Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
| [ શ્રાવણ જે પદાર્થને જે અસાધારણ ધર્મ હોય તે તેનું લક્ષણું કહેવાય. જેમ જીવનો અસાધારણ ધર્મ ઉપગ છે, તેથી ઉપયોગ એ જીવનું સામાન્ય લક્ષણ તનણવું, જ્ઞાન, દર્શન, સુખ, દુ:ખ, ચારિત્ર, તપવીર્ય, ઉપચાગે એ ધર્મો જેમાં હોય તે જીવ કહેવાય. એ જીવનું વિશેષ લક્ષણ જાણવું. કાળનું લક્ષણ “વા ” છે. કહ્યું छे-वत्तणालक्खणो कालो, जीवो उवओगलक्खणो || नाणेणं दसणणं च, सुहेणं य दुहेण य ॥ १० ॥ नाणं च दसण चेव, चरितं च तवो तहा ।। वीरियं હવન , gવું વરસ ઢવશ્વ ( ૧૨ / જે ધર્મ વિવક્ષિત પદાર્થમાં જ રહે, તે અસાધારણ ધર્મ કહેવાય. જેમ ઉપગ ધર્મ જીવમાં જ રહે છે, તેથી તે ઉપગ ધર્મ જીવન અસાધારણ ધર્મ કહેવાય, ને જે ધર્મ વિવક્ષિત પદાર્થમાં ને તે - સિવાયના બીજા પદાર્થોમાં પણ રહે તે સાધારણ ધર્મ કહેવાય. જેમ દ્રવ્યત્વ-દ્રવ્ય પણું જીવમાં પણ રહે છે ને અજીવમાં પણ રહે છે, માટે તે સાધારણ ધર્મ કહેવાય. તે સાધારણ ધર્મ પદાર્થનું લક્ષણ ન કહેવાય, કારણ કે તે લક્ષ્યમાં રહેવા ઉપરાંત અલક્ષ્યમાં પણ રહે છે, તેથી લક્ષણ અતિવ્યાપ્તિ દોષવાળું કહેવાય. દોષવાળું જે હોય તે લક્ષણશુદ્ધ ન કહેવાય. આ વાતને લક્ષ્યમાં રાખીને જે પદાર્થને અસાધારણ ધર્મ તે લક્ષણ કહેવાય એમ કહ્યું છે તે વ્યાજબી જ છે, જેમ ઉપયોગ ધર્મ એ જીવમાં રહે પણ અજીવમાં ન જ રહે, માટે તે જીવન અસાધારણ ધર્મ કહેવાય.
૧૪૪. પ્રશ્ન-લક્ષણમાં કયા કયા દો ન હોવા જોઈએ?
‘ઉત્તર–૧ અવ્યાપ્તિ દેષ, ૨ અતિવ્યાપ્તિ દોષ, ૩ અસંભવ દોષ. આ ત્રણ દેશે જેમાં ન હોય તે નિર્દોષ લક્ષણ કહેવાય.
૧૪પ. પ્રશ્ન–અવ્યાપ્તિ દેષનું સ્વરૂપ શું?
ઉત્તરલક્ષ્યના એકે દેશમાં જે લક્ષણનું રહેવું તે અવ્યાપ્તિ દોષ કહેવાય. लरिकादेशवित्ती-अव्वत्तीलरकभिन्नवहितं ॥ अइवत्ती लरकमेत्ता-वित्ती दोसो અસંમવિશો i ? . જે લક્ષણ સંપૂર્ણ લયમાં જ રહે તે શુદ્ધ લક્ષણું કહેવાય, પણ જે સંપૂર્ણ લક્ષ્યમાં ન રહે ને લક્ષ્યના અમુક ભાગમાં જ રહે તે લક્ષણું અ
વ્યાપ્તિ દોષવાળું કહેવાય. આ બાબતમાં દૃષ્ટાંત એ છે કે-વેદનીય કમનું શ4 ‘લક્ષણ-સુદુર્વBટર્વ વેનીયમતિ આ છે, કારણ કે, વેદનીય નામના ત્રીજા કર્મરૂપી સંપૂર્ણ લક્ષ્યમાં તે રહે છે. જે સુખરૂપ અથવા દુ:ખરૂપ ફલને આપે તે વેદનીય કમી કહેવાય. એટલે શાતાદનીય કર્મના ઉદયે સુખ મળે ને અશાતાવેદનીય કર્મના ઉદયે દુ:ખ મળે. અહીં વેદનીય કર્મનું “સૌઘાયવરવું, દુ:સ્વાયત્વે વા યત્વમિતિ ” આ લક્ષણ અવ્યાપ્તિ દોષવાળું છે, કારણ કે તે વેદનીયરૂપ સંપૂર્ણ લક્ષ્યમાં રહેતું નથી. જે સુખરૂપ ફલને આપે તે વેદનીય " કર્મ કહેવાય, આ લક્ષણ અશાતાદનીયમાં રહેતું નથી, ને જે દુ:ખરૂપ ફલ આપે તે વેદનીય કર્મ કહેવાય, આ લક્ષણ' શાતાદનીયમાં ઘટતું નથી, ને અશાતા
For Private And Personal Use Only
| SR No. | 533712 |
| Book Title | Jain Dharm Prakash 1944 Pustak 060 Ank 10 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Jain Dharm Prasarak Sabha |
| Publisher | Jain Dharm Prasarak Sabha |
| Publication Year | 1944 |
| Total Pages | 38 |
| Language | Gujarati, Hindi |
| Classification | Magazine, India_Jain Dharm Prakash, & India |
| File Size | 12 MB |