Jain Dharm Prakash 1915 Pustak 031 Ank 07

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha

Page 5

જ્ઞાનસાર સૂત્ર વિવરણમ.
ज्ञानसार सूत्र वीवरणम्.
સર્વનાશય પ્રવાજૂ. છે રૂર છે. પૂર્વોક્ત સઘળાં વિશેષ “સ્યાદ્વાદનો આશ્રય કરનારમાંજ સાર્થપણે ઘટી શકે છે, બીજામાં ઘટી શકતાં નથી. અને સર્વનયવચનેને સાપેક્ષપણે સ્વીકાર કરે તે “યાદ્વાદ” કહ્યું છે, તેથી પ્રસંગાગત સર્વનયાતિતાને શાસ્ત્રકાર વખાણે છે –
धावन्तोऽपि नयाः सर्वे, स्युर्भावे कृतविश्रमाः ॥ चारित्रगुणलीनः स्या-दिति सर्वनयाश्रितः ॥ १॥
ભાવાર્થ—અનંત ધર્માત્મક વસ્તુના બીજા બધા ધર્મની સામાન્યતઃ ઉપેક્ષા કરી તે તરફ ઉદાસીનતા ધારી મુખ્યપણે અમુક એક અથવા વધારે ધમને સ્થાપવાની પ્રવણ પદ્ધતિને શાસ્ત્રકાર નય કહે છે. તેવા નય અનંતા હોવા ઘટે છે, તે પણ અત્ર સ્થૂલતાથી સાત નયનું કથન કર્યું છે, તેમાં શેષ સર્વનયને સમાવેશ થઈ જાય છે. નૈગમ, સંગ્રહ, વ્યવહાર, જુસૂત્ર, શબ્દ, સમભિઢ અને એવભૂતએ સાતે નયનાં નામ છે. તેનું વિશેષ વ્યાખ્યાન બીજા ગ્રંથોથી જાણવા એગ્ય છે. અત્ર તો ફક્ત સામાન્યતઃ (સમુચ્ચયથી ) નયનું સ્વરૂપ કહેલું છે. સર્વે ન ઉતાવળા છતાં સ્વવતુ-ધર્મમાં વિશ્રામ કરનારા છે, અર્થાત્ સ્વવતુધર્મને તજી તે બહાર જતા નથી; એમ સમજી ચારિત્રગુણમાં લીન સાધુ સર્વ નયને આશ્રય કરે છે. સર્વ નયને અભિપ્રાય સાથે મળતાંજ સંપૂર્ણ વસ્તુ-અનંત ધર્માત્મક સમજાય છે, બીજી રીતે બેલીએ તે સર્વ નયન (એક ભાવે-સમભાવે ) આશ્રય કરનારજ ચારિત્ર ગુણમાં લીન હોઈ શકે છે, પણ બીજે નહિ. ૧
पृथङ्नया मिथः पक्ष-प्रतिपक्षकदर्थिताः ॥
समवृत्ति सुखास्वादी, ज्ञानी सर्वनयाश्रितः ॥२॥ - ભાવાર્થ—જુદા જુદા ને પરસ્પર પક્ષ અને પ્રતિપક્ષથી કદર્શિત થાય છે. અર્થાત્ એકેક જૂદા જૂદા નયને જ અવલંબનારની માંહોમાંહે સ્વપક્ષ સ્થાપન અને પરપક્ષ ઉસ્થાપનઘકી કર્થના થયા કરે છે. પણ સર્વ નયને સરખી રીતે માનનાર–આદરનાર તે સમતા સુખને જ આસ્વાદ કરે છે. તાત્પર્ય એ નીકળે
૧ નયકણિકા, નયચક્રાદિક મૂળ અને તેના બાલાવબોધ પ્રમુખ ( જુઓ જૈન તત્વ પ્રવેશિકા) ૨ એક બીજા નયનાજ પક્ષમાં પડી જનાર હોવાથી પક્ષપાતી, ૩ પક્ષ પાંડન ૪ પરપક્ષ ખંડન.