ૨૯૦ ૩. નમસ્કાર હવે તુમકે
... ( રાજમલ ભંડારી ) ૨૯૦ ૪. શ્રી પાર્શ્વજિન સ્તવન
| ( હીરાચંદ ઝવેરચંદ શાહ ) ૨૯૨ ૫. શ્રી પ્રશ્નસિંધુ : ૯
ન ( આ. શ્રી વિજયપત્રસૂરિ ) ર૯૩ ૬. વીરવિલાસ : ૧૮
. ... (મૌક્તિક ) ર૯૮ * ૭: તપ ' ..
... (કુંવરજી ) ૩૦૨ '૮. મારી યાત્રા
' ... (કુંવરજી) ૩૦૩ - ૯ પ્રશ્નોત્તર
. ( પ્રશ્નકાર–શાહ માણેકચંદ નાગરચંદ ર ળાવાળા ) ૩૦૪ ૧૦. વંચક મનુષ્ય પોતાને જ ઠગે છે . . . ( કુંવરજી ) ૩૦૭ ૧૧ શ્રી આનંદઘનજીનું દિવ્ય જિનમાર્ગદર્શન : ૪ ..
(ભગવાનદાસ મનસુખભાઈ મહેતા ). ૩૦૮ ૧૨. પ્રભાવિક પુરુષઃ પૂર્વધર ત્રિપુટી: ૨ ( મેહનલાલ દીપચંદ ચોકસી) ૩૧૧ 13, વ્યવહાર કૌશલ્ય: ૧૩-૧૪ ના રોજ . (મૌક્તિક) ૩૧૫ ૧૪. સુવર્ણ ' . . .
( રાજપાળ મગનલાલ વહેરા ) ૩૧૭ ૧૫ દેવદર્શનનો મહિમા છે .. ( મુનિ શ્રી વિદ્યાનંદવિજયજી ) ૩૧૯
નવા સભાસદો. ૧. શાહ સવાઈલાલ કેશવલાલ : ભાવુનગર લાઈફ મેર ૨. શાંતિલાલ ગંભીરદાસ મહેતા, ભાવનગર વાર્ષિક મેમ્બર, ૩. શા. શાંતિલાલ જગજીવનદાસ અને ભાવનગર વાર્ષિક મેમ્બર
શ્રી અજિતસિવિરંચિત
- શ્રી શાંતિનાથચરિત્ર (પબદ્ધ) | ઊંચા લેઝપેપર ઉપર પ્રતાકારે આ ચરિત્ર ઘણું જ રસિક અને વ્યાખ્યાનમાં વાંચવા જેમ છે. શ્રી શાંતિનાથજીના પૂર્વ, ભો અને અંતર્ગત આવતી પ્રાસંગિક કથાઓ બેધક ને રેચક છે. એકત્રીશ ફોર્મની આ પ્રતની કિંમત રૂા. પોણાત્રણ, પોરટેજ જુદુ.

Page #3

પુસ્તક ૬૦ મુ અંક ૧૦ મા
"सम्यग्दर्शनज्ञान चारित्राणि मोक्षमार्गः જૈન ધર્મ પ્રકાશ. {
શ્રાવણ
શ્રી સુપાર્શ્વજિન સ્તવનમૂ
——
( અવર કહે પૂદિક ઠામ-એ દેશી )
વીર્ સ’. ૨૪૭૦ વિ. સં. ૨૦૦૦
નિર્મલ દર્શીન શ્રી જિનવરનું, ભાખે તુ સુપાર્શ્વ જિષ્ણુ દા; આંતરમુહૂર્ત ફ્રસન તેનુ, પામે તે સમિકતી મુીંદા, ૧ નાણુ ચરણુ સુવિધિએ સાધે, ઘાતી અઘાવી તે દૂર હઠાવે; જ્ઞાનાર્દિક અનંત તે પામે, સહજ સ્વરૂપે આતમ ખેલે, ૨ નાથ ! નિર ંજન ! તાહરુ દશ ન, વધિ એમ મુનિજન મેલે; સ્વામી સુનરે સેવક આવે, કર્યાં નિર્જરે મુક્તિ પામે. ૩ દર્શન વિષ્ણુ નહિં મુક્તિ સુઠામ, દશ નથી છે સિદ્ધિ સુજાણ; નાણુ—ચરણુ દર્શન વિષ્ણુ મિથ્યા, દશ ન ભળતાં સમ્યગ ભાખ્યા. ૪ દ્રવ્ય ચરણુ વિષ્ણુ આતમ સીઝે, દન વિષ્ણુ નહિ કાઇ સીઝે; ભવ્યતા દ્રવ્ય ચરણ તે કારણ, ભાવચરણના હાય જો દર્શન. ૫ નાથ સુપાર્શ્વ ગુણમણિ ખાણી, દર્શન મહિમા ગુરુમુખ જાણી; “ સ્તવનાએ રસના લલચાણી, રુચક વદે સુભાગ્ય નિશાની. ૬
મુનિશ્રી રુચકવિજયજી → ( ૨૮૯ )( ન

Page #4

,
-
-
**
[C
ဝဝဝဝဝဝဝဝဝဝဝဝ၁ ဓဝဝဝဝဝဝဝဝဝဝဝဝ 008 પર્વાધિરાજ–પયું પણ પર્વ કૅન્ડ ૐ૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦od
રાગ-ભીમપલાસ હીંય (મારા તે બાગમાં વાવ્યો કેલરિયો-એ ઢબ) વર્ણવું દિન રૂડા પર્વાધિરાજના (૨)
સાધક જીવના એ સાધન મનન.....વર્ણવું , તપ, જપ, વ્રતથી આત્માને તારવા, ભવિ જીવાત્માઓ કરતા મંથન. ૧૦ :
આધિ, વ્યાધિ, ઉપાધિમાં ઝૂરતા, શાંતિ-દિનનાં એ કસ્તાં મરણ. વ દેવ, ગુરુને ધર્મની આસ્થા, વધારવાનાં એ રૂડાં રટણ. વર્ણવું જિનેશ્વર દેવની વાણીને ઝીલવા, વીર સંતાનનાં ખીલે વદન. ૧૦ ઝેર, વેર આદિ કષાયાને ટાળવા, મુમુક્ષુ કરે છે મનેન. ૧૦
અરું તિ’ વિભાવને વિદારવા, સ્વભાવથી કરવા દિલનાં દમન. ૧૦ વર્ષારૂતુમાં જેમ વર્ષાની હેલી, દ્વાદશાંગી રેલીનું પાઠન પઠન. ૧૦ શ્રતજ્ઞાનની થાય પૂર્ણ પ્રભાવના, દ્રવ્યકૃત ભાવકૃત નિદિધ્યાસન. ૧૦ બાળો ખુશી થાય પારિતોષિકથી, સ્ત્રીઓનાં મનનાં એ રૂડાં દર્શન. ૧૦ સજનનર નારીઓ શોભાવે સ્વાંગને, તપસ્વીઓ કરે અંગનાં શેષન. ઉપાસ્ય માટે ઉપાસના કરતાં, હળકમી જીવન એ આછાં અધ્યયન. વ. સમિતિ ગુપ્તિના પાલક જીના, સ્વભાવ ભાવનાં સાચાં સ્તવન, ૧૦ દયા ધર્મના પૂર્ણાનુરાગીઓ, દાન શિયળના કરતાં પાલન. ૧૦ ત્રિકરણ યોગે ક્ષમાપના કરીને, હૃદયશુદ્ધિ કરવાનાં કથન. ૧૦, શાશ્વત સુખની આરાધના કરીને, આરાધકે પામ્યા મુકિત-સદન. ૧૦ પર્વાધિરાજને મહિમા વખા, કહેતાં કહેતાં ચાલ્યું જાયે જીવન. ૧૦
મગનલાલ રેતીચંદ શાહ-વઢવાણકેપ
...
.
નામ
-
-
Fiામ
नमस्कार होवे तुमको । तीन भुवन के विघ्न विनाशक, नमस्कार होवे तुमको । क्षितितल के भूषण भगवान, नमस्कार होवे तुमको ॥ १ ॥ परम्परमेश्वर जग के नायक, नमस्कार होवे तुमको।। भवोद्धिशोषण नाथ तुम्ही हो, नमस्कार होवे तुमको ॥ २ ॥ जग के सर्वाधार जिनेश्वर, नमस्कार होवे तुमको । પતિતપાવન પાતા, મા દો. તુમકો / રૂ . .

Page #5

:
..... me,
Phoranrarever.cool
mummyRMALE
Memon
--
-
विश्व उपाधि सर्व निवारक, नमस्कार होवे तुमको । रागद्वेष के मूलोच्छेदक, नमस्कार होचे तुमको ॥४॥ जगमें उत्तम मार्गप्ररूपक, नमस्कार होवे तुमको । हिंसाचक्रविदारक हो तुम, नमस्कार होवे तुमको ॥५॥ अहिंसा का साम्राज्यविस्तारक, नमस्कार होवे तुमको । यज्ञयाग के विध्वंसकारक, नमस्कार होवे तुमको ॥६॥ वेदोंके सत्य अर्थप्रकाशक, नमस्कार होवे तुमको। घनघोर तिमिर अज्ञानविदारक, नमस्कार होवे तमको ॥७॥ सिद्धारथ के नंदन प्यारे! नमस्कार होवे तमको। त्रिशला के नयनों के तारे! नमस्कार होवे तुमको ॥८॥ नंदिवर्धन भ्रात दुलारे ! नमस्कार होवे तुमको । जय जय जय वर्द्धमान वीरवर ! नमस्कार होवे तुमको ॥ ९ ॥ वर्ण अंगटे मेस कंपावक, नमस्कार होवे तमको। ईन्द्रों की शंका के निवारक, नमस्कार होवे तुमको ॥१०॥ ईद्रभूति आदि प्रतियोधक, नमस्कार होवे तुमको । चंदनवाला के उद्धारक, नमस्कार होवे तुमको ॥ ११ ॥ अर्जुनमाली जैसे के तारक, नमस्कार होवे तुमको । चंडकोषिया के उपदेशक, नमस्कार होवे तुमको ॥ १२ ॥ जग को शासनरसिक कारक, नमस्कार होवे तुमको । जगमें शान्तिके संस्थापक, नमस्कार होवे तुमको ॥ १३ ॥ हिंसावृत्ति पशुओं की निवारक, नमस्कार होवे तुमको । जनताके वैर विरोध विनाशक, नमस्कार होवे तुमको ॥ १४ ॥ महान तपस्वी समताधारक, नमस्कार होवे तुमको । 'क्षमा वीरस्य भूपणं' प्रचारक, नमस्कार होवे तुमको ॥१५॥ आतमलक्ष्मीके विस्तारक, नमस्कार होवे तुमको । आतमलक्ष्मी जगके विकाशक, नमस्कार होवे तुमको ॥ १६ ॥ भवभयभंजक भवोदधितारक, नमस्कार होवे तुमको । 'राज' राजेश्वर जगतोद्धारक, नमस्कार होवे तुमको ॥ १७ ॥
राजमल भंडारी-आगर (माळवा) (२८१ )
-
-
।
-

Page #6

os go do o earn or op open to be on se ese e eee ee ee e
- શ્રી પાર્શ્વજિન સ્તવન Boooo
Suno e ee
e
eee e ea ooooooo on see no o
-
.
કામ એમ એમ એના મમ્મી
: પામ ની પ્તમામ
::
તાર હે તાર પ્રભુ ! મુજ સેવક ભણી, જગતમાં એટલું સુજસ લીજે-એ રાગ તાર હે તાર પ્રભુ! પાપથી ઉદ્ધરી, જ્ઞાન દર્શન વિભ! મુજ આપ; જગતમાં આથડ્યો રડવડ્યો બહુ ભવે, કમ સંકલેશતા મુજ કાપો.
તોર હા તાર પ્રભુ! પાપથી. ૧ વંદને પ્રભુ કરું આપ મહાભાગીને, વસ્તુની સ્થિતિ સવિ આપ જાણે, દેવથી પૂજિત સર્વજ્ઞ સ્વામી તમે, જગત ઉદ્ધારક સર્વ જાણે.
“તાર- હા તાર પ્રભુત્ર ૨ રેગ ને શેકથી અલગ રાખ પ્રભુ, રાગ ને દ્વેષ અરિ નિત્ય વારો; ભવસાગર મહીં ડૂબતા દાસને, હાથ ઝાલી પ્રભુ ! આપ તારે.
તાર હા તાર પ્રભુo ૩ નર્ક નિગોદમાં, જંગમ પશુપ, ઉપની પાપને ભાર તા; દેવ તિર્યંચ ને મનુજપણું પામીને, કર્મના મર્મને અંત ના.
તાર હે તાર પ્રભુત્ર ૪ અચિંત્ય ચિતામણિ રત્ન સમ સાહેબ!પુન્ય ભંડાર પ્રભુ! પાર્ધસ્વામી! ‘તાર બાપજી પ્રહણું સમ પ્રભુ !, ભવસમુદ્રથી તાર સ્વામી !
તાર હા તાર પ્રભુત્વ સત ભય ટાળીને સત્ય સુખ આપજો, સચ્ચિદાનંદ પ્રભુ! પાશ્વ સ્વામી! જ્યોતિ સ્વરૂપ છે અલખ નિરંજન, સકળ જગ જંતુ વિશરામ સ્વામી!
* તાર હે તાર પ્રભુત્ર ૬ પરમ પદારથ પરમેષ્ઠી પરમાતમાં ! શાંત સુધારસે નિત્ય ઝીલો; શાંતિ સુખ આપજો, ભીડભંજન પ્રભુ! આપ સાહેબા ! મેક્ષ ચીલે.
- તાર હે તાર પ્રભુત્ર 9 દરિસણ વિષ્ણુ પ્રભુ! કાળ, બર્ડ નિગમે, હાથ આવ્યા જિન! ઈહ સંવમાં; ધ્યાન ધ્યાવું સદા શુકલ ભાવે રહી, આત્મ કલ્યાણું અને આ જ ભવમાં.
- તાર હા તાર પ્રભુત્ર ૮ સુફળ નિવેદનો થાળ ભરી આગળ, પૂજના ચંદને નિત્ય કરશે; દુ:ખ દારિદ્રને ટાળવા સાહેબા ! જ્ઞાન ચારિત્રને નિત્ય વરશું.
તાર હા તાર પ્રભુત્ર ૯ ચર્મે નયને કરી મારગ દેખતાં, નિત્ય ભૂલ્યા પ્રભુ આત્મભાન; કેસરી હાઈ હું અજ-કુળ નાયેિ, વિપકે રાચિય એકતાન.
છે. * તાર હો તાર પ્રભુત્ર ૧૦ શ્રી પાર્શ્વ જિનેશ્વર પારસ મણિ સમા, આપદા સર્વની નિત્ય ટાળે; સેવક દાસણી અરજી નિત્ય સાંભળે, મોહ માયા મુજ દુર ટાળો. તાર હા તાર પ્રભુ! પાપથી ઉદ્ધરી, જ્ઞાન દર્શન વિશે ! મુજ આપે. ૧૧
હીરાચંદ ઝવેરચંદ શાહ ( ૨૯૨ )
નાનખન"
_.
ના
-
કાકી =

Page #7

શ્રી પ્રશ્નસિંધુ
<@( ૯ ) રચયિતાઃ—આ. શ્રી વિજયપદ્મસૂરિ
( અનુસધાન પૃષ્ઠ ૨૬૫ )
૧૩૭. પ્રશ્ન—પ્રમાણુનું લક્ષણ શું ?
ઉત્તર—સ્વ એટલે વિવક્ષિત જે પદાર્થ નું સ્વરૂપ સમજવાનું છે તેને અને તેનાથી ભિન્ન પદાર્થાના નિર્ણય જેનાથી થાય, તે પ્રમાણુ કહેવાય. આ આખત શ્રી સિદ્ધસેનદિવાકરજી મહારાજે પોતાના ન્યાયાવતાર નામના ગ્રંથમાં જણાવ્યુ છે કે~~ प्रमाणं स्वपराभासि - ज्ञानं बाधविवर्जितम् ।
પ્રત્યક્ષ ચ પરોક્ષ ચ, દ્વિધા મેચ વિનિશ્ચયાત્ ॥ ર્ ॥
અથ—સ્વ અને પરનુ સ્વરૂપ જણાવનાર જે બાધ (દોષ) વિનાનું જ્ઞાન તે પ્રમાણ કહેવાય. તત્ત્વાને એ રીતે નિર્ણય થતા હેાવાથી તે પ્રમાણુના ૧ પ્રત્યક્ષ પ્રમાણ ને ૨ પરાક્ષ પ્રમાણુ એમ બે ભેદ છે. આ જ અર્થને અનુસરતુ પ્રમાણનુ લક્ષણ પૂજ્ય શ્રી વાદિદેવસૂરિ મહારાજે પ્રમાણુનયતત્ત્વાલેાકાલ કાર નામના ગ્રંથમાં જણાવ્યું છે, તે આ પ્રમાણે—“ સ્વપવ્યવસાયિ જ્ઞાન પ્રમાળમ્ ' પરપદાર્થના યથાર્થ આધ થયેા હાય તા જ સ્વપદાર્થને યથાર્થ એધ થાય છે ને તેથી રવપદના ગ્રહણથી પરપદનુ ગ્રહણ આવી જ જાય, અલગ ગ્રહણુ ન હાય તેા ચાલે. આ અભિપ્રાયથી કાઇ પૂર્વાચાર્ય ભગવંતે પ્રમાણનું લક્ષણ આ રીતે કહ્યું છે કે— “ સ્વાર્થવ્યવસાયામ પ્રમાŌ '' એમ પ્રમાણમીમાંસાની ટીકાના વચનથી જણાય છે તથા શ્રી હેમચન્દ્રસૂરીશ્વરે પ્રમાણમીમાંસાના ખીજા સૂત્રમાં પ્રમાણનું લક્ષણ આ રીતે જણાખ્યું છે—“ સમ્યનિર્ણય: પ્રમાળમ્ । ''-પદાર્થના જે યથા નિર્ણય તે પ્રમાણ કહેવાય છે. અહીં સમજવાનું એ છે કે—પદાર્થ તત્ત્વના યથા નિણૅય જેનાથી થાય તે પ્રમાણુ કહેવાય, પણ કારણમાં કાર્ય ના ઉપચાર કરીને તેવા યથાર્થ નિણું ય પણું પ્રમાણ કહી શકાય. આ જ દૃષ્ટિએ હેતુપ્રયાગને પણ અનુમાન કહેવાય, માટીને પણ સત્કાર્ય વાદની અપેક્ષા લક્ષ્યમાં રાખીને ઘટ કહી શકાય. વળી અન્ય દ નકારામાંના વાત્સ્યાયન નામના ઋષિએ ગૈતમસૂત્ર ભાષ્યમાં ઉપધ્ધિતંતુથ્થ પ્રમાળ” આ રીતે પ્રમાણુનું લક્ષણ જણાવ્યું છે, ને ન્યાયસારમાં “સયાનુ મવત્તાધર્ન પ્રમાળું”. આ રીતે તેના કર્તાએ (ભાસવન્ને) જણાવ્યુ છે. શ્રી સિદ્ધસેન દિવાકરાપ્તિ મહાપુરુષાએ જણાવેલા પ્રમાણના લક્ષણને નહિ સ્વીકાર્નાર માણિક્ય નદી નામના દિગ ંબરે પરીક્ષાચુખ નામના ગ્રંથમાં “ પૂર્વાથદ્યવસાયામ જ્ઞાન પ્રમાળમ્ ” આ રીતે પ્રમાણનું લક્ષણ જણાવ્યુ છે. તે પૂર્વે જણાવેલા ગ્રંથામાં જે પ્રમાણનું લક્ષણ કહ્યું છે. તેમાં ‘વ’ ને સ્થાને ‘પૂર્વ ’શબ્દ મૂકીને તે લક્ષણ જાળ્યુ છે. બીજી શ્વેતાંબરને માન્ય સ્મરણનું પ્રમાણપણું ઉડાવી દેવા માટે જ
→ ૨૯૩ )નું

Page #8

૨૯૪
: -
શ્રી જેન ધર્મ પ્રમશ
[ શ્રાવણ
તેણે “પૂર્વ ” પદ મૂકયું છે, માટે તે લક્ષણ નિર્દોષ કહી શકાય જ નહિ, કારણ કે વેતાંબર અમુક અપેક્ષાએ સ્મરણને પણ પ્રમાણ તરીકે સ્વીકારે છે. “ વપરદથવસાય અને પ્રમાળ ” આ જ પ્રમાણુનયતત્ત્વાલકમાં પ્રમાણુનું લક્ષણ જણાવ્યું છે. તેમાં શ્રી વાદી દેવસૂરિ મહારાજે સાંખ્ય વગેરે મતનું ખંડન કરવાના ઈરાદાથી
a” પદ મૂકયું છે. સાંખ્યા જ્ઞાનને પ્રકૃતિને ધર્મ હોવાથી અચેતન માને છે. મીમાંસકે જ્ઞાનને હંમેશા પક્ષ માને છે વગેરે તેમ જ જ્ઞાનાદ્વૈતવાદીના મતનું ખંડન કરવાના ઈરાદાથી “ઘ' પદ મૂકયું છે, કારણ કે તે જ્ઞાનાદ્વૈતવાદીએ જ્ઞાન સિવાય તમામ બાહા પદાર્થોને માનતા નથી ને અજ્ઞાન, દર્શનાદિ અહીં પ્રમાણ તરીકે ન ગણાય, એ જણાવવા “જ્ઞાનપદે મૂકહ્યું છે. તથા નિર્વિકપજ્ઞાન, વિપર્યય, અધ્યવસાય, સંશય એ સર્વ અપ્રમાણ છે, એમ જણાવવા માટે “દથવસાયિ” એમ કહ્યું છે. આ રીતે પ્રમાણુના લક્ષણમાં જણાવેલા દરેક પદોની સફળતા જણાવી. દીધી. વિશેષ બીના પ્રમાણુમીમાંસાદિમાં જણાવી છે. વસ્તુતત્વને યથાર્થ બેધ કરવાના 1 પ્રમાણ, ૨ નય, ૩ નિક્ષેપ, ૪ સપ્તભંગી-આ ચાર સાધન છે એ યાદ રાખી ચારે પદાર્થોને યથાર્થ બંધ થતાં જરૂર પદાર્થનું સત્ય સ્વરૂપ સમજાય છે.
૧૩૮. પ્રશ્ન–પ્રમાતા, પ્રમિતિ અને પ્રમેયનું સ્વરૂપ શું?
ઉત્તર પ્રમાણુના આલંબનથી વસ્તુને યથાર્થ બેધ મેળવનાર આત્મા પ્રમાતા કહેવાય, અહીં જે પ્રમાણુથી યથાર્થ બોધ થાય તે પ્રમિતિ કહેવાય, જેનો યથાર્થ બોધ થાય તે પ્રમેય કહેવાય, અથવા પ્રમિતિને વિષય તે પ્રમેય કહેવાય. કહ્યું છે કે–
... "प्रमिनुते इति प्रमाता, यथाकरोतीति कर्ता, प्रमाणं प्रमितिः, प्रमितेविषयः प्रमेयः, प्रमीयतेऽनेनेतिप्रमाण "मिति 1. ૧૩૯. પ્રશ્ન-વિપર્યયનું સ્વરૂપ શું?
ઉત્તર–જે વસ્તુ જે સ્વરૂપે રહી હોય, તેનાથી વિપરીત પણે વસ્તુના એક અંશને જે નિર્ણય થાય તે વિપર્યય કહેવાય. આનું બીજું નામ અયથાર્થ જ્ઞાન કહેવાય એમ બીજાઓ માને છે, છીપમાં આ ચોદી છે અથવા દેરડીમાં “આ સર્ષ છે” એવું જે જ્ઞાન તે વિપર્યય કહેવાય. સાક્ષિપાડ-આ બાબતમાં વાદિ દેવસૂરિ મહારાજે પ્રમાણુનયતત્ત્વાલકના પહેલા પરિપેદના નવમાં સૂત્રમાં જણાવ્યું છે કે—“વિવાર્તાયોટીનિનં વિપર્યયઃ” આ સૂત્રને અર્થ અહીં જણાવી દીધો છે. : ૧૪૦. પ્રશ્ન–અનધ્યવસાયનું લક્ષણ શું?
ઉત્તર-દે, કાંઇક એવો વિચારવાળું જે જ્ઞાન તે અનધ્યવસાય કહેવાય. અ૭ દષ્ટાંત એ છે કે–જેનું ચિત્ત બીજ કાર્યમાં છે એ માણસ રસ્તે ચાલતો હોય ત્યારે તેને અચાનક ઘાસ અડી જાય ત્યારે તેને એમ વિચાર આવે કે-મને કઈ વસ્તુને સ્પર્શ થયે; પણ કઈ વસ્તુ અડી એની હજુ ખબર નથી. આવું જે વિચારસ્વરૂપ જ્ઞાન તે અધ્યવસાય કહેવાય. આ વિચાર અસ્પષ્ટ જાણો, પ્રમાણુ

Page #9

અંક ૧૦ મા ]
શ્રી પ્રશ્નસિંધુ
૨૯૫
નયતત્ત્વાલેાકાલ કારના પહેલા પરિચ્છેદના ૧૩માં સૂત્રમાં કહ્યુ છે કે-“ નિમિયાलोचनमात्रमनंध्यवसायः । "
**
૧૪૧. પ્રશ્ન—સંશયનું સ્વરૂપ શુ ?
ઉત્તર—વિવક્ષિત પદાર્થની સિદ્ધિ (નિ ય ) જેનાથી થાય તે સાધક પ્રમાણ કહેવાય, ને ‘આ કારણથી આ પદાર્થ નું સ્વરૂપ આવું નથી,' આવા પ્રકારના નિર્ણુ ય જેનાથી થાય તે ખાધક પ્રમાણુ કહેવાય. આ બંને પ્રમાણ ન મળવાથી એક પદા ને અંગે આ વસ્તુ હશે કે આ વસ્તુ હશે' આ રીતે અનિશ્ચિત એ વિધી ધર્મનુ જે જ્ઞાન થાય તે સંશય કહેવાય. દષ્ટાંત જેમાં ઘટાવી શકાય તે દૃષ્ટાંતના આધારરૂપ દાન્તિક કહેવાય, ને જેનાથી દાર્ભ્રાન્તિકના યથાર્થ બેધ થાય તે દષ્ટાંત કહેવાય. કહ્યુ છે કે—“નહિ રદાશ્ત વિના વાઇસ્તિય વિધિર્મવિનુમકૃતિ’ આથી સંશયનું યથાર્થ સ્વરૂપ સમજવા માટે દાંત દેવુ જોઇએ, તે દૃષ્ટાંત ટૂંકામાં આ રીતે જાણવું—એક માણસ જંગલમાં ચાલ્યા જાય છે તેણે દૂરથી પુરુષના જેવા આકારવાળા પદાર્થ જોયા, આથી તેને સશય થયેા કે—આ ઘણું દૂર જે પદાર્થ દેખાય છે તે સ્થાણુ હશે કે પુરુષ હશે? આવા પ્રકારના સશય આ જંગલમાં ચાલતા પુરુષને એ કારણથી થયે છે. ૧ આવા આવા કારણેાને લઇને આ ઘણે છેકે જે પદાર્થ દેખાય છે તે પુરુષ હાવા જોઇએ. આ રીતે પુરુષપણાને સાબિત કરનાર સાધક પ્રમાણુ તે સંશયવાળા પુરુષની પાસે નથી. ૨ તથા અન્યમેતસ્તવિતાઽસ્તમાગતો ન વાયુના સંમવતીદ માનવ (એટલે આ જંગલ છે, હાલ સૂર્ય આથમ્યે, આવા અવસરે પુરુષ હાય જ ક્યાંથી ? અર્થાત્ આ સાંસના ટાઇમે પુરુષ હાય નિહ. આવુ બાધક પ્રમાણુ પણ તેની પાસે નથી, સાધક પ્રમાણુ ન મળવાથી પુરુષની જરૂરિયાતવાળા તે જંગલમાં ચાલતા માણુસ પુરુષ મેળવવા માટે પ્રવૃત્તિ કરતા નથી ને બાધક પ્રમાણુ ન મળવાથી તેના ચાલુ પ્રયત્ન બંધ પડતા નથી. આવી પરિસ્થિતિમાં તેને “આ સ્થાણુ હશે કે પુરુષ હશે ? આવુ જે જ્ઞાન થાય, તે સશય કહેવાય. વાદી દેવસૂરિજીએ પ્રમાણુનયતત્કાલેાકાલ કારના પહેલા પરિચ્છેદના અગિયારમા સૂત્રમાં સશયનું લક્ષણ જણાવ્યું છે, તે આ પ્રમાણે સાધવાધપ્રમાળામાવાનવસ્થિતાનનોટિસંન્તિ માન સંરાયઃ [ ' અનવસ્થિત=અનિશ્ચિત=એ વિરોધી ધર્મનું જે અનિશ્ચિત જ્ઞાન અથવા અનિશ્ચિત=જેના નિ ય હાલ થયેા નથી એવા એ વિધી ધર્માં જે જ્ઞાન તે સ ય કહેવાય. ૧૪ર. પ્રશ્ન—સમારેાપના કેટલા ભેદ કહ્યા છે ?
ઉત્તર—૧ વિપ ય, ર અનધ્યવસાય, ૩ સ ંશય આ ત્રણ ભેદ સમારેાપના ાણુવા. ૧૪૩. પ્રશ્ન-લક્ષણનું સ્વરૂપ શું?
ઉત્તર——લક્ષણુ શબ્દને વ્યુત્પત્તિદ્વારા-ક્ષ્યતેનેનેતિ ક્ષનમ્ ।”=પદાર્થ - ના અસાધારણ ધર્મ જેનાથી જણાય તે લક્ષ કહેવાય, આ અર્થ થાય છે, એટલે

Page #10

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
| [ શ્રાવણ જે પદાર્થને જે અસાધારણ ધર્મ હોય તે તેનું લક્ષણું કહેવાય. જેમ જીવનો અસાધારણ ધર્મ ઉપગ છે, તેથી ઉપયોગ એ જીવનું સામાન્ય લક્ષણ તનણવું, જ્ઞાન, દર્શન, સુખ, દુ:ખ, ચારિત્ર, તપવીર્ય, ઉપચાગે એ ધર્મો જેમાં હોય તે જીવ કહેવાય. એ જીવનું વિશેષ લક્ષણ જાણવું. કાળનું લક્ષણ “વા ” છે. કહ્યું छे-वत्तणालक्खणो कालो, जीवो उवओगलक्खणो || नाणेणं दसणणं च, सुहेणं य दुहेण य ॥ १० ॥ नाणं च दसण चेव, चरितं च तवो तहा ।। वीरियं હવન , gવું વરસ ઢવશ્વ ( ૧૨ / જે ધર્મ વિવક્ષિત પદાર્થમાં જ રહે, તે અસાધારણ ધર્મ કહેવાય. જેમ ઉપગ ધર્મ જીવમાં જ રહે છે, તેથી તે ઉપગ ધર્મ જીવન અસાધારણ ધર્મ કહેવાય, ને જે ધર્મ વિવક્ષિત પદાર્થમાં ને તે - સિવાયના બીજા પદાર્થોમાં પણ રહે તે સાધારણ ધર્મ કહેવાય. જેમ દ્રવ્યત્વ-દ્રવ્ય પણું જીવમાં પણ રહે છે ને અજીવમાં પણ રહે છે, માટે તે સાધારણ ધર્મ કહેવાય. તે સાધારણ ધર્મ પદાર્થનું લક્ષણ ન કહેવાય, કારણ કે તે લક્ષ્યમાં રહેવા ઉપરાંત અલક્ષ્યમાં પણ રહે છે, તેથી લક્ષણ અતિવ્યાપ્તિ દોષવાળું કહેવાય. દોષવાળું જે હોય તે લક્ષણશુદ્ધ ન કહેવાય. આ વાતને લક્ષ્યમાં રાખીને જે પદાર્થને અસાધારણ ધર્મ તે લક્ષણ કહેવાય એમ કહ્યું છે તે વ્યાજબી જ છે, જેમ ઉપયોગ ધર્મ એ જીવમાં રહે પણ અજીવમાં ન જ રહે, માટે તે જીવન અસાધારણ ધર્મ કહેવાય.
૧૪૪. પ્રશ્ન-લક્ષણમાં કયા કયા દો ન હોવા જોઈએ?
‘ઉત્તર–૧ અવ્યાપ્તિ દેષ, ૨ અતિવ્યાપ્તિ દોષ, ૩ અસંભવ દોષ. આ ત્રણ દેશે જેમાં ન હોય તે નિર્દોષ લક્ષણ કહેવાય.
૧૪પ. પ્રશ્ન–અવ્યાપ્તિ દેષનું સ્વરૂપ શું?
ઉત્તરલક્ષ્યના એકે દેશમાં જે લક્ષણનું રહેવું તે અવ્યાપ્તિ દોષ કહેવાય. लरिकादेशवित्ती-अव्वत्तीलरकभिन्नवहितं ॥ अइवत्ती लरकमेत्ता-वित्ती दोसो અસંમવિશો i ? . જે લક્ષણ સંપૂર્ણ લયમાં જ રહે તે શુદ્ધ લક્ષણું કહેવાય, પણ જે સંપૂર્ણ લક્ષ્યમાં ન રહે ને લક્ષ્યના અમુક ભાગમાં જ રહે તે લક્ષણું અ
વ્યાપ્તિ દોષવાળું કહેવાય. આ બાબતમાં દૃષ્ટાંત એ છે કે-વેદનીય કમનું શ4 ‘લક્ષણ-સુદુર્વBટર્વ વેનીયમતિ આ છે, કારણ કે, વેદનીય નામના ત્રીજા કર્મરૂપી સંપૂર્ણ લક્ષ્યમાં તે રહે છે. જે સુખરૂપ અથવા દુ:ખરૂપ ફલને આપે તે વેદનીય કમી કહેવાય. એટલે શાતાદનીય કર્મના ઉદયે સુખ મળે ને અશાતાવેદનીય કર્મના ઉદયે દુ:ખ મળે. અહીં વેદનીય કર્મનું “સૌઘાયવરવું, દુ:સ્વાયત્વે વા યત્વમિતિ ” આ લક્ષણ અવ્યાપ્તિ દોષવાળું છે, કારણ કે તે વેદનીયરૂપ સંપૂર્ણ લક્ષ્યમાં રહેતું નથી. જે સુખરૂપ ફલને આપે તે વેદનીય " કર્મ કહેવાય, આ લક્ષણ અશાતાદનીયમાં રહેતું નથી, ને જે દુ:ખરૂપ ફલ આપે તે વેદનીય કર્મ કહેવાય, આ લક્ષણ' શાતાદનીયમાં ઘટતું નથી, ને અશાતા

Page #11

અંક ૧૦ મા ]
શ્રી પ્રસિધ્
વેદનીયમાં ઘટે છે. આ રીતે ગાયનું “ જીવવું ” તથા જીવતુ ‘સંસાવવું’ આ લક્ષણ પણ અવ્યાપ્તિ દોષવાળુ છે.
૧૪૬. પ્રશ્ન—અતિવ્યાપ્તિ દોષનુ સ્વરૂપ શુ ?
૨૯૭
ઉત્તર-લક્ષ્યમાં ને અલક્ષ્યમાં જે લક્ષણનું રહેવું તે અતિવ્યાપ્તિ દોષ કહેવાય. કહ્યું છે કે-“ હમિત્ર/ટત્તમર્ધાત્ત ટોનોતિ ’જેમ મેાહનીય કર્મનુ મર્ત્ય મોદનીયમિત એટલે જે કર્મ હાય તે માહનીય કહેવાય. અહિં કપણું લક્ષ્ય( મેાહનીય )માં રહે છે, ને અલક્ષ્ય ( માહનીય કર્મથી ભિન્ન જ્ઞાનાવરણીયાદિ )માં પણ રહે છે. આથી તે લક્ષણમાં અતિભ્યાસિ દોષ છે. આ રીતે ગાયનું ‘ શુંગવવું ’ અને જીવનું ‘ રામિસ્ત્ય' લક્ષણુ પણ તેવું જ છે.
૧૪૭. પ્રશ્ન—અસ’ભવ દોષનું સ્વરૂપ શું ?
ઉત્તર—લક્ષ્યના કાઇપણ ભાગમાં જે લક્ષણનુ ન રહેવુ તે અસંભવ દોષ કહેવાય. કહ્યુ છે કે હલમત્તાવિજ્ઞી અસંમોતિ=એટલે તમામ લક્ષ્યમાં જે લક્ષણુનું ન રહેવું તે અસભવ દોષ કહેવાય. આ દોષ જેમાં હાય તે લક્ષણ અસ’ભવ દોષવાળું કહેવાય. જેમ પુદ્ગલનુ અવળવિશ્વમ્' એટલે જેમાં વણુ, ગ ંધ, રસ, સ્પર્શ ન હેાય તે પુદ્ગલ કહેવાય, તમામ પુદ્ગલામાં વર્ણાદિ તા હાય વર્ણાદિ વિનાનું પુદ્ગલ દ્રવ્ય ડાય જ નહિ. આ રીતે- અવસ્થિમ્ ? આ લક્ષણ તમામ પુદ્ગલરૂપ લક્ષ્યમાં રહેતુ નથી માટે તે અસંભવ દોષવાળું જાણવું. એમ જીવનુ` ‘ જ્ઞાનાિિસ્તત્વ ’ અને ગાયનું ‘ પારવમ્ ' અથવા ‘ પંચપાવવું ’ આ લક્ષણૢા તેવા જ છે. લક્ષણુની નિર્દોષતાના નિ ય કરવા માટે ત્રણે દોષાનું સ્વરૂપ જરૂર જાણવું જોઇએ. આ ઇરાદાથી ત્રણે દોષાનું સ્વરૂપ ટૂંકામાં જણાવ્યુ. વિસ્તારથી તે દરેકનું સ્વરૂપ બીજા ગ્રંથામાંથી જાણવું.
જ.
'
૧૪૮. પ્રશ્ન—ઉપચારનું સ્વરૂપ શું ?
ઉત્તર—તદ્દન જુદા જુદા સ્વરૂપવાળા એ પદાર્થો છે. તેમાં અનેક રીતે રહેલ જુદાઇ ન ગણવી, ને અમુક અંશે સરખામણીવાળા પદાર્થના જેવા તે ( વિવક્ષિત) પદાર્થ માનવા, તે ઉપચાર કહેવાય. આ ઉપચારના અનેક ભેદો વિવિધ શાસ્ત્રોમાં દર્શાવ્યા છે. તેમાં મુખ્ય સાત પ્રકારો જાણવા જેવા છે, તે આ પ્રમાણે-૧ ધમ માં ધી'ના ઉપચાર કરાય ૨. ધર્મોમાં ધર્માંના ઉપચાર કરાય. ૩. ગુરૂમાં ગુણીના ઉપચાર કરાય, ૪ ગુણીમાં ગુણના ઉપચાર કરાય, પ કારણમાં કાર્ય ના ઉપચાર કરાય, ( કાર્યમાં કારણના ઉપચાર કરાય, છ આધારમાં આધ્યેયના ઉપચાર કરાય. આ રીતે ઉપચારના સાત ભેદ જ નથી, પણ ખીજા પણ ઘણાં ભેદ છે, પરન્તુ તે વિશેષ પ્રસિદ્ધ નથી. આ રીતે એક પદાર્થ માં બીજા પદાર્થ ના આરેપ કરવા ( તેને
સ્વરૂપે માનવા. ) તે ઉપચારની અપેક્ષાએ ૧ સદ્ભૂત ઉપચાર અને ૨ અસદ્ભુત ઉપચાર કહેવાય. આવા બે ભેદ પણ બીજા ગ્રંથામાં જણાવ્યા છે. ( ચાલુ )

Page #12

Goocong
વીવિલાસ GO) ( ૧૮ ) ૧
માંસાહારી માતંગી ખેલે, ભાનુ પ્રશ્ન ધર્યાં રે; જાડા નર્ પગ ભૂમિરોાધન, જળ છંટકાવ કર્યો છે.
ધેલા
લગભગ સ. ૧૯૪૩ ની વાત છે. તે વખતે વ્યાપારી-સમ્રાટ શેફ પ્રેમચંદ રાયચંદ ભાવનગર આવ્યા હતા ત્યારે તેમના માનમાં ધાર્મિ ક અભ્યાસીએને ઇનામ આપવાના મેળાવડા મુ કુંવરજીભાઇના પ્રમુખપણા નીચે મુખ્ય મંદિરની બહારના ઉપાશ્રયની મેડી ઉપર થયે હતા. મારી યાદ પ્રમાણે તે વખતે મારી સાત વર્ષની વયે મને એક નાનકડું ઇનામ વિદ્યાર્થી તરીકે મળ્યું હતું. તે પ્રસ'ગે શ્રી જે. ધ. પ્ર. સભાના મંત્રીવ અમર ભાઈએ ભાષણ કરતાં ઉપરના પદ્યના અર્થ કરી આખી સભાને આશ્રય'માં નાખી દીધી હતી અને શેઠસોદાગરે ભાવનગર શહેરના બુદ્ધિવિલાસ પર મુગ્ધ થઇ તેને અંગે ખૂબ સતેજ જાહેર કર્યાં હતા. એ યુગ એ હતા કે જે વખતે બાળાવમેધ વાંચનાર સાધુ પણ વિદ્વાન ગણાતા હતા. આવા યુગમાં ‘ધર્મના ‘ પ્રકાશ ’કરનાર પ્રશંસા પામે તેમાં નવાઈ નહેાતી. તે વખતે આ પદ્યની અસર રહી ગયેલી, તે અનુસાર આજે તેના પર નોંધ લખવાની લાલચ કરું છું. આ પદ અતિશય ભાવથી ભરપૂર છે અને તેને અંગે તે વખતે સાંભળેલી અને ત્યારપછી જમાવેલી વાતા સાથે સબંધ હોઇ આ દરરાજના વ્યવહારને ઉપયેગી વાકય પર વિચાર કરવાની તક હાથ ધરવામાં આવી છે.
ગાથાને સીધે! અર્થ આ પ્રમાણે છે—જૂ હું ખેલનારા મનુષ્યની અપવિત્રતા બતાવવા માટે એક દાખલેો આપે છે. માંસને આહાર કરનારી એક માતંગી( ચંડાળણી )ને જમીન પર એસવા માટે પાણીના છંટકાવ કરતી જોઇને કાઈ ભાનુ નામના પડિતે પૂછ્યું' કેતુ' જાતે ઢેઢડી છે તે માંસાહાર કરવા છે, તેા પછી જમીન પર પાણી શા માટે છાંટે છે? તેના જવાબમાં માતંગી કહે છે કે—આ જગ્યા ઉપરથી જૂદાખેલા મનુષ્યા પસાર થયેલા છે, તેનાથી પવિત્ર થયેલી ભૂમિને શોધવા માટે-પવિત્ર કરવા માટે હું પાણીનો છટકાવ કરું છું.
આ વાતમાં બહુ ખૂખી છે, ઊંડી સમજણ છે, સંસારના મેટા કાયડાની સમસ્યા છે અને તેનુ રહસ્ય સમજવા યેાગ્ય છે. એક યુગમાં એવી માન્યતા હતી અને અત્યારે મદ્રાસ તરફ કાઈ કાષ્ટ સ્થાને નમુદ્રી બ્રાહ્મણમાં તે ચાલુ છે કે ઢેઢ, લગી કે એવા હલકા ધંધાવાળાના પડછાયા પડે તે પણ સ્નાન કરવું પડે, અપના પ્રશ્નને જૈન ધર્મોમાં રથાન નથી, જેમાં મેતા, રિકશી કે હિરા જેવા મેાક્ષ સાધી શકે ત્યાં અમુક કુળ કે જાતિમાં જન્મનારને મેક્ષે જવાના અધિકાર ઊડી જાય એ વાત અકલ્પ્ય છે અને આવા આત્મવાદ અને વિકાસક્રમમાં 'ધ ન બેસે તેવી હકીકત છે. હિં'દુની સાથે દેખાદેખી
૧. · વીવિલાસ ’ના મથાળા નીચે લખાતા લેખની આ સખ્યા છે. લેખ સ્વતઃ સ ંપૂર્ણ હ્રાઇ આગલા લેખના અનુસધાન વગર વાંચી શકાય તેવી આ લેખમાળાની ચાજના છે.
. વીરવિજયજીની બાર વ્રતની પૂજ પૈકી ખીન્ત વ્રતમાં ત્રીછ વાસપૂર્જાની ચાથી ગાથા. ( ૨૯૮ )નું વ

Page #13

અંક ૧૦ મા ]
વીવિલાસ
૨૯૯
અને સવ્યવહારને અગે કેટલીક ગેરસમજુતી આપણામાં પણ મધ્ય કાળમાં થયેલી જણાય છે, પણ તે આખા જૈન વિકાસક્રમને અણુછાજતી છે અને ખૂદ મહાવીર ભગવાનના ચરિત્રને ફેરવી નાખે તેવી છે. એ અતિ રસિક ઐતિહાસિક પ્રશ્નને અન્ય રથને ચર્ચવાસ્તુ રાખી ઢેઢ, ચમાર વગેરેને તુચ્છ જાતિના અને નીચ ગેત્રવાળા કહેવામાં આવ્યા છે તેટલી વાત સ્વીકારો આગળ વધીએ,
આવા વવાળી એક માતગી પેાતાના હાથમાં મનુષ્યની ખેાપરી અને તેમાં માંસ રાખી એક જગ્યા પર ખાવા આવે અને ત્યાં જમીન પર બેસવા પહેલાં જમીન પર પાણી છાંટી, એને પવિત્ર કરવા લાગે ત્યારે એના પડછાયાથી પણ અભડાનાર નંબુદ્રી બ્રાહ્મણને પિત્તો ઉછળ્યા વગર કેમ રહે? એ પૂછે છે-બાઇ! તું જાતની ઢેઢડી છે, હાથમાં મનુષ્યની ખાપરી ધારણ કરેલી છે, તુ માંસ ખાવા માટે આ સ્થાને આવેલ છે. ! હવે તારામાંતારી અપવિત્રતામાં શું બાકી છે કે આ જમીન પર જળ–છંટકાવ કરીને તેને તું પવિત્ર બનાવવા માગે છે ? તારી જાત, તારા ધંધા, તારા ખારાક, તારું વાતાવરણ અને તારા દેહ અપવિત્રતાના નમૂના છે ! હવે તેમાં વળી આ જળછંટકાવ ોને કરી રહી છે ? કઈ જાતની તારી આ સાાઇ છે ? અપવિત્રતાની પરાકાષ્ઠાએ પહોંચેલી તું આ શેનુ ધાંધલ મચાવી રહી છે ?
જવાબમાં માતંગી કહે છે કે-આ રસ્તા પર જૂઠું ખેલનારા અનેક માણસે પસાર થઇ ગયેલા છે કે જે મારા કરતાં પણ વધારે અપવિત્ર ગણવા લાયક છે. અન્ય સ્થાનાની પેઠે તેમણે આ સ્થાનને પણ પવિત્ર બનાવેલું છે. માણસા જ્યાં જ્યાંથી પસાર થાય ત્યાં ત્યાં પોતાનાં પગલાં મૂકી જાય છે, માણસ જાય ત્યાં પશુ તેની અસર જરૂર પડી રહે છે, વાતાવરણમાં એની અસર લાંબા કાળ સુધી રહે છે, હું જાતિથી ચંડાળ છું તેના કરતાં એ ઝૂડાંખેલાં માણસા વધારે ખરાબ છે. જાતિચડાળ કરતાં કર્માંચાળનો અસર આકરી, ઊંડી અને દી કાળ સુધી રહે તેવી હાય છે. એવા પ્રાણીઓએ આ ભૂમિને અપવિત્ર કરેલી છે. તેમણે કરેલી અપવિત્રતાને સાફ કરવા હું જળને છંટકાવ કરું છું,
જવાબ સાંભળીને ભાનુ પંડિત છક થઇ ગયા. તંતે માતંગીના જવાબમાં વાસ્તવિકતા લાગી. જાતે વિચાર કરતા નથી તેને વિચારણાને પરિણામે સમજાયુ.કે હલકા કુળમાં જન્મવુ એ ગુન્હા નથી કેમકે એ પોતાના કબજાની વાત નથી, પણ અમુક વાત ખોટી છે એમ જાણ્યા છતાં એને બહુલાવી એને નિભાવી લેવા હારમધ અનેક જૂઠાણાં ખેલવાં એ તા ભારે ખેદની વાત છે. એવા જૂ ખેલનારા માણસા સ્વાર્થોધ હોય છે, અતિ હલકા માનસવાળા હાય છૅ, ચારિત્રહીન દ્વાય છે, જવાબદારીના ખ્યાલ વગરના હૈાય છે, વિકાસક્રમના જ્ઞાનથી બેનસીબ રહેલા ડૅાય છે, ટૂંકી નજરવાળા હેાય છે, સત્ય જાહેરમાં આવશે ત્યારે પાતાની શી વલે થરો તેના જેવી અગત્યની બાબતમાં વિચારણા વગરના હોય છે અને એક જૂની વાત કરવાથી પોતાના આત્મવિકાસ-માર્ગ કેટલા ખરાબ થાય છે તેની તુલના કરવાની અશક્તિવાળા અથવા તે માટે દરકાર વગરના ડ્રાય છે. અને મનમાં ખાતરી થાય કે વાસ્તવિક વિચાર કરવામાં આવે તેા જન્મચંડાળ કરતાં

Page #14

૩૦૦
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ શ્રાવણ
જૂઠું ખેલનારી વધારે આકરા અને મેટા ચંડાળ છે, ( સ્વપરને ) ભયંકર પાપી છે, અનેક ( યાતનાને ભાજન થવા યેાગ્ય અજ્ઞાની છે, અવિચારક છે, નીચ છે, અધમ છે, પાપી છે, આત્મવૈરી છે શ્નને અનંત ભવભ્રમણુ કરનાર સુદ્ર ભવાભિનંદી પ્રાણી છે.
સાચું ખેલનારને કાં સંભાળવું પડતુ નથી, સાદી સીધી સરળ વાત કરી નાખવાની અને મેલીને વાત વિસારી સૂવાની હોય છે; જ્યારે ા ખેાલનારને ખેલતી વખતે વાત ગાઠવવી પડે છે, ખેલેલ વાતને સાચી કરવા અનેક પાટિયાં ગાઠવવાં પડે છે, ત્યાર પછીના કાઇ પણ સવાલ જવાબમાં પેાતાને પકડાઇ જવાની ચિંતા રહે છે, અગત્યની બાબતમાં પેાતાની ઉપર કામ ચાલવાનો ભય રહે છે, પકડાઇ જતાં કે સન્ન થતાં એઆારુ થવાના પ્રસંગ પ્રાપ્ત થાય છે, ત્યારે સીધું સાચુ* ખેલનારને આમાંની કોઇ બાબત કરવાની રહેતી નથી, વાતને સાચી કરવાના પ્રયત્ન, દેખાવ, ઢોંગ કે દંભ કરવા પડતા નથી અને ખેલ્યા પછી પાતે લીધેલ સ્થાન કાયમ કરવા માટે પસ્તાવેા કરવા પડતા નથી. એકજૂટું મેલવા માટે તેની આગળ અને પાછળ કેટલી ગાઠવા કરવી પડે છે, કેટલાં પાર્ટિમાં ગોઠવવાં પડે છે અને છતાં ઉધાડા પડી જવાના કેટલા ભયા રહે છે તેના વિચાર કરવામાં આવે તે માત`ગી કરતાં પશુ જૂઠું ખેલનાર વધારે નીચ છે એ વાતના સાક્ષાત્કાર થઈ આવે તેમ છે. શારીરિક સંબધે અથવા જન્મે નીચ કે હલકા કુળમાં જન્મ લેવા એ એક વાત છે અને મનમાં ગાઠવણા કરી ધરાદાપૂર્વક અસત્ય ખેલવું અને તેને સાચું કરવા આગ્રહ રાખી તેને અંગે હારબંધ ખાટા પ્રસંગો ઊભા કરવા એ તદ્દન જુદી વાત છે. પ્રથમ વાતમાં જીવ ખીલકુલ પરાધીન છે, જ્યારે વન, સ્વચ્છતા, ચારિત્ર, પરિશીલન અને ભાષાની વિશુદ્ધિ વિગેરે પેાતાના કબજાની વાત છે અને સ્વાધીન બાબત હાઇ ચીવટ રાખવાથી સાચે માગે ઉતારી શકાય તેવી છે.
અસત્ય અનેક પ્રકારે ખેલાય છે. ખરી રીતે તે કાઇપણ પ્રકારનું અસત્ય ખેલવું તે જૈન નામને છાજતું નથી, પરન્તુ જો સર્વથા પ્રકારે અસત્ય ખેલવાનું તજી ન શકે તેા ખાસ કરીને નીચેની પાંચ બાબતેમાં તે। જૈન તરીકે ઓળખાતા મનુષ્યે અસત્ય ન જ એલવુ જોઇએ. આ ઉપરથી બીજા અસત્ય ખેલવાની છૂટ છે. તેમ ન સમજવુ, જે દેશિવરિત મનુષ્યને આગળ વધવું છે, સર્વાંવિતિપણું” પ્રાપ્ત કરવુ છે તેણે તે। જેમ બને તેમ આ બાબતમાં વધારે સાવધાન રહેવુ.
કાઇ કન્યાના વેશવાળ વખતે તેને તદ્દન કાળી, કજીઆળી, તાફાની, અભણુ અને કદરૂપી હોય છતાં તમારે ઘેર આવશે ત્યારે દૂધ ઘી ખાઇ ધરતે શાભાવશે એમ કહેવું, એના માબાપ તિતાલી કુજીઆળા અને ગામના ઉતાર હાય છતાં અસલ ખાનદાનમાંથી ઊતરી આવેલા છે એમ કહેવું, તદ્દન અલણુ હાય છતાં તમારે ઘેર આવી ભણીને પાવરધી થઇ ધરકામ - ઉપાડી લેશે અને કુટુંબનું ર ંજન કરશે-આવાં જુઠાાંતે (૧) કન્યાલિક કહેવામાં આવે છે,
જે ગાય વિશેષ દૂધ ન આપતી હોય, જેના દૂધમાં મીઠાશ ન હાય, સામાને ધીકે ચડાવતી હાય તે ગાયને પ્રશસવી, તેમજ તાફાની અડીયલ ઘેાડાને શિવાજીના સંસ્કૃત ઘેાડા સાથે સરખાવવા, શેરખશેર દૂધ આપનાર ભેંસને ભાખડી ભેંસ કહી વર્ણવવી—આવા જનાવર સંબધી અસત્યેાને ( ૨ ) ગાઅલિક કહેવામાં આવે છે.

Page #15

અંક ૧૦ મ ] વીરવિલાસ
૩૦૧ જમીનના સંબંધમાં ખાટી કે આડે રસ્તે દોરનારી વાત કરવી, ખરાબાવાળી જમીનને સારી-ફળદ્રુપ કહેવી, ઉખર જમીનને સુંદર કહેવી અને રસકસ વિનાની જમીનને રસવાળી કહેવી ઇત્યાદિ જમીનને અંગે મળતી સાચી ખોટી મિશ્ર વાત કરવી તે (૩) ભૂખ્યલિક કહેવાય છે.
વિશ્વાસ રાખીને કોઈ પિતાને ત્યાં ઘરેણું કે રોકડ અથવા કિંમતી વસ્તુ મૂકી જાય, દાખલે રાખવાની દરકાર પણ ન કરે તેને જ્યારે લેવા આવે ત્યારે. થાપણુ મૂકી જ નથી એમ કહેવું, વિશ્વાસઘાતનાં વચન બાલવાં તે (૪) થાપણ કહેવાય છે. અહીં માત્ર વાણી પૂરતી જ વાત સમજવાની છે, બાકી પારકી થાપણ પચાવી પાડવી તે બાબત અદત્તાદાનના વિષયને સ્પર્શે છે.
સોગન ઉપર ન્યાયની કોર્ટમાં ખોટી સાક્ષી પૂરવી, સાચી વાત કહેતાં સંકોચ ધરવો, ખેટું સોગનનામું ( એફિડેવિટ ) કરવું, મુખ્ય તપાસણીમાં એક વાત કહેવી અને ઊલટ તપાસણીમાં બીજી જ વાત કરવી, અરધી સાચી અને અરધી ભળતી વાત કરવી, સત્યના ભોગે એક પક્ષને મદદ કરે ને બીજાને હાનિ કરે તેવાં સ્ટેટમેન્ટ પોલિસ પાસે, ન્યાયસન પાસે, લવાદ પાસે કે મહાજનના સાજનામાં કરવાં એ (૫) કુડ સાક્ષી કહેવાય છે.
સાચે જૈન હોય તે ઓછામાં ઓછું આ પાંચ પ્રકારનાં મોટાં જુઠાણાં પૈકી એક પણ જુઠાણું ન બેલે, બોલે તે એનું જૈનત્વ લાજે, એની ગણના માંસાહારી માતંગીથી વધારે ખરાબ થાય અને એની સંસારયાત્રા વિરૂપ, દુઃખદ અને કલેશવાળી થઈ જાય.
અને તેટલા માટે અષ્ટ પ્રવચન માતામાં “ભાષાસમિતિ” અને “વચનગુપ્તિ ” બેને સ્થાન છે. વચનગુપ્તિમાં તે બીલકુલ વચન બોલવું જ નહિ એવી વાત છે. “મૌન સર્વાર્થસાધન ' નું સૂત્ર વચનગુપ્તિવાળાને માટે છે, જ્યારે ભાષા સમિતિમાં તે સત્ય પ્રિય હિત મિત તથ્ય ભાષા બોલે, સાચું બોલે, સંપૂર્ણ સાચું બોલે અને બોલે ત્યારે સાચા સિવાય અન્ય કાંઈ ન લે. આ નિર્ભેળ સત્યને મહિમાં સ્પષ્ટ કરવા માટે અત્રે જણાવ્યું છે કે ચાર વર્ણમાં માનનાર જે નજરે ઢઢ ભંગીને જુએ, મહાન અહિંસક જે નજરે માંસાહારીને જુએ, નસીબદાર ધનવાન જે નજરે કચરો સાફ કરનાર, મેલું ઉપાડનાર ભંગીને જુએ, તેમાંનાં કાઈથી પણ વધારે ખરાબ જૂઠું બોલનાર છે, એના ચાલવાથી પૃથ્વી અપવિત્ર થાય છે, એના પગલાથી ભૂમિ ખરડાય છે, એ બેઠેલ હોય કે ચાલેલ હોય તે જગ્યા ખાદાવવી પડે, સુધારવી પડે, છાંટણાં કરીને કે લીંપીગૂંપીને સાફ કરવી પડે. માંસાહારી માતંગી જેના હાથમાં મનુષ્યની ખોપરીમાં માંસ હતું તે ખાવા બેસવાની જગ્યા ઉપર જ છટકાવ કરી રહી હતી તેની પાસેથી જૂઠા માણસનો મહિમા સાંભળીને જાનુ પંડિત તે ચકિત થયા, માતંગીની બુદ્ધિ પર મુગ્ધ થયા અને પિતાને ઉચ્ચ માનનાર કાવાદાવા કરનાર મુત્સદી કે હજારો સાચાં ખેટાં કરી ધનને માલેક થઈ પડેલા માંધાતાઓની જાત પર વિચારમાં પડી ગયા અને માતંગીના વાસ્તવિક વાદ પર આફરીન થયા.
મૌક્તિક

Page #16

oooooooooo
ત૫
૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦ જૈન શાસનમાં તપને ખાસ સ્થાન આપેલું છે. આટલા જ માટે દશવૈકાલિક સૂત્રના પ્રથમ અધ્યયનના પ્રારંભમાં “ ઘરનો મંદિરમાં હિંસા સંગમો તો ! ” એ વાક્યમાં તપને સમાવેશ કર્યો છે. વ્રતધારીને જેમ બે ટંક આવશ્યક (પ્રતિક્રમણ) કરવાની આવશ્યકતા છે તેમ દરેક જૈનને સવારે ને સાંજે નાનામાં નાને પણ તપ કરવાની આવશ્યકતા છે. સવારે ઓછામાં ઓછી નવકારશી. અને સાંજે દુવિહાર કરવો જોઇએ. આ પ્રમાણે તપ કરવાથી રાત્રિભોજનનો ત્યાગ થઈ શકે છે. જઘન્ય શ્રાવક માટે પણ કંદમૂળને અને રાત્રિભોજનનો ત્યાગ હોવો જોઈએ એમ શાસ્ત્રકાર કહે છે. જૈન નામ ધરાવવું અને એ બેને પણ ત્યાગ ન કર એ લજાસ્પદ હકીકત છે. જૈન બંધુઓએ દરરોજ કરવાનાં ષષ્કર્મમાં પણ તપને ગણેલ છે. | નવકારશી સૂર્યોદય અગાઉ ધારવી અને સૂર્યોદય પછી ૪૮ મિનીટે પારવી એ એનું શાસ્ત્રોક્ત ધોરણ છે. દુવિહાર, તિવિહાર કે ચોવિહારનું પચ્ચખાણુ સૂર્યાસ્ત અગાઉ ધારી લૈવું જોઈએ. એ પચ્ચખાણુનો અમલ આખી રાત્રિ માટે છે અને બીજા દિવસને સૂર્ય ઊગે ત્યારથી નવકારશીની શરૂઆત થાય છે.
જેઓ નવકારશી પણ કરતા નથી તેમને માટે અહીં લખવાની જરૂર નથી, પણ જેઓ નવકારશી કર્યાનું કહે છે અને ૪૮ મિનીટ અગાઉ પચ્ચખાણ પારીને ખાનપાન લે છે તેઓ પચ્ચખાણને ભંગ કરે છે એમ સમજવાનું છે.
જૈનપણું ધરાવવું અને આટલા નાનામાં નાને પણ તપ ને કરવો એ શું સૂચવે છે? આ જગતમાં છે જે સુખ દુ:ખ પામે છે તે પૂર્વે કરેલાં શુભ કે અશુભ કર્મોનું પરિણામ છે. પૂર્વે કરેલાં અશુભ કર્મોથી દુઃખ પ્રાપ્ત થાય છે. દુઃખ કેઇપણ જીવને પસંદ પડતું નથી, છતાં તેના નિવારણમાં સાચામાં સારો અને અમેઘ ઉપાય:તપ કરવો એ છે. પૂર્વકર્મને ક્ષય તપવડે જ થઈ શકે છે. જે સુખની ઈરછા હોય અને દુ:ખ ન ગમતું હોય તો જરૂર શક્તિ પ્રમાણે તપ કરવો જોઈએ.
જૈન સમુદાયમાં તપની કર્તવ્યતા અવિચ્છિન્નપણે પ્રવર્તે છે. ઘણાં શ્રાવક શ્રાવિકાઓ પર્વતિથિએ એકાસણું, ઉપવાસ વગેરે તપ કરે છે. ચૈત્ર અને આ માસની ઓળીમાં નવ નવ આંબેલ પણ કરે છે. પર્યુષણ પર્વમાં અઠ્ઠાઈ એટલે ૮ ઉપવાસ પણ કરે છે. આ બધી પ્રવૃત્તિ આત્માને ઘણી હિતકારક છે, તેથી તેની આરાધના માટે પ્રાપ્ત થયેલી શક્તિને ગાવ્યા સિવાય યથાશકિત ઉદ્યમ કરવા એ આ લેખના ખાસ હેતુ છે. આશા છે કે જેનળ ધુઓ આ લધુ લેખ ઉપર જરૂર ધ્યાન આપશે.
કુંવરજી ૧, જિનપૂજા, ગુરુવંદન, સ્વાધ્યાય, તપ, દાન અને દયા-આ છ કમ ગણાય છે.

Page #17

મારી યાત્રા
શારીરિક નબળાઇ અને આંખની ઉપાધિને લઇને આ વર્ષ શ્રી સિદ્ધાચળજીની યાત્રા નહિ થઇ શકે એવા નિરધાર થયા હતા; પરન્તુ એવા એકાએક વિચાર ઉદ્દભવ્યે કે આ સાલમાં જે યાત્રા ન થાય તા આવતા વર્ષમાં ક્યારે યાત્રા થઇ શકે તે કહી શકાય નહિ; એટલે આયુષ્યની અસ્થિરતાના વિચાર કરતાં ઘેાડુંઘણું કષ્ટ વેઠીને પણ યાત્રા તા કરી આવવી એવા નિર્ણય કર્યો. પછી અશાડ સુદ ૪થે પાલીતાણે જઇ શુદ પમે સિદ્ધાચલજીની યાત્રાના લાભ લીધેા. શ્રી ઋષભદેવનાં દર્શીન કરતાં પરમ આહ્લાદ થયા અને મનુષ્ય જન્મની સફલતા માની.
આ એક અપૂર્વ તીર્થ છે. પંદર કર્મ ભૂમિ પૈકી ૧૪ કર્મભૂમિમાં અથવા ૧૪ ક્ષેત્રામાં આવું અપૂર્વ તીર્થ નથી. વિહરમાન તીર્થ કર શ્રી સીમ ંધર સ્વામી પણ આ તીર્થના અપૂર્વ મહિમાનું વર્ણન કરે છે. આ તીર્થ ના અવલ’ખનથી અનેક ભવ્ય જીવા સાધુ, સાધ્વી, શ્રાવક ને શ્રાવિકાએ સિદ્ધિપદને પામ્યાં છે.
આ તીને! મહિમા શ્રી શત્રુંજય મહાત્મ્ય વિગેરે ગ્રંથામાં વિસ્તારથી વણું બ્યા છે. અનુભવથી પણ એ ખાખત સિદ્ધ થઈ શકે છે; પરન્તુ તેના માટે મનની નિમ`ળતા, તીર્થ પ્રત્યેના અપૂર્વ પ્રેમ અને સંસાર ઉપરથી કાંઇક વિરક્તભાવ હાવા જોઇએ. તે વિના એ હકીકત હૃદયમાં સચાટપણે પ્રવેશી શકતી નથી. પૂર્વ પુણ્યના સાગે આવા અપૂર્વ તીના સંબંધ પ્રાપ્ત થયા છતાં તેના યાત્રાના લાભ લઇ શકાય નહિ તે એટલી ભાગ્યમાં ખામી સમજવી.
કેટલાક ભાગ્યશાળી તા દરેક માસની પૂર્ણિમાએ તેમજ કેટલાક એસતે મહિને આ તીર્થની યાત્રાના લાભ લે છે. કેટલાક ભાગ્યશાળીએ દૂર દૂરથી પણ આવીને આ તીર્થની યાત્રાના લાભ દર વર્ષે લે છે. કેટલાક તા ભાવની વૃદ્ધિ સાથે આ તીર્થે નવાણું યાત્રા તથા ચેકમાસુ કરે છે.
ભીન્ન તીર્થી કરતાં આ તીર્થનું મહત્ત્વ વધારે છે તેનું કારણ એ છે કું–બીજે જ્યાં જ્યાં મહાન ચૈત્યેા હોય કે તીર્થંકરના કલ્યાણકની ભૂમિ હાય તે તીર્થ કહેવાય છે અને આ તીર્થના અવલંબનથી તેા અનેક મનુષ્યા સંસારને પાર પામે છે.
આ સંબંધમાં વધારે લખવું એ આંખે તેારણુ ખાંધવા જેવું છે, કારણ કે અનેક ભવ્યાત્માએ આ તીર્થના મહિમાને સારી રીતે સમજી શક્યા છે, તેથી વધારે ન લખતાં દર વર્ષે એક વખત તે। આ તીની યાત્રાના લાભ લેવા કેઇપણ જાતની અગવડ છતાં પણ ચૂકવું નહિ એવી ભલામણુ કરીને હું વિરમું છું.
કુંવરજી
***
( ૩૦૩ )

Page #18

41||||85|45||||||||||| E પ્રશ્નોત્તર =
5i||||45|||||||||||SSSS (પ્રશ્નકાર–શાહ માણેકચંદ નાગરચંદ-ધોળાવાળા ) પ્રશ્ન ૧–શ્રી નેમિનાથ પરણવા ગયા ત્યારે તેમના સાસરા ઉગ્રસેન રાજાએ યાદને ગૌરવ આપવા માટે પશુ ભેગાં કર્યા હતાં તો તેઓ શું જૈનધમી નહાતા?
ઉત્તર–જૈનધમી હતા, પરંતુ સર્વે યાદો માંસના ત્યાગી નહાતા તેથી ઉગ્રસેન રાજાએ એવી ગોઠવણ કરી હતી. - પ્રશ્ન ૨–વીરપ્રભુએ દીક્ષા લીધી ત્યારે તેમની પુત્રી, પુત્રીની પુત્રી અને તેની પુત્રીની હાજરી હતી તેમ ક૯પસૂત્રમાં જણાવેલ છે, તે તે કેવી રીતે ઘટી શકે ?
ઉત્તર–એ તો પ્રભુના કુટુંબનું વર્ણન કર્યું તેમાં હકીકત છે. પ્રભુની દીક્ષા વખતે તે હાજર હતા એમ સમજવાનું નથી.
પ્રશ્ન ૩–ચંદનબાળા ને મૃગાવતી પ્રભુને વંદન કરવા સાથે ગયા. ત્યાંથી પાછી વળતાં, સૂર્ય ચંદ્રને પ્રકાશ છતાં, ચંદનબાળા રાત્રિ પડેલ જણી, ઉપશ્રયે આવ્યા તે વખતે મૃગાવતીને સાથે આવવા બોલાવી નહિ હોય ?
ઉત્તર–મૃગાવતીને પ્રભુની દેશનામાં આસક્ત થયેલી જોઈને બોલાવી ન હોય એ સંભવિત છે.
પ્રશ્ન ૪-મૃગાવતીએ ચંદનબાળાના હાથ પાસે સર્ષે આવતા જોઈ તેમને હાથ ઊંચો કર્યો એટલે સર્ષ ચાલ્યા ગયે તે શું મૃગાવતી, કેવળજ્ઞાન પામેલ હોવાથી, સર્પ કરડ્યા વિના ચાલ્યા જશે એમ જતા નહોતા ?
ઉત્તર-જાણતા હતા, પરંતુ તે સાથે પિતાને ચંદનબાળાનો હાથ ઊંચે કરવાનું છે જેથી સર્ષ ચાલ્યા જશે એમ પણ જાણતા હતા.
પ્રશ્ન પ-કવિ માનવિજયજીના કરેલ એક સ્તવનમાં અન્ય દેવની મૂર્તિ સાથે ન દેવની મૂર્તિને મુકાબલે કર્યો છે તેમાં જૈન ધરે વસ્ત્ર જીણુ રાજૂ ” એમ કહ્યું છે, તે બરાબર છે ?
ઉત્તર–તે બરાબર છે. જેનમૂર્તિમાં વરકનો સંબંધ હોતો નથી. તે સ્તવનમાં છેવટમાં કહ્યું છે કે “એવી મૂર્તિ તુજ નિપાધિ.
પ્રશ્ન –આપણે દેવમૂર્તિને આભૂષણે પહેરાવીએ છીએ તેથી તેમને પરિગ્રહધારી કે લેભી કહી ન શકાય ?
ઉત્તર–એમાં દેવને કાંઈ સંબંધ નથી. એ તે આપણી ભક્તિનો દેખાવ છે. પ્રશ્ન છ–મનુષ્યને વૈકિય શરીરવાળા દેવદેવી સાથે સંબંધ થઈ શકે ? ઉત્તર-થઈ શકે. એવા ઘણું દષ્ટાંત છે. એ વખતે દેવદેવી ઔદ્યારિક શરી
( ૩૦૪ )ઉન્ડ

Page #19

અંક ૧૦ મા ]
પ્રશ્નોત્તર
૩૦૫
રમાં રહેલી અશુચિને દૂર કરે છે, તેથી જ પુન્ય પ્રકાશના સ્તનમાં દેવ, મનુષ્ય, તિર્યંચના મૈથુન સેવ્યાં જે ” તેને મિચ્છાદુક્કડ આપ્યા છે.
2
પ્રશ્ન ૮–કાઇ મુનિ વાત્સાયન કામસૂત્રનું વ્યાખ્યાન કરી શકે ? ઉત્તર—ન કરી શકે, કારણ કે તેને પાપશાસ્ત્ર કહ્યું છે.
પ્રશ્ન —આર્ય રક્ષિતને વાસ્વામી સાથે એક ઉપાશ્રયમાં ન રહેવાની ભદ્રગુપ્તાગ્રાયે સલાહ આપી તેનું શું કારણ ?
ઉત્તર-વજસ્વામી સાથેના પરિવાર તેના ઉપર એટલેા બધા રાગવાળા હતા કે તે જ્યારે અણુશણુ કરે ત્યારે ખધા મુનિએ અણુશણુ કરવાના હતા. એમ ન થવા માટે આરક્ષિતને એવી સલાહ આપી હતી.
પ્રશ્ન ૧૦—ભરતચક્રીએ પેાતાનુ સ્રીરત્ન થશે એમ ધારીને સુંદરીને દીક્ષા લેવાની આજ્ઞા ન આપી તે વ્યાજખી હતુ ? એમ બની શકે ?
ઉત્તર—તે કાળે અત્યારે ચાલતી બધી પ્રવૃત્તિની શરૂઆત થઇ ન હતી તેથી ભરતે એવી કલ્પના કરી હતી.
પ્રશ્ન ૧૧—ઋષભદેવ એક યુગલિક કન્યા કે જેની સાથે જન્મેલે પુરુષ અતિ લઘુવયમાં મરણ પામેલ હતા તેની સાથે પરણ્યા તા તે પરસ્ત્રી ન કહેવાય ?
ઉત્તર—એ કન્યા તે લઘુવયમાં જ પુરુષ વિનાની થઇ હતી, સાથે જન્મેલ પુરુષ સાથે સ્રીપુરુષના વ્યવહારમાં આવેલી નહેાતી તેથી તેને પરસ્ત્રી કહેવાય નહિ
પ્રશ્ન ૧૨—અંજનશલાકા થયેલ મૂર્તિને લાઢાના સ્પર્શ થાય તે તેના દેવત્વના નાશ થાય ? ઉત્તર—ન થાય. એ કલ્પના અવ્યવહારુ છે. પ્રશ્ન ૧૩-૫ ચોથીની મૂર્તિને નીચેના ભાગમાં નવ આકૃતિએ કરેલી હાય છે તે ચેની છે ? જો ગ્રહાની હાય તે તેની ત્યાં શી જરૂર ?
ઉત્તર—એ આકૃતિએ નવ ગ્રહેાની જ છે અને તે પ્રભુના સેવકા છે, એ અતાવવા માટે એ આકૃતિઓ કરવામાં આવે છે.
પ્રશ્ન ૧૪—પરમાધામી નરકના જીવાને અસહ્ય દુઃખ આપે છે તે! તેથી તેને અશુભ કર્મના બંધ થતા હશે ?
ઉત્તર—ઘણા તીવ્ર અશુભ કર્મ બંધ થાય છે, તેથી તે ત્યાંથી ચ્યવીને અડ ગાળીઆ મનુષ્ય થઈ પારાવાર દુ:ખ સહન કરી નરકે જાય છે અને ત્યાં અસહ્ય વેદના સહન કરે છે.
પ્રશ્ન ૧૫—અન્નિકાપુત્ર આચાર્યની આહારપાણી લાવીને દેવા વગેરે સેવા કરવા પુચ્ચુલા સાધ્વી રહ્યા હતા તે હકીકત બરાબર છે ? તેમ થઈ શકે ? ઉત્તર—એના માટે એમનું ચરિત્ર વાંચે કે જેથી બધા ખુલાસા થઇ જશે.

Page #20

૩૦
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ શ્રાવણ
એમાં આચાર્ય ને અડવાની તે! જરૂર હતી જ નહિ અને તે મની પણ શકે નહિ. કેવળજ્ઞાન પામ્યા છતાં ગુરુભક્તિમાં ખામી ન આવવા માટે પુચુલા સાધ્વીએ આહારપાણી લાવી દેવા વગેરેનું કાર્ય શરૂ રાખેલ હતું.
પ્રશ્ન ૧૬-બૃહત્ક્રાંતિમાં વિદ્યાદેવીઓનાં નામ ૧૬ ને બદલે ૧૭ કેમ છે ? ઉત્તર—નામ સાળ જ છે, કારણુ કે સર્વીસ્ત્રા મહાવાળા એક દેવીનું જ નામ છે. પ્રશ્ન ૧૭—એ જ સ્તેાત્રમાં ‘ આ સ્વાહા-એ સ્વાહા-એ શ્રી પાર્શ્વનાથાય સ્વાહા ' એવા પાઠ છે. એ કેમ ઘટી શકે? કારણ કે સ્તંત્ર શાંતિનાથનુ છે. ઉત્તર—આ પાઠના સમધમાં શ્રી આત્માનંદ જૈન સભાએ છપાવેલી પંચપ્રતિક્રમણના અર્થવાળી બુક જુએ. એમાં ખુલાસા છે.
પ્રશ્નન ૧૮—એ સ્તાત્રમાં પ્રાંતે તીર્થંકરની માતા શિવાદેવીનું નામ આવે છે તે બરાબર છે ?
ઉત્તર—તે વિષે પણ બૃહત્ક્રાંતિના અર્થમાં તે બુકમાં જ ખુલાસા કરેલ છે તે વાંચા.
પ્રશ્ન ૧૯—એ જ સ્તાત્રમાં આચાર્યાંપાધ્યાય વિગેરે ચતુર્વિધ સંઘ કહ્યો છે તેના અર્થ શું સમજવા ?
ઉત્તર—એના અર્થમાં સાધુ-સાધ્વી-શ્રાવક-શ્રાવિકા એ ચારે પ્રકારના સંઘ સમજવા.
પ્રશ્ન ૨૦—શ્રી મુનિસુ દરસૂરિ મહારાજે પોતાના ગુરુ પાસેથી ગણધર વિદ્યા પ્રાપ્ત કરેલ છે તે વિદ્યા છે કે પદવી છે
ઉત્તર—એ વિદ્યા છે. પદવી નથી. એ વિદ્યા હાલ લભ્ય નથી.
પ્રશ્ન ૨૧—પાક્ષિક અતિચારમાં સમકિત સંબંધી અતિચારમાં અનેક દેવાના નામ આવે છે તેની હયાતી જેના માને છે ?
ઉત્તરએ નામના દેવા હેાવાના સ ંભવ છે તેથી વિરાધ જેવું નથી. તેથી એ માનવા પૂજવા લાયક છે એમ સમજવુ નહિ, કેમકે તેને માન્યા પૂછ્યાના તા અતિચાર કહેલ છે.
પ્રશ્ન ૨૨—વીર પ્રભુની માતા તરીકે દેવાનંદાએ અને ત્રિશલા માતાએ બન્નેએ ચૈાદ સ્વપ્ન જોયા તે એક પ્રભુને માટે એ વાર ચાદ સ્વપ્ન આવે ખરા ? ઉત્તર—અને માતાએ ચાદ સ્વપ્ન જોયા એ વાત બરાબર છે, પરંતુ તેના સમાવેશ ગરણુના આશ્ચર્યના પેટામાં સમજવા.
પ્રશ્ન ૨૩—વીર પ્રભુ ૮૨ દિવસ દેવાનંદાના ગર્ભમાં રહ્યા અને બાકીના દિવસે ત્રિશલામાતાના ગર્ભમાં રહ્યા એ હકીકતની ત્રિશલા માતાને અમર હતી ?
ઉત્તર—એ વાતની ત્રિશલા માતાને ખબર નહેાતી, એમણે તેા નવ મહિના ને સાડાસાત દિવસે પેાતાને રહેલા ગર્ભ પ્રસન્મ્યા છે તેમ જાણ્યુ હતુ.

Page #21

અંક ૧૦ મા ]
પ્રશ્નાત્તર
૩૦૭
પ્રશ્ન ૨૪—તી `કરા જે પૂછે તેના જવાબ આપે કે તે સિવાય કાંઇ બેલે છે? ઉત્તર—પૂછે તેના જવાબ આપવા તેના પણ નિરધાર નથી. લાભ દેખે તા જયામ આપે અને પૂછ્યા વિના પણ અનેક વાત ઉપદેશાદિકની તીથ કરેા પણ કહે છે. તેમાં પૂછવાની આવશ્યકતા નથી.
גן
પ્રશ્ન ૨૫–વીર પ્રભુએ શાળિભદ્ર મુનિને “ આજે તમારી માતાને હાથે ભિક્ષા પામશે। ” એમ શા માટે કહ્યું ?
ઉત્તર—એમાં શાળિભદ્ર મુનિને આશ્ચર્ય ઉપજાવવાનું નિમિત્ત હતું, કારણ કે તે આ ભવની માતાને હાથે નઢુિં પણ પાછલા ભવની માતાને હાથે ભિક્ષા પામવાના હતા અને તે જ રીતે ભિક્ષા પામ્યા છે.
પ્રશ્નન ર—કાળી મહાકાળી નામની એક જ દેવી છે કે તે નામની બીજી દેવીએ હાય છે ?
ઉત્તર્–એક નામની અનેક દેવીએ હોય છે, માટે વિદ્યાદેવીમાં કહેલી અને ચાવીશ પ્રભુની યક્ષણીઓમાં કહેલી કાળી મહાકાળી જુદી જુદી સમજવી.
કુંવરજી
LOK
વહેંચક મનુષ્ય પેાતાને જ ઠંગે છે.
કેટલાક મનુષ્ય સ્વભાવે જ અન્યને ઠગવાના સ્વભાવવાળા હાય છે. તેઓ બીજાને ઠંગીને જે લાભ મેળવે છે તેમાં આનંદ માને છે પરંતુ તેથી તેને પરિણામે નુકશાન થાય છે તે તેના ધ્યાનમાં આવતુ નથી. શાસ્ત્રકાર તે વાંચક મનુષ્ય માટે સ્વર્ગ ને મેાક્ષ અનેના દ્વાર બંધ થયેલા માને છે. આ જગતમાં લાકે તેના વિશ્વાસ કરતા નથી, અપકીર્ત્તિ થાય છે, લાભ પણ ઘટતા જાય છે પરંતુ જે કુટેવ પડી હેાય છે તે છૂટવી મુશ્કેલ છે. સુજ્ઞ મનુષ્યાએ આવી ટેવ પડવા દેવી નહીં. એવા વંચક મનુષ્યની સખત પણ કરવી નહીં કારણ કે તે ચેપી વ્યાધિ છે. એટલે એનાથી દૂર રહેવુ. ભાગ્યની પ્રતીત રાખવી. ભાગ્યમાં હાય છે તેા વંચકપણું કર્યા વિના પણ મળી રહે છે. ખરી રીતે વાંચક મનુષ્ય બીજાને છેતરી શકતા નથી પરંતુ પેાતે જ છેતરાય છે. આ ખાખત ઊંડા વિચાર કરતાં તેમજ વંચક મનુષ્યને સ્વય થતાં ગેરલાભના અનુભવ પરથી ખાત્રી થઇ શકે તેમ છે. આવી ખાખત લેાકમાં પણ નિંદ્ય ગણાય છે તેા જરૂર સુજ્ઞ જનાએ તેનાથી દૂર રહેવું એટલા ટૂંકા ઉપદેશ જ બસ છે.
કુંવરજી

Page #22

શ્રી આન'દઘનજીનુ
દિવ્ય જિનમાર્ગ દર્શન
( ૪ )
આમ જાતિસ્વરૂપથી યોગદિષ્ટ એકરૂપ છતાં, આવરણ અપાયના ભેદથી એના આઠ સ્થૂલ ભેદ પડે છે. જેમ આંખ આડે આવરણુરૂપ પદો ગાઢ હોય તે ઘણું એજ્જુ દેખાય. પછી જેમ જેમ આવરણ પટલ દૂર થતું જાય તેમ તેમ વધુ દેખાય છે, તે છેવટે સપૂ` આવરણુ ખસતાં સંપૂર્ણ દર્શન થાય છે, તેમ સમ્યગ્ દર્શનને આવરણભૂત મેહના પડદા જેમ જેમ ખસતા જાય છે તેમ તેય નિર્દેલ વિશુદ્ધ દર્શન થતું જાય છે. આમ યાગીઓની સદૃષ્ટિ એકરૂપ છતાં વ્યક્તિભેદે સ્થૂલ આઠ* પ્રકારની છે.
પથિક—મહાત્મન્ ! તે આદ્દે દૃષ્ટિ કષ્ટ છે ? તેનું સ્વરૂપ શું છે? તે કહેવા કૃપા કરો. યાગિરાજ—જિજ્ઞાસુ ભવ્ય ! આ વિષય ધણા મેટા છે, તે સમજવા માટે ધણી ધીરજ જોઇશે અને અત્રે વિસ્તારવા જતાં વિષયાંતર થઇ જવાને ભય છે, છતાં તારી જિજ્ઞાસા છે તા સાવ સંક્ષેપમાં કહુ. છુ. મિત્રા, તારા, બલા, દીપા અને સ્થિરા, કાંતા, પ્રભા, પરા એ આઠ યાગષ્ટિના નામ છે. તે દૃષ્ટિમાં એધ-પ્રકાશની જે તરતમતા છે તે સમજવા માટે જ્ઞાનીઓએ આ પ્રમાણે ઉપમા યા છે; મિત્રા, તારા, ખુલા ને દીપ્રા એ ચાર દૃષ્ટિના મેષ-પ્રકાશ અનુક્રમે તૃણના અગ્નિ જેવા, છાણાના અગ્નિ જેવા, કાષ્ટના અગ્નિ જેવા ને દીપકની પ્રભા જેવા હાય છે. અને સ્થિરા, કાંતા, પ્રભા, પરા એ ચાર દૃષ્ટિને ખેાધ-પ્રકાશ અનુક્રમે રનની પ્રભા જેવા, તારા, સૂર્ય તે ચંદ્રનો પ્રભા જેવા છે. ચેાથી દીપ્રા દષ્ટિ સુધી મિથ્યાત્વની સંભાવના છે, સ્થિરાયી માંડીને સમ્યક્ત્વ હોય છે.
પથિક—યાગિરાજ ! પ્રથમ ચાર દૃષ્ટિમાં મિથ્યાત્વ હાય છે, છતાં તેને યાગીઓની સદ્દષ્ટિમાં-સમ્યગૂદષ્ટિમાં કેમ ગણી !
યાગિરાજ—કારણમાં કાર્યાંના ઉપચારથી, મિત્રાદિ પ્રથમ ચાર દૃષ્ટિમાં મિથ્યાત્વ છે એ ખરૂં, પણ તે ઉત્તર કાળમાં સભ્યષ્ટિના અમેધ કારણરૂપ થાય છે, એટલે તેને પણુ સદ્દષ્ટિ કહી. આ સમજવા માટે આ સ્થૂલ દષ્ટાંત છેઃ-શુદ્ધ સાકરના ચેાસલાની બનાવટમાં અનેક પ્રયાગમાંથી પસાર થવુ પડે છે ત્યારે તેની બનાવટ નીપજે છે. પ્રથમ તે ક્ષુ-શેરડી જોઇએ, પછી તેના રસ કાઢવામાં આવે, તેને ઉકાળીને કાવા બનાવે, તેમાંથી * " इयं चावरणापायभेदादष्टविधा स्मृता । सामान्येन विशेषास्तु भूयांसः सूक्ष्मभेदतः ॥ શ્રી યાગદષ્ટિસમુચ્ય
>+( ૩૦૮ )
* " अवन्ध्यसदृष्टिहेतुत्वेन मित्रादिदृष्टीनामपि सतीत्वादिति । वर्षोलकनिष्पत्ताविक्षुरसकव्वगुडकल्पाः खल्वेताः खण्डशर्करामत्स्याण्डवर्षो लकरामाचेतरा इत्याचार्याः । इक्ष्वादीनामेव तथाभवनादिति रुच्यादिगोचरा एवैताः, एतेषामेव संवेगमाधुर्योपपत्तेः । इक्षुकल्पत्वादिति बलादिकल्पास्तथा भव्याः संवेगमाधुर्यशून्यत्वात् । —શ્રી યોગસિમુચ્ચય વૃત્તિ
33
ע

Page #23

અંક ૧૦ મા ]
શ્રી આનંદધનજીનું દિગ્ધ જિનમાર્ગદર્શન
૩૦૯
ગેાળ અને, પછી ખાંડ થાય, તેમાંથી શરા-ઝીણી સાકર બને, તેમાંથી અશુદ્ધ સાકરના ગઠ્ઠા થાય તે છેવટે શુદ્ધ સાકરના ચેસલા ખતે.
આમાં શેરડીથી માંડીને ગેાળ સુધીની અવસ્થા ખરાબર મિત્રા આદિ ચાર દિષ્ટ છે, અને ખાંડથી માંડીને શુદ્ધ ચેાસલા સુધીની અવસ્થા બરાબર છેલ્લી ચાર દૃષ્ટિ છે. પણ પ્રથમ પૂર્વ ચાર અવસ્થા ન હોય તે ઉત્તર ચાર અવસ્થા ઉપજે જ કેમ ? મૂળ શેરડી જ ન હોય તે। શુદ્ધ સાકરની આશા રાખવી તે આકાશકુસુમ જેવી છે, વાધ્યાપુત્ર સમાન છે. મિત્રાદષ્ટિને શેરડી સાથે સરખાવી તે બરાબર છે, કારણ કે તેમાંથી સ`વેગરૂપ માની–મધુર રસની નિષ્પત્તિ થાય છે. ભવ્ય જીવોને જ આ મિત્રા આદિ દૃષ્ટિ સાંપડે છે,અભવ્યેાને કદી નહિં. કારણ કે તે અલ્પે। તો ખરુ જેવા છે. ખરુને ગમે તેટલા પીલે તે પણ તેમાંથી રસ નીકળે નહિં, તેમ અભને કાઇ કાળે સર્વંગરૂપ માધુર્યાં નીપજતુ નથી. આમ આ મિત્રાદિ દષ્ટિ ક્ષુ આદિ સ્થાનીય હાઇ ઉત્તર સષ્ટિના કારણરૂપ થાય છે, તેથી તેને પણ ઉપચારથી સષ્ટિમાં ગણી છે. બાકી પરમા`થી તા સ્થિરા આદિ હેક્ષી ચાર દૃષ્ટિ જ નિરુપતિ સષ્ટિ છે, આ આઠ યોગદૃષ્ટિમાં અનુક્રમે યમ, નિયમ, આદિ આ યાગાંગ ઘટે છે, ખેદ આદિ આઠ દેષના ત્યાગ થાય છે, તે અદ્વેષ, જિજ્ઞાસા આદિ આ ગુણ પ્રગટે છે. તેનુ વિશેષ સ્વરૂપ જાણુવા ઇચ્છતા હૈ।। તું અવકાશે યોગાચા. શ્રી હરિભદ્રજીકૃત યોગસિમુચ્ચય, યાગબિન્દુ આદિ ઉત્તમ ગ્રંથરત્ને શાંતિથી અવલેાકજે.
પથિકઆ યાગષ્ટિ છે એમ કયા સામાન્ય લક્ષણે એળખાય ? તે તેનુ કુલ શું? ચેટિંગરાજ--સત્ શ્રદ્ધાસ ગત ખેાધક તે દૃષ્ટિ કહેવાય છે. એટલે જયાં સતપુરુષની ને સત્પુરુષના વચનની શ્રદ્ધાવાળા મધ હાય છે, અને સ્વચ્છ ંદના ત્યાગ ઢાય છે ત્યાં સામાન્યપણે આ દૃષ્ટિની પ્રાપ્તિ સમજવી. અને આવા શ્રદ્દાયુક્ત એધ જ્યાં હૈાય છે ત્યાં નિષિદ્ધ એવી અસત્ પ્રવૃત્તિને વ્યાધાત થાય છે, અસત્ પ્રવૃત્તિ અટકી પડે છે અને સત્પ્રવૃત્તિષદ-મુક્તિપદ ખે’ચાઈને નિકટ આવતુ જાય છે,
આ મુક્તિપદની પ્રાપ્તિ એ જ આ યોગદૃષ્ટિનું છેવટનુ ફળ છે, કારણ કે મેક્ષની સાથે કે!જે તે ચેગ કહેવાય છે. ‘ મોક્ષન યોજ્ઞનાવ્ યોઃ ' એવા યુગ સંબંધિની દૃષ્ટિ તે યોગદિષ્ટ છે, એટલે યેાગષ્ટિનુ કુલ મેક્ષ છે.
*
ઉક્ત આઠ દૃષ્ટિમાં મિત્રા આદિ પ્રથમની ચાર દષ્ટિ પ્રતિપાતી+ પશુ હાય છૅ, આવીને પાછી ચાલી પણ જાય,—ચાલી જાય જ એમ નહિ. એટલે કે તે પ્રતિપાતી કૅ અપ્રતિપાતી હાય, પ્રતિપાતી થાય તે તે સાપાય હાય છે—એટલે કે નરકાદિ અપાયયુક્ત श्रमादियोगयुक्तानां खेदादिपरिहारतः । अद्वेषादिगुणस्थानक्रमेणैषा सतां मता ॥ " શ્રી યાગદૃષ્ટિસમુચ્ચય × ‘‘સવાસ તો યોધો દષ્ટિવિશિષીયતે । સપ્રવૃત્તિવ્યાધાતારસપ્રવૃત્તિવવાવઃ ॥” યા. ૬. સ + ‘‘પ્રતિપાતયુતાથાયાત્રતો નોત્તરાતથા સવાયા કવિ ચતાસ્તપ્રતિષàન નેતાઃ ।''યા. દ. સ.

Page #24

શ્રી જૈન ધમ પ્રકાશ
[ શ્રાવણ
૩૧૦
હાય છે. છેલ્લી ચાર તા અપ્રતિપાતી જ હાય છે, આવ્યા પછી કદી પડતી નથી. અપ્રતિપાતી દ્રષ્ટિ પ્રાપ્ત થયા પછી મેાક્ષ પર્યંત કદી પતન થતુ' નથી, તે મુક્તિ માગે` અખંડ *પ્રયાણુ થયા કરે છે, કદાપિ વચ્ચે રાતવાસા જેવા દેવાદિ ભવ કરવા પડે, તેથી ચરણના વિધાત–અ ંતરાય ઉપજે છે, તેા પણ પ્રયાણતા ભંગ થતા નથી. અમુક સ્થળે જવા નીકળેલો મુસાફર વચ્ચમાં જેમ રાતવાસો કરી પેાતાના થાક ઉતારી નાંખે છે તેમ આ મુક્તિમાતા વટેમાર્ગુ પણ દૈવાદિ ભવરૂપ અત્રિવાસ કરે છે, પણ તેથી કાં' મુક્તિ માના અખંડ પ્રયાણમાં ભંગ પડતા નથી. આમાં પાછા પડવાની, પીઝેડુઠ કરવાની તા વાત જ નથી, આગળ જ વધવાનું છે, આગળ જ પ્રગતિ કરવાની છે, એટલે યાગમાગે આગળ ધતો ધપતા આ દિવ્ય નયનને પામેલા ચેોગદૃષ્ટિવાન મુમુક્ષુ પથિક પોતાના ઇષ્ટ મેાક્ષસ્થાને પડ઼ોંચે જ છે. આવા અતુલ મહાપ્રભાવ આ દિવ્ય નયનને-યોગદિષ્ટ છે,
અને આ ઉપરથી તને પ્રતીત ચશે કે આ દિવ્ય નયન એટલે મુખ્યપણે પરમાથી ચિરા આદિ યાગદષ્ટિ જ છે, કારણ કે તે દૃષ્ટિમાં જ નિશ્ચયથી સ્વસંવેદન જ્ઞાન અથવા પ્રત્યક્ષ આત્મદર્શન થાય છે. ખીજા શબ્દોમાં કહીએ તે નિશ્ચય વેદ્યસ ંવેદપદ અથવા નિશ્ચય સમ્યગૂદન અહીં જ પ્રાપ્ત થાય છે. આવા આ દિવ્ય નયનને અથવા પરમાર્થ સયંગ્દિષ્ટને જે પામે છે, તે જ સાક્ષાત્ મા દેખી શકે છે. કારણ કે ભગવાન જિનેશ્વરના મૂળ માર્ગ પરમાર્થં પ્રત્યયી છે, અને પરમા નિશ્ચય સમ્યગદષ્ટિથી જ તે દેખી શકાય છે. બાકી બીજા જે ચમ ચક્ષુથી-બાહ્ય દૃષ્ટિથી તે મા જોવા જાય છે, તે ભ્રાંતિથી ભૂલા પડી ગયુ ખાઇ જાય છે. એટલા માટે જ મેં કહ્યું હતુ' ;+—
- ચરમ નયણ કરી મારગ જોવતા રે, ભૂલ્યા સયલ સસાર; જેણે નયણે કરી મારગ જોઇએ રે, નયન તે દિવ્ય વિચાર...
પંચડા નિહાળું રે બીજા જિનતણા રે. ”—— અપૂર્ણ ) —ભગવાનદાસ મન:સુખભાઇ મહેતા
" प्रयाणभङ्गाभावेन निशि स्वापसमः पुनः । विघातो दिव्यभावतश्चरणस्योपजायते ॥ શ્રી યાગષ્ટિસમુચ્ચય.
“ દૃષ્ટિ ચિરાદિક ચારમાં, મુગતિપ્રયાણ ન ભાંજે રે; રયણી શયન જેમ શ્રમ હરે, સુરનર સુખ તિમ છાજે રે. '' વીર૦ —શ્રી યોગદૃષ્ટિસજ્ઝાય
+ “ જ્ઞાન દર્શન ચારિત્રની શુદ્ધતા રે, એકપણે અને અવિરુદ્ધ......મૂળ મારગ સાંભળેા જિનના રે. જિનમારગ તે પરમાર્થથી રે, એમ કહ્યું સિદ્ધાંતે બુદ્ધ...મૂળ મારગ લિંગ અને ભેદ્દે જે વૃત્તના રૂ, દ્રવ્ય દેશકાળાદિ ભેદ...મૂળ માર્ગ૦ પણ જ્ઞાનાદિની જે શુદ્ધતા હૈ, તે તેા ત્રણે કાળે અભેદ...મૂળ મારગ॰ -મહાતત્ત્વષ્ટા શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી
'

Page #25

REPRO
પ્રભાવિક પુરુષા ટેપૂર્વધર ત્રિપુટી (૨)6
દરબારમાં પ્રવેશતાં મંત્રીશ્વર શકડાલને વાગી રહ્યા છે એમાંથી `ત્રીશ્વર સલામતીથી
પોતાની બેઠક પર કામમાં લીન બનેલ જોઇ, સાથેના સુબધુને ઉદ્દેશી રક્ષકજીએ કહ્યું :
તરી પાર ઉતરે એવા ચિન્હ એછા છે. સાંભળવા મુજબ દ્વિજ વરરુચીએ રાજવીના કાન ભંભે રવામાં જરાપણુ કચાહ્ય રાખી નથી. મને તા થોડા કલાકમાં જ ભાવિ ભયંકર દેખાય છે ! મત્રીશ્વરની પ્રતિષ્ઠા હતી ન હતી થવાની ભણુકારા સંભળાય છે.
“ મિત્ર સુબ, આટલા વડેલાં આવી મહામંત્રી ઝડપથી કાર્યરત બન્યા છે. એ પાછળ વફ્ર કઈ કારણ સંભવે છે.’
રક્ષક∞—એમના ચહેરા જોતાં જ સહુજ જણાઇ આવે છે કે તેઓ પેાતાના શીર પરની જવાબદારી સત્વર ઉતારવા માંગે છે. જાણે એકાદ
સુબધું—મિત્ર', ગમે તેમ બને કદાચ તમારું મંતવ્ય સાચું પણ પડે છતાં જે સ્ફુર્તિથી મહાન્ વ્યાપારી પેાતાની પેઢીની કાર્યવાહી સંકે-અને એકાગ્રતાથી તે આજે કાય પતાવી રહ્યા છે અને તેમના મુખારવિંદ પર જે
લતા હાય ઍવા દેખાવ તેમને આજે જણાય છે.
બે
સુભ’—તારું અનુમાન સાચું” છે. કેઈપણું સ્વમાનશીલ માનવી રાજ્યી તરફથી છેલ્લા દિનથી જે જાતને વર્તાવ થઈ રહ્યો છે એ નિહાળી મૂંગા કેમ રહી શકે ? કથાં તે અધિકાર મુદ્રા પાછી સાંપે અને કયાં તે વહેમના કારણની ચેોખવટ કરવાનો પડકાર કરે. આજની કાર્યરત દશા જોતાં તે રાજીનામુ આપી છૂટા થશે એમ અનુમાન કરી શકાય.
પ્રભા થરાયેલી દૃષ્ટિગોચર થાય છે એ અપૂર્વ છે, અંતરની પૂરી પ્રસન્નતા વિના કે સ્થિતિ પ્રાપ્ત નથી થઈ શકતી. આજના જેવી મગજની સંપૂર્ણ સમતેાલતા વગર આવી યાત્રાએ નિકળ્યા ત્યારે જોવામાં આવી હતી. વિલક્ષણ કાન્તિ જ્યારે તે સમેતિશખરજીની મગધને આવેઃ પ્રતિભાસ પન્ન અને દીર્ધ દર્શાઁ મંત્રો પુનઃ સાંપડવા મુશ્કેલ છે. રાજ્યના સંરક્ષગુ અને શ્રેય નિમિત્તે લેાહીનું પાણી કરનાર આવા કાહિનાના શિરે ઉધાડી તલવાર લગ્નકતી જ હાય છે. વર્ષોની કાર્યવાહી પર પીંછી
રક્ષકજી–પણ રાજીનામું એટલે રાજવી નંદના હાથે જીવનભરની રીબામણુ કૅબીજી કઈ ? એક
તા રાળની કૃપા એટલે સર્વનાશ. ધન-ફરતાં વિલંબ નથી થતો, કાનના કાચા રાજાઓના
માલ કે સાહેબી એમાંથી કંઇ જ રહેવા ન 2. એમાં આ તેા રાજવી નંદ. નીતિકારનુ` તા કથન છે જ કે:~
રાના મિત્ર જૈન દ્રષ્ટમ્ શ્રૃતમ્ । અર્થાત્ રાજા કાઇના મિત્ર થયા હ્રાય એવું નથી તે। જોયું કે નથી તે સાંભળ્યું. એમાં આ તે પૂરા વહેમી. આ વર્ષે જે આફતના ભણકારા
રાજ્યમાં આવા બનાવા તે। સહજ હાય છે. ભારતવની સરહદ પર જે આક્રમણના ઢાલ પીટાઇ રહ્યા છે, એમાં મગધની કીર્તિને જરા પણ આંચ ન પહેાંચે એની સતત કાળજી રાખનાર મંત્રીશ્વર સાચે જ રાજ્યના એક સ્ત ંભરૂપ છે છતાં આવા વફાદારના માથે પણ આજે તા સર્વનાશની નેાબત વાગી રહી છે.
( ૩૧૧ )

Page #26

૩૧૨ . " શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
| [ શ્રાવણ આવા સમયે રાજ્યની કરીને તિલાંજલિ પામ્યો. એના અંતરમાં શ્રીયકના આ કાર્યો આપવાનું મન થઈ જાય છે.
કેઈ અનેખું સ્થાન જમાવ્યું. જો કે પ્રગટ એ ત્યાં તે છડીદારનો પોકાર કર્ણ પર ભાવે જોઈ શકાય નહીં છતાં એણે જે રીતે અથડાયો-મહારાજાધિરાજ નંદ રાજવીના ઠપકાના શબ્દો ઉચ્ચાર્યા એ ઉપરથી અનુમાન જય હેમગધ દેશના સ્વામીનો જય હો. કરવામાં જરાપણું મુશ્કેલી નડે તેમ નહોતું જ.
સૌ કોઈ ઊભા થઈ ગયા. સભાજનોની “વફાદાર નાયક, ભલે તે ફરજ આગળ સલામ ઝીલતા રાજવી સિંહાસન તરફ આગળ ધરી, છતાં આવું પગલું ભરતા પૂર્વે તારે વધી રહ્યા. મંત્રીશ્વની બેઠક આવતાં જ નૃપતિએ મને પૂછવું તે હતું. ખેર, બનનાર બની મુખ ફેરવી લીધું. રાજાનો અભાવ જોતાં શ્રીયકે ગઈ 1 મંત્રીશ્વર જતાં મારે તે જમણો હાથ જે ક્રિયા કરી અને જેને પરિણામે શાકડાળ તૂટી ગયો ! એ મુદ્રા હવે તું જ ધારણ કરે. મંત્રીને વિનાશ થશે તેની વિગત લખતાં વંશપરંપરાગત આવેલ અધિકારને શોભાવ, અમારી કલમ અટકે છે.
અને પિતાના જેટલી જ દીધદર્શિતાથી મગધ રાજાએ શ્રીયક સામે જોઈ સવાલ કર્યોઃ દેશના સંરક્ષણમાં અને યશ-પ્રસારમાં મેવડી અરે શ્રીયક ! આવું અંકાય તે કેમ કયુ? બન. એ પદને તું જ લાયક છે.”
નમ્રતા ધારણ કરી, સંપૂર્ણ નિડરતાથી ના, મહારાજ હજુ મારે માથે વડિલશ્રીયક બેજો-મહારાજ, પિતાનો સંબંધ ઘર ભાઈ સ્થૂલભદ્ર છે. સાચો વારસ ને હકદાર આંગણે મૂકીને જ હું અંગરક્ષકના નાયક તે જ ગણાય.” તરીકેની જવાબદારી ભોગવું છું. ફરેજ, બજા- “હા, વાત સાચી છે. આવતી કાલે રાજવતી વેળા પિતા-પુત્રના કે અન્ય કોઈ સંબં. સભામાં એને તેડી લાવવા તું અનુચરને કહી ધના નાતાને ભૂલી જઉં છું. કેવળ કર્તવ્ય છે. મહાઅમાત્યના માનમાં દરબાર બરખાસ્ત એ જ મારું જીવનસૂત્ર બની રહે છે. જેના કરો અને સારાયે નગરમાં આજે શાક દિન પ્રતિ આપની ઇતરાજી ઉઘાડી આંખે જોવાય, પળાય એવી ગોઠવણ કરો.” જેની હાજરી આપને તેમજ રાજ્યને જોખમ ગમગીનીભર્યા ચહેરાવાળા સભાજન ધીમે સમી ગણાય, જે વ્યક્તિ આપની નજરમાં ધીમે જાણે કઈ તદ્દન નજીકનું આપ્તજન કંટક તુ લેખાય; એને વચમાંથી ઉખેડી પોતાની વચ્ચેથી સિધાવી ગયું હોય એટલી નાંખી કાયમને માટે શાંતિ સ્થાપવી એ લાગણીભર્યા હૃદયથી પિતાના ઘર તરફ સેવકનો ધર્મ આજે મેં બજાવ્યો છે. વિદાય થયા અને મંત્રીશ્વરની અંતિમ ક્રિયામાં આપ એમાં પાતક ગણે છે ? ”
ભાગ લેવા માટે તેના મહેલે આવવા લાગ્યા. મેટા ભાગે મૌન રહેતા, ને સાથે પ્રશ્નના રક્ષક કેમ સુબંધુ, મારું અનુમાન ઉત્તર વાળતા, શ્રીયકની ઓજસ્વી અને મર્મભરી સાચું પડ્યું ને ? આજની પદ્ધતિ જ કોઈ વાણી સાંભળી સભાજને મંત્રમુગ્ધ બની ગયા ! અનોખી હતી. મને તે પ્રવેશતાં જ પહેલી તકે
ખુદ રાજવી નંદ પણ આ પ્રકારની વિલ- ભાસ્યું હતું કે માન ન માન પણ મહાઅમાત્ય ક્ષણતા-ફરજ માટેની એકાગ્રતા-નિરખી વિસ્મય શાકડાલ પિતાના એક્કા પર છેવટને ભાગ

Page #27

પ્રભાવિક પુષ!–પટ્ટધર બેલડી
અંક ૧૦ મા ]
ભજવી રહ્યા છે. મને જે સમાચાર ખાનગી રીતે મળ્યા હતા એ ઉપરથી લાગ્યું જ હતું કે મંત્રીશ્વરના કુટુબ ઉપર સર્વનાશની વવાની ઘડીઓ ગણાતી હતી ! શ્રીયકના હાથે પિતાના અભાવ ન થયેા હાતા રાજવીના હુકમથી તે દીવાન બનત અને તેમની મિલ્કત લૂંટી લઇ, સારાયે કુટુંબીજનાને રઝળતા ભિખારીઓ જેવી દશામાં પાટલીપુત્રની
અગ્નિ
આને
૩૧૩
મગધની કીર્તિગાથા વહેતી કરી છે, એ પવિત્ર વ્યક્તિ માટે એકાદ મામુલી કારણથી વહેમ ધરા અને વશઉતાર ચાલ્યા આવતા ગાઢ સંબંધ વિસરી જઇ, એનુ સદ ંતર ખેદાન મેદાન કરી નાંખવાના ચક્રો ગતિમાન કરવા ! નિમકહલાલીથી રાજ્યચિંતા કરનાર એ વધેાવૃદ્ધ અમાય પ્રત્યે એક દાના દુશ્મન પણ તૈયારી ન દાખવે એવી વેર-વસુલાતની જાળ
ખારે નિકળવું પડતું. નંદરાજાની કન્નાખોરીનાપાથરવી! એ અધમતા ઓછી ન કહેવાય !
ભાગ બનેલ એ કુટુંબ પ્રત્યે તમેા કે હું કઈં હાય લખવી સ્હાયક બનવાની વાત તે દૂર, રહી પણ આશ્વાસનના એ શબ્દો પશુ ન ઉચ્ચારી શકત. એ કુટુંબના આદ્ય પુરુષ સાથે નંદરાજાના વડેરાએ દાખવેલ રાજ અને વર્ષોંવેલી આપત્તિઓ મારા વડિલો તરફથી મે` સાંભળી છે અને ત્યારથી જ મને આ રાજ્યની નાકરી માટે માની લીધેલા અધિકાર માટે હાર્દિક નાખુશી ઉદ્ભવી છે. ન છૂટકે એમાં પડ્યા એટલે એ કામ કરવુ તા પડે છે. પણ જળથી કમળ જેમ દુ' રહે છે એવી સાવચેતીપૂર્વક હું પણ મારું કામ બજાવું સુબ—મિત્ર મહાશય, તમેાએ આજે ઘણી જ અગત્યની વાત સ`ભળાવી, મને રાજદરબારમાં અધિકાર મેળવવાના ભારી નાદ લાગ્યા હતા. એ અંગેની ખટપટમાં પણ હું ખેંચાઈ ચૂકયા હતા, આજના બનાવે મારી આંખ ઉઘાડી દીધી છે અને તમારી વાતે રહ્યુ’સહ્યું મમત્વ સાફ કરી દીધું' છે. જે વ્યક્તિના કારભારમાં એક કાડીની પણું રવાદાનગી નથી થઇ, જેના મુસદ્દીપણાથી સરહદના લૂંટારા અને ોના ધાડા મગધ પર ધસી આવતાં વિચાર કરે છે—અરે થંભી ગયા છે અને જેની દી'ઈશ'તાએ માત્ર ભારતવમાં જ નહીં પણ એની બહાર ચીન-યુનાન આદિ દેશમાં
જ્યાં આવી ખટપટા થતી હાય, એમાં હાથા પણ મળી આવતાં હાય, વહેમ જ્યાં પરાકાષ્ટાએ પહેાંચ્યા હાય ત્યાં સેવાના સન્માન આકાશકુસુમવત્ અશકય છે. ત્યાં તે આજના દાખલાથી મારી સાન ઠેકાણે આવી એટલે જ હુ આ પ્રમાણે વદી રહ્યો છું. ગઈ કાલ સુધી, અરે આજે દરબારમાં દાખલ થતાં સુધી હું પણ અધિકારોાલુપી હતા. કાવાદાવામાં સ્વા ક માનતા હતા, પણ હવે આકાશ સ્વચ્છ થયુ છે. હજુ મને એક વાત ગળે નથી ઉતરતી અને તે એ જ કે-પિતૃધાત જેવું કરપીણ છું,કા શા સારુ પુત્ર એવા શ્રીયકે કર્યું ? એ પાછળ રાજવીનુ ગમે તેવું દબાણ હોય છતાં માનવ ધારે તે અડગ રહી શકે છે. એમાં નોકરીના નાતે! આગળ ધરી શકાતો નથી જ. મનેતેા નેકરીની વધુ પડતી તાલાવેલી કિવા ભાવિમાં સારી પદ્મીના માહ શ્રીયકના અંતરમાં વધુ જોર કરી ગયેલ લાગે છે, પાછળની કાર્યવાહી એની સાક્ષી પૂરે છે. નહિં તે એવા દિકરી ભાગ્યે જ જડે કે જે પોતાના હાથે પોતાના પિતાને વિનાશ કરે !
8
રક્ષકજી–દાસ્ત સુબંધુ, અહીં જ તુ' ભીંત ભૂલે છે. રાજ્યખટપટમાં ભલે તું ભળ્યેા હાય પણ હજુ એમાં પાવરધા નથી થયા એમ મારે સ્પષ્ટ સંભળાવી દેવુ જોઇએ. મુસદ્દીગીરીના

Page #28

૩૧૪ શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
( શ્રાવણ તે એકડે ઘૂંટ્યો હોત તે આ પ્રકારની શંકા વાતાવરણમાં પ્રસરી ચૂકી પણ હતી તેને ઉઠવાનો પ્રસંગ જ ન આવત. શું તું એટલું વિચાર કરીએ છીએ ત્યારે વર્તમાનમાં બનેલે ન જોઈ શકો કે જ્યારે નંદ રાજવીએ મંત્રી- બનાવ ભયંકર નથી લાગતો. વૃદ્ધત્વ પછી મુદ્રા શ્રીયકને આપવાની વાત કરી ત્યારે તેણે પંચ આવવાનું તે હતું જ. જમ્મુ છે તે પિતાના વડિલ ભાઈનું નામ આગળ ધર્યું. એક દિન મૃત્યુ પામવાનું જ છે. વળી યુવાન
જે પ લેભ હોય તો એ વેળા એણું જ પુત્ર સંસારનો ભાર વહન કરવા યોગ્ય થાય કોઈ સગા-સંબંધ યાદ કરવા જાય છે ! તો વૃધે પિતાને બોજો હળવો કરી ધર્મ
જોવા-વિચારવાનું તે એ છે કે જે ધ્યાનમાં રત બનવું એ નીતિકારોએ બાંધેલી રાજાની એકાદ નé જેવા વહેમથી મંત્રીશ્વર મર્યાદા પણ ખરી. લભદ્ર વેશ્યાગૃહે ન વસ શફડાળના કુટુંબ પર ઇતરાજી થઈ એટલું જ હેત તે જરૂર મંત્રીશ્વરે એ પગલું ભર્યું પણ નહીં પણ એને હતું ન હતું કરી નાંખ- હેત. એક રીતે જોઈએ તો એવું જ બન્યું છે. વાના પેંગડા સુદ્ધાં રચયિ ! એ જ કુટુંબના મને તો એ પાછળ મરણ પામનાર મંત્રીવાસને પ્રધાનપદવી લેવાનો આગ્રહ થાય છે! શ્વરની જ કરામત જણાય છે. શ્રીયકની પ્રના જાણે વચમાંથી રોકડાળ જતાં સારી લાગણીનું માવો ચમકાર ને દાખવી શકે. એાછી જ વાત આખું વર્તુલ ફેરવાઈ જાય છે ? થોડા દિન છૂપી રહેવાની છે. મારું અનુમાન ઠીક હોય પસાર થતાં મંત્રીશ્વરના તનુજને ખુદ મંત્રીશ્વર તે ખુદ મંત્રીધરે રાજાની અકૃપા જેઓ આ
જે અધિકાર ભાગવતે જે સારાયે બનાવ તાકડે રચે છે અને પેતાના ભાગે-તે વિસ્મૃતિને વિષય બની જાય તે નવાઈ ન મરણું વહેરીને કીર્તિ, કુટુંબ અને મિકતનું લેખાય ! જે વ્યક્તિએ મંત્રીશ્વરને અધિકાર રક્ષણ કર્યું છે એટલું જ નહિં પણ સંતાનોને ઉપરથી ઉખેડી નાંખી, તેના કુટુંબને રઝળતું સારુ ઉજવળ ભવિષ્ય કાયમ રાખ્યું છે.” કરી વેર લેવાની આશા રાખેલી અને એ રીતે સુબંધુ-રક્ષકજી, તમો પણ પાકા મુસદી જાતે અમાત્ય બની બેસવાની અભિલાષા જણાવ છે. મંત્રીશ્વરના મિત્ર તે ખરા જ સેવેલી એ દ્વિજ વરગ્રીની કાર્યવાહી પર છે. અકૅડ મેળવતાં તમારા માનીનતા સહર આથી પાણી ફરી વળે છે ! ધાર્યા કરતાં દેખાય છે, જે હશે તે જણાઈ આવશે. જુઓ, સદંતર જુદી દિશાના પાયા મંડાય છે. ફક્ત મારું ઘર તે આવ્યું. હું કપડાં બદલી મંત્રીશ્વરના મૃત્યુને બનાવ દુઃખકર છે, છતાં આ જ સમજે. તમે જલ્દી કરજો. જયારે, ભયંકર વાદળે ઘેરાઈ ચૂક્યા હતા અને મંત્રીશ્વરનું રાબ તે ઘેર પહોંચી ગયું હશે ધડી બેઘડીમાં વરસી જવાની આગાહીઓ એટલે ઝાઝે વિલંબ નહીં થાય. (ચાલુ)
ચેકસી

Page #29

ni -
છે. વ્યવહાર કૌશલ્ય છે
( ૩ ) લાંબામાં લાંબી રાતનું પ્રભાત જરૂર થાય છે,
પણ પ્રભાત થાય તે વખતે ઊધમાં પડી ન રહેતા. દિવસ પછી રાત આવે, તે રાત્રિ પછી દિવસ જરૂર આવે છે, સદાકાળ રાત ને રાત રહેતી નથી. ચોતરફ વાદળ ઘેરાયું હોય, ઘોર અંધારું હોય, દિશા પણ સૂઝતી ન હોય, નાસીને કયાં જવું તેને માર્ગ પણ ન મળતા હોય-એ દશાને પણ છેડો જરૂર આવે છે અને આવે છે ત્યારે વાદળાં વિખરાઈ જાય છે, અજવાળું છેકાર થઈ જાય છે અને અનેક રરતા સમે છે. વિરહી સ્ત્રીના દિવસે, માસો કે વર્ષોને અંતે પતિનો મેળાપ થાય છે, ગયેલ પૂજી પુનઃ પ્રાપ્ત થાય છે, ત્રટેલ મૈત્રી ફરીવાર સંધાય છે અને હારેલી બાજી આખરે જીતી શકાય છે. જેમ એક સરખું સુખ ચાલ્યા કરે તેમાં મજા આવતી નથી, તેમ જ એક સરખું દુ:ખ ચાલુ રહેતું નથી. કોઈ દિવસે એનો પણ છેડો જરૂર આવે છે અને આવે છે ત્યારે દુઃખ વિસારે પડે છે. પક્ષી રાત્રે રડે છે, ચાતક રાત્રે વિરહની બૂમ પાડ્યા કરે છે એને પણ અન્યોક્તિમાં કહ્યું છે કે “રાત જશે અને સુપ્રભાત થશે ” અને વિરહકાળ પૂરો થશે.
આવી રીતે એક વખતે દિશા સૂઝતી ન હોય ત્યાં રસ્તા જડી આવે છે અને સર્વકાળ આપત્તિ અને ગૂંચવણે ચાલુ રહેતા નથી. આપત્તિ આવે ત્યારે મૂંઝાઈ ન જવું, ગભરાટમાં ન પડી જવું, શેક સંતાપ કે કકળાટ કરવાની ટેવ ન પાડવી.
એ દિવસ પણ જશે ” અને “સારો દહાડે દેખશું ' એ વાત મનમાં જરૂર માનવી અને માનીને હિંમત કદિ ન હારવી. પણ ઘણું મનુષ્ય અંત સુધી ખેંચે છે અને બે પાંચ દિવસમાં વિપત્તિની સાડસરી પૂરી થવાની હોય તે પહેલાં ન કરવાનું કરી બેસે છે અને હતાશ થઈ ભાં ભેગા થઈ જાય છે, વ્યાકુળ થઈ આપઘાત કરી બેસે છે અથવા હથિયાર હેઠાં નાખી દઈ નિરાશ થઈ જાય છે. એનાથી વધારે ખરાબ ચીજ એવી બને છે કે જ્યારે રાત્રિ પૂરી થવા આવે અને સુખને સૂર્ય ઉગે ત્યારે ભાઈશ્રી ઊંધતા હોય છે. એને સારા વખતને ઓળખવાનો કે મળતી નવીન તકનો લાભ લેવાનો પ્રસંગ મળી શકતા નથી અને પરિણામે દુઃખમાં સબડ્યા કરે છે. આવતા દિવસને ઓળખો અને એને મુખડેથી પકડી લેવો એમાં ખરી કુશળતા છે, જે રાત્રિ પછી આવેલા દિવસને બરાબર ઓળખે તે જીવન સફળ રીતે જીવી જાય છે અને રાત્રિને વિસરી પણ જાય છે. જીવન એ મોટે કોયડો છે, પણ તેને ઉકેલવામાં કુશળતાની જરૂર છે. જેમ અગવડ કે ત્રાસથી ગભરાવું ન ઘટે તેમ તેમાંથી બહાર નીકળવાના પ્રસંગને ઓળખી લઈ તેને અપનાવવા ઘટે. વિચારસરણી ઉન્નતભાવી રાખવી, “સૌ સારું થશે ' એમ માન્યા કરવું અને “જે થાય છે તે સારા માટે છે” એવું માનસ રાખવું. આવા માનસને તક મળતાં

Page #30

૩૧૬
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ શ્રાવણ
એ આખું ભાવી ફેરવી શકે છે, પણ પમાં પછી ઊભા થવાની તદબીર સમજવા ગ્ય છે, જે પછી પછી ગોટે ચઢી ગયા તો વાંસામાં વધારે પ્રહારો પડે છે અને પછી ઊંચા આવવું મુશ્કેલ થાય છે; માટે આવતા દિવસને ઓળખે અને જરા પણ ગાફેલ ન રહે. અંતે સર્વ સારાં વાનાં થશે એવી ધીરજ રાખે.
The longest night ends in dawn, but don't fall asleep just at day-break. “જીવનની મોટામાં મોટી ચીજે સમજવામાં તદ્દન સાદી અને સહેલી હોય છે;
મૈત્રી, માયાળુપણું, પ્રતિષ્ઠા, સ્વદેશપ્રેમ, સહાનુભૂતિ– બચ્ચાં પણ એ સમજે અને સ્વીકારે તેવી વાત છે,
જ્યારે પુખ્ત વયના માણસે એનું મૂલ્ય મૂલવતા નથી. ઘણી વખત “ચારિત્ર' “સદન' ને સદગુણો' એવા મોટા શબ્દ વાંચી સામાન્ય પ્રાકૃત જન મૂંઝવણમાં પડી જાય છે, પણ એમાંની લગભગ સર્વ વાતે તદ્દન સાદી, સમજણમાં ઊતરે તેવી, અને આપણુ દરેજના અનુભવને વિષય જ હોય છે. એમાં તસ્દી પણ પડતી નથી અને એને અંગે મોટી યોજનાઓ પણ કરવી પડતી નથી. ગમે તે સ્થિતિને માણસ એને જાણી માણી શકે છે. થોડા સાદા દાખલો લઈએ –
આપણું સ્નેહી-દોસ્તદાર હોય તેને વફાદાર રહેવું, તેની પાસે સુખદુ:ખની વાત કરવી, તેની આફતમાં સહાય કરવી અને તેની મિત્રતા જાળવી રાખવી. આપણે જેના સંબંધમાં આવ્યા હોઈએ તેને મિઠાશથી બેલાવવા, તે ઘરે આવે તો તેને સત્કાર કરે, તે નોકર હોય તે તેના ઉપર રાફ ન કરે, તે વડીલ હોય તે તેને પડતો બોલ ઉપાડી લેવો, તે ધરાક હોય છે તે આપણે ત્યાંથી ખરીદેલા માલમાં બે પૈસા પેદા કેમ કરે એવી બુદ્ધિ રાખવી, સમાજમાં આપણે સ્થાન મેળવ્યું હોય તેને ન શોભે એવું કામ ન કરવું, ચેરી, લબાડી કે દોંગાઈ ન કરવી, જૂઠું ન બોલવું, ચાડીચૂગલી ન કરવી, પારકી નિદા ન કરવી, કેઇના ઉપર ખાટું દેવા પણ ન કરવું અને એમ કરીને આપણી આબરૂ જાળવી રાખવી, હોય તેમાં વધારો કરવા અને કોઈપણ કામથી તેમાં ઘટાડો તે ન જ થાય તેની , ચીવટ રાખવી. જે દેશના અન્નપાણીથી આપણે ઉછર્યા છીએ તેની તરફ વફાદાર રહેવું, એ દેશના ઉત્કર્ષમાં ભાગ લેવા, એના પુત્રોની પ્રગતિમાં મદદ કરવી અને એને અડીભડીને પ્રસંગ આવે ત્યારે એના બચાવમાં ઊભું રહેવું અને પિતાની શક્તિ કે સગવડ પ્રમાણે એના ગૌરવમાં વધારો કર. દીન દુઃખીને જોઈ એને મદદ કરવી, મદદ ન કરી શકાય તે તેને મીઠે શબ્દ કહે, તેને દિલાસો આપ, વગેરે.
આવી આવી સાદી વાત છે. આવી વાતે તે બચ્ચાં એટલે સરલ મનવાળા મનુષ્યો પણુ સમજે અને બારીક નજરે જોઈએ તે એનામાં એ ગુણ હોય જ છે, પ્રૌઢ વયના કે જેઓ સંસારના કાવાદાવામાં રક્ત બનેલા છે તેવા માણસે ગેટ વાળે, પણ બચુ તો આ સાદી વાત સ્વાભાવિક રીતે સમજે અને તે પ્રમાણે વર્તે. આ સર્વેને

Page #31

સુવર્ણ
૧૦૫ ઓછું ખાવાથી મરી જવાતું નથી, પરંતુ વધુ ખાવાથી તે સંભવ છે. ૧૦૬ તારની માફક અ૮૫ અને જરૂરી શબ્દપ્રયોગ કરનાર ઘણી શક્તિ બચાવે છે. ૧૦૭ દ્વિમુખી જીવન આખરે પણ પ્રસિદ્ધ થયા વિના રહેતું નથી. ૧૦૮ છળ-કપટ સર્વદા ચાલી શક્તા નથી, અંતે જરૂર ઉધાડા પડે છે.
૧૦૯ ઘેડા માણસને થોડો સમય છેતરી શકાય છે; બધા માણસને બધો વખત છેતરી શકાતા નથી.
૧૧૦ હિમ્મતથી અશકય જણાતું કાર્ય પણ શકય બને છે. ૧૧૧ નિરાશાવાદી પોતે ઠંડે બને છે અને અન્યને પણ ઠંડે બનાવી દે છે. ૧૧૨ કાજળની કોટડીમાંથી નિર્લેપ રહીને કોઈક જ નીકળે છે. ૧૧૩ જાહેરમાં ભૂલને એકરાર કરવામાં મહાશક્તિ જોઈએ છે. ૧૧૪ કહેણી સાકર જેવી મીઠી છે પણ તદનુસાર રહેણી મુશ્કેલ છે. ૧૧૫ કર્મના પ્રાબલથી આ જગવ્યવહાર ચાલે છે. ૧૧૬ ટાય તેમ ન હોય ત્યાં હસતા હસતા જાઓ.
૧૧૭ જેનામાં સાચી અહિંસા પ્રતિષ્ઠિત થાય તેની પાસે જન્મવેરી પ્રાણીઓ પણ વૈરભાવ તજે છે. ૧૧૮ એકલા વાચનથી સર્વ કાંઈ શીખી શકાતું નથી, અનુભવની જરૂર છે.
૧૧૯ અનુભવની શાળાનું શિક્ષણ કદી ભૂલાતું નથી. ૧૨૦ ગુગમથી જે પ્રાપ્ત થાય છે તે મઠના રંગ જેવું નિશ્ચળ હોય છે. ૧૨૧ સેવા ધર્મ અતિ ગહન છે, એમ પંડિત કહે છે. ૧૨૨ યોગ( મન-વચન-કાયા)નું એકીકરણ કરે તે યેગી. ૧૨૩ બાળકે પાસે હાસ્ય-વિનોદથી કામ લઈ શકાય છે, બળજબરીથી નહિ. ૧૨૪ રક્ષક જ્યારે ભક્ષક બને ત્યારે એ ફરિયાદ કયાં કરવી? ૧૨૫ સત્તાની ખુમારીમાં ન લેપાય તે વંદનપાત્ર છે.
સરવાળે કરીએ તો “ ચારિત્રવાન' કહેવાઈએ. એટલે આ નાની લાગતી બાબતે ખરેખર મોટી છે અને તેટલું કરીએ તે એકંદરે બસ છે. ગુણવાન થવામાં મહેનત નથી, તકલીફ નથી, મૂંઝવણુ નથી. રસ્તા સીધે છે, માર્ગ સરળ છે અને ચીવટથી પ્રાપ્ત થાય તેવો સાદો સીધો અને પાંસરે છે. કુશળ માણસ તે આવી સીધી સટ્ટ વાત તુરત સમજી જાય.
મૈતિક The greatest things in life are the simplest and easiest to comprehend. Friendship, kindness, honour, patriotism, sympathy-even children understand and respond to such qualities which grown-ups often fail to appreciate,

Page #32

૩૧૮
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ શ્રાવણ
ન
૧૨૬ રાહુ કેતુ સદૈવ અવળા ચાલે છે, મનમાંથી મેષમાં જવાને બદલે તે કંભમાં આવશે. એ રીતે દુજને પણ પ્રાયે અવળી ચાલવાળા હોય છે.
૧૨૭ સૂર્ય-ચન્દ્ર સિવાયના પાંચ પ્રહ વક્રી થયેથી વક્ર ગતિવાળા બને છે. મધ્યમ પ્રકૃતિના મનુષ્ય પણ કારણુ યોગે વક્ર બને ત્યારે જ અવળી ગતિને ધારણ કરે છે અને તે નિમિત્ત પૂર્ણ થયે પુનઃ માર્ગી બની સીધા ચાલે છે.
૧૨૮ સૂર્ય-ચન્દ્ર સમાન ઉપકારી મહાત્મનો કદી વક્ર બનતા નથી, દુજનેરૂ૫ રાહુકેતુથી પ્રસાવા છતાં તેઓ ઉત્તમ સર્વ-સ્વભાવને છેડતા નથી.
૧૨૯ આપણી આસપાસ પ્રદક્ષિણ દઈ, આપણે કઈ કક્ષામાં છીએ તે તપાસવા જેવું છે. ૧૩૦ સત્યને કદી ભય પામવાપણું નથી, તે સદેવ નિર્ભય છે. ૧૩૧ હૃદયની નબળાઈ કે મક્કમતા મુખ પર અંકિત થઈ જાય છે. ૧૩૨ સ્ત્રીના સૌદર્યો ઇતિહાસ ૫ટી નાખ્યા છે.
૧૩૩ ધન, જમીન, સ્ત્રી અને વૈરવૃત્તિ આ ચાર નિમિત્તથી કલહ-કંકાસ તથા મહાયુદ્ધો જન્મે છે.
૧૩૪ ધનની ત્રણ જ ગતિ કહી છેઃ દાન, બેગ, નાશ. પ્રથમના બેમાં ન વપરાય તે નારી અવશ્યભાવી છે.
૧૩૫ અપાવે પડેલી વિદ્યા ઘણીવાર અનર્થ ઉપજાવે છે. ૧૩૬ સેંકડો વખત જોવામાં આવે તે પણ કોલસા સામ જ રહે છે. ૧૩૭ વૈરથી વૈરની વૃદ્ધિ થાય છે, પ્રેમથી વૈર શાંત થાય છે. ૧૩૮ સંગીત જેના હૃદયને ને સ્પર્શી શકે તે જડભરત અથવા પત્થર જે જાણવો.
૧૦૯ યુવતી સ્ત્રીના નેત્રબાણથી જેનું હૃદય ને વીંધાય તે મનુષ્ય કોઈપણ વેશમાં યોગી સમજ.
૧૪૦ માત્ર વેશપૂજા કરતાં ગુણપૂજા તારનાર છે. ૧૪૧ જ્યોતિષ કુંડલીમાં પહેલું સ્થાન તનનું અને દ્વિતીય ધનનું છે વ્યવહારમાં પણ નિરોગી શરીર હોય તે સર્વ કાંઈ છે અને તેની પછી ધનની જ મુખ્યતા દેખાય છે.
રેજપાળ મગનલાલ હેરા
મોક્ષ-પ્રાપ્તિ इच्छाद्वेषविहीनेन, सर्वत्र समचेतसा ।
भगवद्भक्तियुक्तेन, प्राप्ता भागवतीं गतिम् ॥ ઈચછા અને દેષ વગર, સર્વ ઠેકાણે (સર્વ જીવ ૫૨ ) સમદષ્ટિથી જોનાર પ્રાણીઓ ભગવાન પ્રત્યેની ભક્તિથી સંસારમુક્ત થઇને ભાગવતી ગતિને પામ્યા છે અર્થાત મોક્ષસ્થાનને પ્રાપ્ત થયા છે.

Page #33

દેવદર્શનના મહિમા
“ સ્વામી દર્શન સમેા નિમિત્ત લહી નિર્મલા, જો ઉપાદાન એ ચિ ન થારો; દેષ કે વસ્તુના ? અહુવા ઉદ્યમતા, સ્વામી સેવા સહી નિકટ લારો, ”
તાર હા તાર પ્રભુ !
શ્રી દેવચન્દ્રજી મહારાજ ઉક્ત પ'ક્તિઓમાં દેવદર્શીનના ઉદ્દેશ કિંચિત્ સ્પષ્ટ કરતાં કહે છે કે-જો પ્રભુના દર્શનથી તમારો આત્મા શુચિ-પવિત્ર ન થાય તા પછી એ દોષ બીજા કાઇને નહીં પણ તમારા પોતાના જ છે. બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો તમારા પુરુષાર્થની ખામી જ તમને પ્રભુ પાસે પહોંચાડી શકતી નથી. દનના ઉદ્દેશ તથા પુરુષાર્થની આવશ્યકતા સમજાવ્યા પછી તેઓશ્રી પાતે જ દેવદર્શનનું માહાત્મ્ય દર્શાવતાં સુમધુર સ્વરામાં ઉપદેશે છે કે
“ સ્વામી ગુણ ઓળખી સ્વામીને જે ભજે, દન શુદ્ધતા તેહુ પામે; જ્ઞાન ચરિત્ર તપ વીર્ય ઉલ્લાસથી, કમ જીપી વસે મુક્તિ ધામે. ' તાર હા તાર પ્રભુ !
સ્વામી–પ્રભુ–સદેવના ગુણ્ણાના પરિચય પ્રાપ્ત કરી જે ભવ્યાત્માએ તેમની અંત:કરણના ઉલ્લાસથી પૂજા-ભક્તિ કરે તે સમકિતની શુદ્ધતા પામ્યા વગર રહે નહીં એટલું જ નહી પણ સમ્યજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરી ચારિત્ર, તપ અને વીર્યના સ્ફુરદ્વારા સંપૂર્ણ કર્મોને પરાસ્ત કરી, મુક્તિધામ હરતગત કરે છે. તપસ્વીઆની આજન્મ તપસ્યાનું અંતિમ લ મુક્તિ છે, મુનિઓના અવિચ્છિન્ન સંયમનું અદ્વિતીય લક્ષ મુક્તિ છે, ચેગીઆની જન્મ જન્માંતરની સાધનાનું દૃષ્ટિબિન્દુ મુક્તિ છે, જો એક માત્ર દેવદર્શનથી જ મેાક્ષ પ્રાપ્ત થઇ જતુ હાય કિં વા શ્રી વીતરાગ દેવના દન માત્ર વડે એ સહેજે મુક્તિપુરીનું રાજ્ય હસ્તગત થઈ જતુ હાય તા પછી એવા ક્યા હીણભાગી હાઇ શકે કે જેની દેવદર્શનમાં પ્રવૃત્તિ ન થાય ? આપણે સૌ કોઇ ચચાશક્તિ દેવદર્શન અર્થે ઉદ્યમ સેવીએ છીએ, એની કાઇથી ના કહી શકાય તેમ નથી, પરંતુ શ્રી દેવચન્દ્રજી મહારાજે કહ્યું તેમ પુરુષાર્થની ખામીને લીધે પ્રભુદર્શનનું પવિત્ર નિમિત્ત મળવા છતાં આત્મશુદ્ધિરૂપ ફલ પ્રાપ્ત થઇ શકતું નથી. ત્યારે હવે મુખ્ય પ્રશ્ન એ ઉદ્ભવે છે કે આપણામાં એવી તે કઈ પુરુષાર્થની ખામી છે કે જેને લીધે આપણને સંપૂર્ણ અને સુન્દર કુલ પ્રાપ્ત થઇ શકતું નથી ? શું આપણે સ્તોત્રા લલકારવામાં કંજુસાઇ વાપરીએ છીએ ? શું આપણે મસ્તક નમાવવામાં પ્રમાદ સેવીએ છીએ ? શું આપણે પૂજાના દ્રવ્યેાના સંચય કરવામાં બેદરકારી રાખીએ છીએ ? આવા આવા અનેક પ્રશ્નાના જવાની મીમાંસામાં ઉતરવા કરતા માત્ર એટલું જ કહેવું પસ થઇ પડશે કેપૂર્વાચાર્યોએ પરમ કરુણાની દૃષ્ટિએ જે દર્શીન વિધિ અથવા પૂન્તની પદ્ધતિએ
>> ( ૩૧૯ )←

Page #34

૩૨૦
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ શ્રાવણ દર્શાવી છે તે નહીં સમજી શકવાને લીધે કિંવા તેનો આદર નહીં કરવાને લીધે પૂજાનું અંતિમ ફલ આપણને પ્રાપ્ત થઈ શકતું નથી, વિધિપુર:સર ન પ્રવર્તવું, તેમજ પ્રભુપૂજાનું યથાર્થ સ્વરૂપ ન સમજવું, એ પણ પુરુષાર્થની ખામી છે.
વર્ષો અને સૈકાઓ થયા આપણું પુજ્યપાદ પરમોપકારી પૂર્વાચાર્યો આપણને ગુણે એલખાવવાને તથા એ ગુણા તરફ આપણી નિર્મલ દષ્ટિ આકર્ષવાને ' બયાન કરતા આવ્યા છે. એક માબ દેવ, સધર્મ અને સદ્દગુરુની પીછાનઓળખાણું થાય એટલા માટે ભંડારાના ભંડાર ભરાય તેટલા ગ્રન્થ આપણું માટે મૂકતા ગયા છે. પ્રભુ પ્રત્યે આદરબુદ્ધિ ઉત્પન્ન થાય અને તે દ્વારા આત્માના ગુણે પ્રકાશિત થાય તે માટે ભાવ અને રસથી પરિપૂર્ણ એવા સેંકડો અને સહસ્રો સ્તવન કેવલ માત્ર જનહિતાર્થે રચતા ગયાં છે. પ્રભુના દર્શન પામી દર્શન કરનાર આત્મા વિશુદ્ધ થાય છે. તેઓ હેતુથી ગંભીર રહસ્યવાળી વિધિઓ પણ દર્શાવતા ગયા છે. આટલું આટલું કર્યા છતાં હજી આપણને પ્રભુની ખરી પિછાન થઈ નથી તેનું શું કારણ? આપણુ અનેક જૈન ધુઓ હદયમાં સાચા ભાવથી નિય દેરાસરમાં જાય છે ત્યાં યથાશક્તિ વિધિ પ્રમાણે દ્રવ્ય પૂજા તથા ભાવ પૂજા કરે છે, તવને તથા સ્તુતિઓ પણ મધુર કંઠે આલાપે છે, સ્વસ્તિક વિગેરેની ક્રિયા કરી ભવભયથી મુક્ત થવાની ભાવના ભાવે છે, છતાં તેને ધારેલા પ્રમાણમાં તેમને લાભ નથી મળતો તેનું શું કારણ? એ જ કે આપણું ખરી ક્રિયાઓને અથવા વિધિઓને આપણે યથાર્થ ભાવે સમજવાનો પ્રયત્ન કરતા નથી અર્થાત પ્રત્યેક ધાર્મિક ક્રિયામાં જે ગંભીર હતું તથા રહસ્ય રહેલ હોય છે તે સમજવાનો પ્રયત્ન થતો નથી અને તેથી જે વિધિ કમે કમે મોક્ષધામમાં લઈ જવાને સમર્થ હોય. છે તે માત્ર અમુક સીમા પર્યત જ ફલ પ્રગટાવી બેસી રહે છે.
કે આ સ્તવન શ્રી દેવચંદ્રજી મહારાજે રચેલી વીશીમાં છેલ્લું ચોવીશમાં તીર્થકર શ્રી વીર ભગવંતનું છે. તેમાં આ ઉપરાંત પણ અનેક વિષયેની સમજણ આપવામાં આવી છે, તેથી તે ખાસ કંઠે કરવા લાયક છે. તે સ્તવનમાં પરમાત્માને ખાસ પ્રાર્થના કરવામાં આવી છે કે-હે પ્રભુ ! હું તો અનેક અવગુણોથી ભરેલો છું પણ આપ તો કૃપાના સાગર છે તેથી મને તારીને આપે આપનું ‘તારક”. પણુનું બિરુદ સિદ્ધ કરવા જેવું છે.
दर्शनं देवदेवस्य, दर्शनं पापनाशनम् ।। दर्शनं स्वर्गसोपानम् , दर्शनं मोक्षसाधनम् ॥
મનિથી વિદ્યાનંદવિજયજી

Page #35

મી
શ્રી સિદ્ધક્ષેત્ર જૈન બાલાશ્રમ-પાલીતાણું
સં. ૨૦૦૦ ના વૈશાખ-જેઠ-અશાડની પત્રિકા ધાર્મિક પ્રવૃત્તિઓ–નિયમાનુસાર સામાયિક, આઠમા દશ પ્રતિક્રમણ, અશાડ સુદ ૧૪ નું ચામાસી પ્રતિક્રમણું, મુનિચંદન વિગેરે પ્રવૃત્તિઓ થઈ હતી. વૈશાખ શદ ૩( અક્ષયત્રીજ )ના દિવસે વરસીતપના તપસ્વીઓના દર્શને સે સાથે ગયા હતા, તથા વૈશાખ વદિ છે શ્રી સિદ્ધાચલ મૂળનાયકજીની વરસગાંઠના દિવસે સે યાત્રા કરવા ગયા હતા. તેવી જ રીતે અશાહે શુદ ૧૪ ની એ યાત્રા કરી હતી. મદદ:– વૈશાખ
અશાડ શ્રી જનરલ નિર્વાહ ફંડ પ૪૮૦-૦
૧૨૪-૦-૦ ૧૫૧–૦-૦ શ્રી ભેજન ફંડ પ૬૫-૧૦-૦
૩૮-૦-૦ ૩૬૦-૧૨-૦ શ્રી કેલવણી ફંડ ૧૪–૪–૦
૧૨પ-૦-૦ ૩-૦–૦ શ્રી ડેડસ્ટોક ફંડ ૩૫૧-૦-૦ સ્વાહ ટ્રસ્ટફડ તિથિ ખાતે ૩૨૬૧-૦-૦
૨૫૧––૦ શ્રી દૂધ ફંડની તિથિ ૧૦૧–૦-૦
૫૦૫-૦–૦ શ્રી આંગી ફંડની તિથિ ૪૦૪-૦-૦
૧૦૧-૦–૦ શ્રી મકાન ફંડ ખાતે
૨પ૧–૦–૦ શ્રી દેરાસર ખાતે
૭૦-૦-૦
૦-૦-૦
૪-૪-૦ ભેટ:-શેઠ કપુરચંદજી ગામ સીયાણું લાડવા મ. ન. શેઠ ચીનુભાઈ લાલભાઈ અમદાવાદ કેરી મણ લા. શેઠ રતિલાલ નભુભાઈ, ગાદલા માટેની તૈયાર કવર પર. શેઠ જગાભાઈ ભેગીલાલ અમદાવાદ જ. સિ. દેગડે ૧. શાહ હીરાલાલ મણિલાલ વલાદવાળા અમદાવાદ કટાસણું ૫૦. શેઠ બચુભાઈ નથુભાઈ અમદાવાદ, ઇલેકટ્રીકને લગતો સામાન. શેઠ મણીલાલ વાડીલાલ નાણાવટી મુંબઈ. ફિશરમ, કુમાર તથા ઈન્ડસ્ટ્રી માસિકના અંકો. જમણવારઃ૧. શેઠ જમનાભાઈ ભગુભાઈ હા. મણિબેન
અમદાવાદ, ૨. શેઠ ચીનુભાઇ લાલભાઈ
અમદાવાદ, ૩, શેઠ જેઠાભાઈ ધરમશી
પિરિબંદર, ૪. શેઠ જીવણચંદ પાનાચંદ
મુંબઈ. પ. શેઠ ભાઈચંદ કાળાના પત્ની ઉજમબેન
મોટા સુરકા.
-

Page #36

૬. શ્રી મદ્રાસના નવા જિનમંદિર પંચ ૭. શેઠ સકરચંદ મેતીલાલ
મદ્રાસ. મુંબઈ.
મુલાકાતઃ-શેઠ વિમળશાહ બબાભાઈ અમદાવાદ, શેઠ ભાઈચંદભાઈ નગીનભાઈ ઝવેરી મુંબઈ. શેઠ ત્રિભુવનદાસ મેહનલાલ અંગુઠણું. મણિલાલ વનમાળી શેઠ સાવરકુંડલા. શેઠ વાડીલાલ મૂળચંદ અમદાવાદ. શેઠ સુરેન્દ્રભાઈ લાલભાઈ અમદાવાદ. ગાંધી વસંતલાલ વ્રજલાલ મુંબઈ. શેઠ પાનાચંદ જીણાભાઈ સુરત, શેઠ કલ્યાણચંદ દેવચંદ સુરત. વાર મોહનલાલ ધનજીભાઈ રાજકોટ, શેઠ વાડીલાલ છેટાલાલ વીસનગર. શેઠ નાનચંદ ખોડીદાસ ભાવનગર, મણીબેન દલપતરામ પ્રેમચંદ અમદાવાદ, ગાંધી પ્રાણજીવન હરગોવિંદ મુંબઈ. શાહ પોપટલાલ રામચંદ્ર પુના. શેઠ મોતીચંદ ગિરધરલાલ કાપડીયા ભાવનગર,
ખાસ મુલાકાત સંસ્થાના માનદ મંત્રી શ્રીયુત્ ચીનુભાઈ લાલભાઈ શેઠ સંસ્થાની મુલાકાતે પધાર્યા હતા. તે દરમિયાન દરેક બાબતો જીણવટથી તપાસી જરૂરી સૂચનાઓ કરી હતી.
નવા વિદ્યાર્થીઓ દાખલ થવા માટે આવેલી લગભગ બસો અરજીઓ પૈકીની ખાલી જગ્યા મુજબ ત્રીશ અરજીઓ મંજૂર કરી હતી. હાલ ૧૧૦ વિદ્યાર્થીઓ સંસ્થામાં ચાલુ છે.
મેટ્રિકનું પરિણામ --આ વર્ષે ત્રણ વિદ્યાર્થીઓ એપીયર થયા હતા. ત્રણે પાસ થયા છે. - - - દેશી નામાને વર્ગ –આ વર્ષથી દેશી નામાનો વર્ગ ખોલી આ જાતનું શિક્ષણ આપવાનો પ્રબંધ કર્યો છે. - સ્થાનિક કમીટીની મીટીંગ:-મુંબઈથી માનદ મંત્રી શ્રી ચીનુભાઈ લાલભાઈ શેઠ અત્રે આવતાં ભાવનગરથી શ્રીયુત ચુનીલાલ દુર્લભદાસ પારેખ તથા શ્રીયુત અમરચંદ કુંવરજી શાહને બોલાવ્યા હતા. તેમણે સંસ્થાનું નિરીક્ષણ કરવા સાથે જરૂરી પ્રશ્નોની છણાવટ કરી હતી.
પર્યુષણ પર્વ નજીક આવે છે ! સુપાત્રદાન કરવાની ભાવના$ વાળાઓએ બાલાશ્રમને જરૂર યાદ કરવું જોઈએ. સ્વામિવાત્સલ્ય 3 કસ્ટ ફંડ ખાતે હજુ છ માસની તિથિઓ ખાલી છે. જૈન સમાજની
આ સંસ્થા જૈન સમાજ સામે જ મીટ માંડી રહેલ છે, પયુંષણમાં થતી ટીપમાં બાલાશ્રમને જરૂર સંભારશે.

Page #37

*
.
.
!
=
=
:
-
1,
**
--
1
શેઠ દામોદરદાસ ત્રિભુવનદાસનું અદકારક પંચત્વ. * : ભાઈ દામોદરદાસ ભાવનગરના સુપ્રસિદ્ધ શેઠ,ત્રિભુધનદાસ ભાણજીના સુપુત્ર હતા. શેઠ ત્રિભુવનદાસ ભાજી" અને શેઠ નરોત્તમદાસ ભાણજીની ખ્યાતિથી જેને સમાજ અપ રિચિત નથી. ભાઈ દામોદરદાસે મુંબઈ ખાતે પેતાના વ્યવસાયમાં તેમજ સનેહીજનામાં સારી નામના પ્રાપ્ત કરી હતી. - ફોર કે દ૬૭ . '
તેઓનો જન્મ સં. ૧૯૫૧ નાકાર્તિક શુદિ ૧૧ના રોજ થયા હતા. અને સં. ૨૦૦૦ ના અશડ વદિ ૧૩ ને મંગળવારના રેજે ઓગણપચાસ વર્ષની યુવાન વયે શાંતાક્રૂઝ ખાતે પંચત્વ પામ્યા છે. , " " ૬ ૪ કપ ' , " - ૬ બ ડી. , છે
સદ્દગત શાંત રવભાવના અને હસમુખા હતા. ગરીબ" પ્રત્યેની તેમની અનુકંપા જાણીતી હતી. ચાલુ યુદ્ધકાળમાં ગરીબોને રાહત મળે તે માટે સસ્તા અનાજની દુકાને બે વર્ષ સુધી ભાવનગરમાં ચલાવી હતી. કેળવણી પ્રત્યે તેમને સારો પ્રેમ હતો. શેઠ ત્રિભુનદાસ ભાણજી કન્યાશાળાને વધુ સુદઢ બનાવવા અને અંગ્રેજી વર્ગો ચાલુ કરવા હાલમાં જ રા. પંદર હજારની મદદ કરી હતી. આ ઉપતિશાંતાકૂઝખાતે છોકરાઓની નિશાળ તેમજ કન્યાશાળામાં પણ સારી રકમની સહાય કરી છે તેમની ગુમ દાન કરવાની પદ્ધતિ પ્રશંસનીય હતી. તેમના જેવા સજજને- ગૃહરથના અભાવથી ભાવનગર જૈન સંઘને તેમજ
જૈન સમાજને લાયક વ્યક્તિની ખામી પડી છે. કારણ ડર - તેઓ સભાના કાર્યથી રજિત આજીવન સભ્ય બન્યા હતા. અમે સદ્દગતને
આત્માની શાંતિ ઈચ્છી કુટુંબીજનોને તેથાપવગરને ક્લિાસે આપીએ છીએ. મern * દાવડાના કારણો :
- 1 -
- - - - "re ૧. કમર કા કાર ?
8 શ્રી ભરતેશ્વર ભએલિત્તિ ભાષાતર -E2%
કે,
'
'
- પુર વિભાગ દર
.
પ્રાતઃસ્મરણીય મહાન રીત્તેર પ્રકાવિક પુરુષના ચરિવાળું આ પુસ્તક અવશ્ય - વાંચવા યોગ્ય છે. લગભગ ૪૦૦ પૃષ્ઠના આ પુસ્તકની કિંમત રૂા. ત્રણ, પોજ જુદુ
દેવસિરાઈ પ્રતિક્રમણ સૂત્ર હાલમાં કાગળની મેઘવારીને અંગે પણ ધાર્ષિક પાઠય પુસ્તકોની ખેંચ પડી છે. આ માગણીને પહોંચી વળવા અમોએ પાંચમી સાવૃત્તિ છપાવી હતી, પરંતુ તે પણ ટૂંકા મુદતમાં ખલાસ થઈ જવાથી હાલમાં જjછઠ્ઠી આવૃત્તિ બહાર પાડી છે. વિશેષ વખતસીલીકે રહેવાનો સંભવ નથી, માટે જે પાઠશાળાઓને જોઈતી હોય તેમણે તાત્કાલિક મગાવી લેવી. પર્યુષણ જેવા પવિત્ર પ્રસંગોમાં વિદ્યાર્થીઓને ખાસ પ્રભાવના કરવા યોગ્ય છે. પ્રચારના હેતુને અંગે કિંમત નજીવી જ રાખવામાં આવી છે. મૂલ્ય પાંચ આના, પિસ્ટેજ અલગ,
લખો શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા-ભાવનગર
*

Page #38
-- જ - 1 મત મસ્ત મ જા , Reg. No. B. 156 - બુકે વેચાણ મગાવનારને સુચના :- શ્રી ત્રિષષ્ઠિ શલાકા પુરુષ ચરિત્રને સેટ, શ્રી ઉપદેશપ્રાસાદ ભાષાંતરનો સેટ તથા શ્રી ઉમિતિ ભવપ્રપંચ કથાનો સેટ મગાવનારને જણાવવાનું કેન્સેટની જે કિંમત ઓછી લેવામાં આવતી હતી તે હવેથી બુકમાં જણાવ્યા પ્રમાણે પૂરી લેવામાં આવશે. * ; '' ', શ્રી વૈરાગ્યકપલતા ગ્રંથ ' " * ઉપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજીકૃત આ પદ્યબંધ ગ્રંથ અમદાવાદ નિવારસી પંડિત ભગવાન"દાસ હરખચંદ તરફથી હાલમાં બહાર પડેલ છે. ગ્રંથ ઉપમિતિ ભવપ્રપંચા કથાનું સ્મરણ કરાવે તો તે જ સ્વરૂપમાં બનાવેલું છે. અત્યુત્તમ ગ્રંથ છે. સૅકસંખ્યા સાત હજાર છે, કિમત રૂ. સાત રાખેલ છે. તે અમારે ત્યાંથી પણ મળશે. જરૂર મંગા ને લાભ . શ્રી ગુણવર્મા ચરિત્ર ભાષાંતર મૂળ સંસ્કૃત ઉપરથી પંડિત પાસે શુદ્ધ ગુજરાતીમાં ભાષાંતર કરાવીને પં. શ્રી વીરવિજ્યજીના ઉપાશ્રય તરફથી હાલમાં પ્રગટ કરવામાં આવેલ છે. કિંમત ' આઠ આના. ખાસ વાંચવા લાયક છે. પિસ્ટેજ બે આના. જરૂર મંગાવે. અમારે ત્યાંથી મળી શકશે. સત્તર ભેદી પૂજા કરનારની 17 કથાઓ આમાં છે... " - શ્રી નવપદજીની પૂજા-સાથે ઉપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજી આદિ કત આ શ્રી નવપદજીની પૂજા ઘણી જ પ્રચલિત છે. આયંબિલની ઓળી કરનાર માટે દરેક પદના ગુણે, વિધિ તથા ચૈત્યવંદનેસ્તનાદિ વિસ્તારથી આપવામાં આવ્યા છે. હાલમાં તેની ત્રીજી આવૃત્તિ પ્રગટ કરવામાં આવી છે. જરૂર મગાવો ને લાભ . કિંમત ચાર આના. પિોસ્ટજ એક અનેરી છેજો , " , पंच प्रतिक्रमण सूत्र-मूळ. शास्त्री ( મૂળ સુંદર ટાઈ૫માં છપાવેલ આ બુકમાં પંચ પ્રતિક્રમણ, નવ સ્મરણ, ચૈત્યવંદન, સ્તવન, સ્તુતિ, છંદ તથા વિધિઓ વિગેરેનો સમાવેશ કરેલ છે. વિદ્યાર્થીઓને ખાસ અભ્યાસ કરવા યોગ્ય છે. કાગળની અતિશય મેઘવારી છતાં જ્ઞાન-પ્રચારને હેતુ જાળવવા માટે અમેકિંમત વધારી નથી. છુટક નકલના આઠ આના. સે નિકલના રૂા.૪૫). પિસ્ટેજ ત્રણ અને. સ્નાત્ર સંગ્રહ અને અષ્ટપ્રકારી પૂજા , , , ," આ બુક હાલમાં જ અમે છપાવી છે. તેમાં શ્રી દેવચંદ્રજી તથા 5. વીરવિજયના " . સ્નાત્ર ઉપરાંત પૂર્વાચાર્યકૃત સ્નાત્ર જે હાલમાં પ્રચારમાં નથી તે દાખલ કર્યું છે. તેમાં " શ્રી ઋષભદેવનો ને પાર્શ્વનાથન એમ બે કળશ છે. જેને પાંચ સ્નાત્ર ભણાવવા હોય તેને * માટે શાંતિનાથજીનો કળશ પણ આ બુકમાં દાખલ કર્યો છે. ત્યારપછી શ્રી દેવવિયજીકૃત અષ્ટપ્રકારી પૂજા દાખલ કરી છે તે અષ્ટપ્રકારી પૂજા કરતાં દરેક પૂજાના પ્રારંભમાં બાલવા લાયક છે. તેમાં તે પૂજા સંબંધી જ વર્ણન છે. ખાસ ક& કરવા લાયક છે. કિંમત 'ત્રણ આના રાખવામાં આવી છે. રિટેજ પિણ આને. ખાસ મંગાવો. મુદ્રકઃ શાહ ગુલાબચંદ લલુભાઈ શ્રી મહોદય પ્રિન્ટિંગ પ્રેસ, દાણાપીભાવનગર * * * * * * * * * For Private And Personal Use Only