Jain Dharm Prakash 1918 Pustak 034 Ank 12

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha

Page 9

ભક્તામર અને કલ્યાણુમંદિર તરફ નજર કરીએ, કેટલાક બનેની સરખામણી કરી એક અન્યથી ચઢિયાતું છે એવા નિર્ણય ઉપર આવવા આગ્રહું ધરાવે છે, પણ ખરી રીતે જોઈએ તે આવો આગ્રહ નિરર્થક છે. જે એકમાં છે. તે બીજામાં નથી, તેથી કયું કોનાથી ચઢિયાતું છે તેને સમગ્ર રીતે નિર્ણય થ અશકય છે.
શરૂઆતનો વિભાગ કલ્યાણ મંદિરનું અનુકરણ હેઈને આરંભના લે કે કલ્યાણુમંદિર જેટલા મનેહર નથી લાગતા, ઉલટું કોઈ કેઈ ઠેકાણે આપેલા દટાતો કલ્યાણમંદિરથી બહુ ઉતરતા લાગે છે. આ વાત ઉપર જણાવાઈ ગઈ છે, તેના સમઈનમાં નીચેને લેક ટાંક ઉચિત લાગે છે.
सोऽहं तथापि तव भक्तिवशान् मुनीश, कर्तुं स्तवं विगतशक्तिरपि प्रतः । "प्रीत्यात्मवीर्यमविचार्य मृगो मृगेंद्रम् , नाभ्येति किं निजशिशोः परिपालनार्थम् ।।५
ભકતામર.. અહિ “અવિચારિતા” એ સમાન ઘર્મ લઈએ તે દષ્ટાન્ત બેસતું આવે ખરું, પણ મૃગનું મૃગેન્દ્ર સામે વૈર તેમજ ક્રોધને લીધે જવાનું બને છે, અને ભક્ત પ્રભુની સ્તુતિ કરવાને તે માત્ર ભક્તિભાવથી પ્રેરાય છે. તેથી મૂળ વસ્તુ અને દષ્ટાન્ડની ભાવના પરસ્પર વિરોધી બની જાય છે અને દષ્ટાન્ત કઢંગુ લાગે છે. આની સાથે કલ્યાણમંદિરને નીચે લેક સરખાવે. अभ्युद्यतोऽस्मि तव नाथ जडाशयोऽपि, कर्तुस्तवं लसदसंख्यगुणाकरस्य । बालोऽपि किं न निजवाहुयुगं वितत्य, विस्तीर्णतां कथयति स्वधियांबुराशेः।।
કલ્યાણમદિરઆમાં રહેલી કલ્પના કેવી રમણીયતર તથા સુઘટિત છે?
માનતુંગાચાર્યની કલ્પનાશક્તિ એટલી બધી ફળદ્રુપ નથી. કલ્યાણમંદિર જેવી દષ્ટાન્તવિવિધતા કેલેષચાતુર્ય ભક્તામરમાં ભાગ્યેજ નજરે પડે છે. જે માનતુંગાચાર્ય પ્રભુની કે પ્રભુના ગુણોની સરખામણી કરવા બેસે છે તે સૂર્યો, ચંદ્ર, પ્રદીપ કે કમલ સિવાય બીજી ઉપમેય વસ્તુ કે આકર્ષક દ્રશ્ય કવિની કૃતિમાં જેવામાં આવતાં નથી. આ દષ્ટિબિન્દુએ જોતાં જે કલ્યાણ મંદિર ચઢિયાતું લાગે છે તો ભક્તિના આવિર્ભાવરૂપે ભક્તામર ખરેખર અનુપમેય છે. આના સમર્થનમાં વિશેષ લખવા કરતાં નીચેના લકે ટાંકવા વધારે ઉચિત લાગે છે કે જેથી વાંચકને સ્વયમેવ તેમાં વહેતા ભક્તિસોતને સાક્ષાત્ અનુભવ થાય. स्त्रीणां शतानि शतशो जनयन्ति पुत्रान् , नान्या सुतं त्वदुपमं जननी प्रस्ता। सर्या दिशो दधति मानि सहस्ररश्मि, प्राच्येव दिग्जनयति स्फुरदंशुजालम् ॥२२॥