________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અંક ૧૦ મા ]
શ્રી પ્રસિધ્
વેદનીયમાં ઘટે છે. આ રીતે ગાયનું “ જીવવું ” તથા જીવતુ ‘સંસાવવું’ આ લક્ષણ પણ અવ્યાપ્તિ દોષવાળુ છે.
૧૪૬. પ્રશ્ન—અતિવ્યાપ્તિ દોષનુ સ્વરૂપ શુ ?
૨૯૭
ઉત્તર-લક્ષ્યમાં ને અલક્ષ્યમાં જે લક્ષણનું રહેવું તે અતિવ્યાપ્તિ દોષ કહેવાય. કહ્યું છે કે-“ હમિત્ર/ટત્તમર્ધાત્ત ટોનોતિ ’જેમ મેાહનીય કર્મનુ મર્ત્ય મોદનીયમિત એટલે જે કર્મ હાય તે માહનીય કહેવાય. અહિં કપણું લક્ષ્ય( મેાહનીય )માં રહે છે, ને અલક્ષ્ય ( માહનીય કર્મથી ભિન્ન જ્ઞાનાવરણીયાદિ )માં પણ રહે છે. આથી તે લક્ષણમાં અતિભ્યાસિ દોષ છે. આ રીતે ગાયનું ‘ શુંગવવું ’ અને જીવનું ‘ રામિસ્ત્ય' લક્ષણુ પણ તેવું જ છે.
૧૪૭. પ્રશ્ન—અસ’ભવ દોષનું સ્વરૂપ શું ?
ઉત્તર—લક્ષ્યના કાઇપણ ભાગમાં જે લક્ષણનુ ન રહેવુ તે અસંભવ દોષ કહેવાય. કહ્યુ છે કે હલમત્તાવિજ્ઞી અસંમોતિ=એટલે તમામ લક્ષ્યમાં જે લક્ષણુનું ન રહેવું તે અસભવ દોષ કહેવાય. આ દોષ જેમાં હાય તે લક્ષણ અસ’ભવ દોષવાળું કહેવાય. જેમ પુદ્ગલનુ અવળવિશ્વમ્' એટલે જેમાં વણુ, ગ ંધ, રસ, સ્પર્શ ન હેાય તે પુદ્ગલ કહેવાય, તમામ પુદ્ગલામાં વર્ણાદિ તા હાય વર્ણાદિ વિનાનું પુદ્ગલ દ્રવ્ય ડાય જ નહિ. આ રીતે- અવસ્થિમ્ ? આ લક્ષણ તમામ પુદ્ગલરૂપ લક્ષ્યમાં રહેતુ નથી માટે તે અસંભવ દોષવાળું જાણવું. એમ જીવનુ` ‘ જ્ઞાનાિિસ્તત્વ ’ અને ગાયનું ‘ પારવમ્ ' અથવા ‘ પંચપાવવું ’ આ લક્ષણૢા તેવા જ છે. લક્ષણુની નિર્દોષતાના નિ ય કરવા માટે ત્રણે દોષાનું સ્વરૂપ જરૂર જાણવું જોઇએ. આ ઇરાદાથી ત્રણે દોષાનું સ્વરૂપ ટૂંકામાં જણાવ્યુ. વિસ્તારથી તે દરેકનું સ્વરૂપ બીજા ગ્રંથામાંથી જાણવું.
જ.
'
૧૪૮. પ્રશ્ન—ઉપચારનું સ્વરૂપ શું ?
ઉત્તર—તદ્દન જુદા જુદા સ્વરૂપવાળા એ પદાર્થો છે. તેમાં અનેક રીતે રહેલ જુદાઇ ન ગણવી, ને અમુક અંશે સરખામણીવાળા પદાર્થના જેવા તે ( વિવક્ષિત) પદાર્થ માનવા, તે ઉપચાર કહેવાય. આ ઉપચારના અનેક ભેદો વિવિધ શાસ્ત્રોમાં દર્શાવ્યા છે. તેમાં મુખ્ય સાત પ્રકારો જાણવા જેવા છે, તે આ પ્રમાણે-૧ ધમ માં ધી'ના ઉપચાર કરાય ૨. ધર્મોમાં ધર્માંના ઉપચાર કરાય. ૩. ગુરૂમાં ગુણીના ઉપચાર કરાય, ૪ ગુણીમાં ગુણના ઉપચાર કરાય, પ કારણમાં કાર્ય ના ઉપચાર કરાય, ( કાર્યમાં કારણના ઉપચાર કરાય, છ આધારમાં આધ્યેયના ઉપચાર કરાય. આ રીતે ઉપચારના સાત ભેદ જ નથી, પણ ખીજા પણ ઘણાં ભેદ છે, પરન્તુ તે વિશેષ પ્રસિદ્ધ નથી. આ રીતે એક પદાર્થ માં બીજા પદાર્થ ના આરેપ કરવા ( તેને
For Private And Personal Use Only
સ્વરૂપે માનવા. ) તે ઉપચારની અપેક્ષાએ ૧ સદ્ભૂત ઉપચાર અને ૨ અસદ્ભુત ઉપચાર કહેવાય. આવા બે ભેદ પણ બીજા ગ્રંથામાં જણાવ્યા છે. ( ચાલુ )
