Jain Dharm Prakash 1918 Pustak 034 Ank 12

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha

Page 5

ભક્તામર અને કલ્યાણ મંદિર
૩૬૫ લાગે છે. કલ્યાણમંદિરના પહેલા આઠ લેકમાં જે જે વિચારોનું પ્રતિપાદન આવે છે તે જ વિચારે ભક્તામરને અનુક્રમે ૧, ૨, ૩, ૪, ૫, ૬, ૯ તથા ૭ મા. લેકમાં લગભગ અક્ષરશઃ દષ્ટિગત થાય છે. કલ્યાણમંદિરને ૧૭ મલેક અને ભક્તામરને ૧૦ મો લેક સમાનાર્થ પ્રતિપાદક છે. ફેર માત્ર વસ્તુસમર્થન અર્થે આપેલાં દેશોમાં છે અને ત્યાં પણ કલ્યાણમંદિરનું અનુકરણ હોઈને ભક્તામરની કપનાઓ કલ્યાણમંદિરથી ઉતરતી જણાય છે. જ્યાં સુધી માનતુંગાચાર્ય સિદ્ધસેન દિવાકરના ચીલે ચાલે છે ત્યાં સુધી બહુ મજા આવતી નથી, પણું જ્યાંથી પિતાના માર્ગે પ્રવાસ આરંભાય છે ત્યાંથી ખરે રર જામવા માંડે છે. ભક્તામરમાં જે ભક્તિપ્રાબલ્ય જોવામાં આવે છે તે કલ્યાણુમંદિરમાં નથી. માનતુંગાચાર્યનું હદય ભક્તિરસથી છલે છલ ભરાયેલું છે અને પ્રત્યેક લેક તે તેના અન્તરના જ ઉભરા છે અને આમ છતાં પણ કવિહૃદય લેકમાં જોઈએ તેવું ઠાલવી શકાતું નથી. આ ભક્તામરના કેઈ પણ વાંચકને સહજ ગોચર થાય તેવું છે. દુનિયાની જુદી જુદી સુન્દર વસ્તુઓ સાથે તેમજ લેકસમૂહના સંમાનનીય મહાપુરૂષ તેમજ દે સાથે સરખામણી કરતાં અનુપમેય જણાતા શ્રી સર્વજ્ઞ પ્રભુને છવીશમાં લેકમાં કવિ પૂર્ણ ભક્તિભાવે વંદન કરે છે અને ત્યારબાદ તેમની સમવસરણ આદિની સમૃદ્ધિ તેમજ તેમના સ્મરણને અને ગુણકીર્તનનો અપાર મહિમા બહુ સુંદર કેમાં વર્ણવીને કવિ વિરમે છે.
બને તે બહુ પ્રાસાદિક છે, છતાં પણ પ્રત્યેકની વિશિષ્ટતા ભિન્ન ભિન્ન ગુણોને અવલંકીને રહેલી છે. એક અમુક બાબતમાં ચઢિયાતું છે તો બીજી બીજી બાબતમાં ચઢિયાતું છે-આ રીતે બનેની સરખામણીને પૂરો અવકાશ રહે છે.
કલ્યાણમંદિરમાં ભાષા ભક્તામર કરતાં વધારે સાદી અને સરલ છે. કલ્યાશુમંદિરને લેકે સમજવા સહેલા છે, છતાં અગાંભીર્યમાં ચઢી જાય તેવા છે. ભક્તામરકારને અનુપ્રાસાલંકારનો બહુ શોખ જણાય છે; શબ્દની ચિત્રવિચિત્ર રચનાને તેમાં પ્રાધાન્ય મળ્યું છે અને તેથી સંગીતના વિષયમાં ભક્તામર ચઢે તેમ છે. શબ્દોની રમકઝમકે, મોટા સમાસ અને અનુપ્રાસવ્યાપકતા ભક્તામરમાં વિશિષ્ટપણે વિરાજે છે. કિઈ કઈ ઠેકાણે તેજ અનુપ્રાસ કાનને કઠેર પણ લાગે છે. દાખલા તરીકે – नात्यद्भुतं भुवनभूपण भूतनाथ, भूतैर्गुणैभुविभवन्तमभिष्टुवन्तः । तुल्या भवन्ति भवतो ननु तेन किंवा, भुत्याश्रितं य इह नात्मसमं करोति ॥१०॥
માર, અહિં જ્યાં ત્યાં મ” ઉપર બહુ ભાર છે અને તેથી કર્ણને કઠેર લાગે છે.