Jain Dharm Prakash 1915 Pustak 031 Ank 07

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/533363/1

Page #1

REGISTERED NO.B.
જ
મકર:
એક
કે
:
જેનધર્મ પ્રકાશ
કે
:
*
*
-
-
-
--
* * *
-
* * *
*
-
*
-
* * *
-
-
-
* *
*
* *
-
शार्दुलविक्रिडितम्. पूजामाचरतां जगत्रयपतेः संघार्चनं कुर्वताम् । तीर्थानामनिवेदनं विदधतां जैनं वचः शृण्वताम् ।। सदानं ददतां ताश्च चरतां सत्वानुकंपा कृता । येषां यांति दिनानि जन्म सफलं तेषां सुपुण्यात्मनाम् ॥१॥
જે પ્રયાત્માના દિવસે ત્રિજગતપતિ જિનેશ્વરની પૂજા કરતા, સધનું સેવન કરતાં, તીર્થોનું વંદન કરતાં, જિનવાણી સાંભળતાં, સુપાત્રદાન આપતી તપસ્યા તપતાં છે અને પ્રાણીઓ પર અનુકંપા કરતાં વ્યતીત થાય છે તેમનો જન્મ સફળ છે.
પુસ્તક ૩૧ મું. આધિન સંવત ૧૭૧, શાકે ૧૮૩૭. અંક ૭ મો.
- -
',
-
* ..* *
*
-
,
,
;
'
'.
..
-
*
* * *
*
*
* * *
-
.
પર
જ
ર
-
* *
*
*
*
*
*
* * * :
-
*
*
પ્રગટ કર્તા શ્રી જૈનધર્મ પ્રસારક સભા, ભાવનગર
અનુક્રમણિ. ( ૧ અયોગ્ય આચરણ તવા વિષે. ( ૨ જ્ઞાનસાર સૂત્ર વિવરણમ ( સર્વનયશ્રય અષ્ટકમ ૩૨ મું ( સ સત્પરૂષોનાં શુભ લક્ષણ.. .. - ૪ ચંદરાજાના રાસ ઉપરથી નીકળતો સાર.. ( ૫ શ્રી જૈન આગમાદય સમિતિની સ્થાપના. . છે કે કાત્તિ પાલન. (અગિયારમું સૌજન્ય.) . ૬ ૭ પુરાણી વસ્તુઓની શોધખોળ અને જેનોની ફરજ છે, ૮ ખમત ખામણાના પ. . . . . .
શ્રી “સરસ્વતી” છાપખાનું-ભાવનગર છે સૂદ રૂા. ૧)
પિસ્ટેજ રૂા. ૧-૪-૦ ભેટ સાથે પાસે ,
*
* * * * *
છે.
18::
*
*
* * * *
O. :
*
*
*
-
*
છે
.
.
'
••
..
.
*- .
: :

Page #2

- ::: કાના લાઈફ મેમ્બરોને લર તરીકે આપવા માટે નીચે જણાવેલા
સુકરર કરવામાં આવેલ છે. . . રિય. માગધી ગાવાઇ. ચંદ્રાદિકનું ચરિત્ર.
કી માં કઈ ગ્રહસ્થની મદદ મળી નથી. ફારમ પ૬. કીં. રૂ. રા - પંચરી (જ્ઞાનપંચમીને લગતી તમામ બાબતોનો સંગ્રહ). ટી. રૂ. બા પાદન વીશી ગુજરાતી આવૃત્તિ પાંચમી. હે કાના અર્થ સાથે પાકી બંધાવેલા.
કી. રૂ ) : ઉઘાનવિધિ. (શ. આણંદજી પુરૂષોત્તમ તરફથી ભેટ ). - 2 નંદન પદ્ય રત્નાવલી (૫૦ પદો વિવેચનું યુક્ત).
ઘણું વિરતારથી–ઉપયોગી હકીકતેને સંગ્રહ. પૃષ્ટ ૮૧૨. ઠીં. રૂ. દ ન રહિએ એગ (યોગ સંબંધી સરલ સમજણ) પૃષ્ટ ૨૧૦. ટી. રૂ. બા
શ્રી ઉપદેશ પ્રસાદ ગ્રંથ. રચંદ મૂળ. સંસ્કૃત. ઠીં. રૂ. ૧ - કી ઉપદેશમાળા મૂળને ચગશાસ્ત્ર મળ. માગધી ને સંરકૃત. ઠીં. રૂ. બા ૯ ક બુકીપ સંગ્રહણી પ્રકર. ટકા સહીત. સંરકૃત. ક. રૂ. વા
પર જણાવેલ ૯ શા પૈકી પ્રથમ ગ્રંથ રૂ. ૧) બાદ કરીને રૂ. ૧ થી ને બુક ૫-૬ એક બુકનાજ બે વિભાગ હોવાથી એકંદર કિંમતમાંથી રૂ. ૧) 26 કરીને રૂ. ૧ થી આપવામાં આવશે. પરંતુ જે લાઇફ મેમ્બર મોકલવાનું લશે તેને જ તે મોકલવામાં આવશે. બાકીના પુસ્તક પત્રની રાહ જોયા .૮ રોજ પુરતા વેલ્યુઇ શી તરતમાંજ એકલવામાં આવશે. તંત્રી
અમારી સભાના હાલમાં બહાર પડેલા નિવર્ષિક રિપોર્ટના પૃષ્ઠ ૨૪ એ 8. નાનાલાલ મગનલાલને સ તરફથી માનપત્ર આપવાનો ઠરાવ થયા સિંહ: છે લખ્યું છે. તે બાબત તેમણે સભાને સંત આ છતાં માનપત્ર
લેવાની ના પાડી છે તેથી તે કાર્ય મુલતવી રાખવું પડયું છે. જો કે સ હ “તેવી ઈચ્છા ધરાવે છે.
નવા એમના નામ. - પ્રફુલ લતચંદ પાટણ. લાઈફ માર. રડા. જમનદાસ ડુંગરી
ભાર્ડનગ૨. ર. યુનતા જા છગનચંદ
પહેલા વર્ગના સેમ્બર - ૩ ૪ વીરચંદ
ના .
ક

Page #3

श्री जैन धर्म प्रकाश.
तदिदं सन्मुनिवचनमाकार्य ते हितइतुट्या नकलव्यमिथ्यादृष्टयो जोवा निश्चिन्वन्ति तेषां नगवतां सन्मुनीनां वत्सलता, लक्षयन्ति परिझानातिरेकं । ततो निवर्तयन्ति तउपदेशेनावाप्तशृजवासनाविशेषाः सन्तो धनविषयगृद्धिप्रतिबन्ध, पृच्छन्ति च विशेषतो मुनिजनं ते धर्ममार्ग, दर्शयन्ति शिष्यत्नावं, रञ्जयति गुरूनपि विनयादिगुणैः। ततः प्रसन्नहृदया गुरवस्तेच्यो गृहस्थावस्थोचितं साधुदशायोग्यं च प्रतिपादयन्ति धर्ममार्ग, ग्राहयन्ति तI. पाजेनोपायं महायत्नेन ।
પમિતિનવારંવા ઘા. * “ આ પ્રમાણે સન્મુનિના વચનને સાંભળીને હિતને જાણનારની જેવા તે ભદ્રિક અને ભવ્ય એવા મિથ્યાદિ છે તે પૂજય સન્મુનીશ્વરની વત્સલતાનો નિશ્ચય કરે છે, અને જ્ઞાનના અધિકપણાને જુએ છે, પછી તે ગુરૂના ઉપદેશથી વિશેષ પ્રકારની શુભ વાસના પ્રાપ્ત થવાથી ધનના વિષયવાળી લોભની આસક્તિનો ત્યાગ કરે છે, અને ભાતજનોને તેઓ વિશેષે કરીને ધર્મને માગ પૂછે છે, પોતાના શિષ્યભાવ દેખાડે છે તથા ગુરૂજનોને (માતાપિતાદિકને ) પણ વિનયાદિક ગુણોએ કરીને રંજન કરે છે. ત્યારપછી પ્રસન્ન હદયવાળા ગુરૂમહારાજ તેમને ગૃહસ્થાશ્રમને ઉંચત અને સાધુપણને યોગ્ય એવો (બંને પ્રકારનો ) ધર્મમાર્ગ બતાવે છે અને તે ધર્મને ઉપાર્જન કરવાનો ઉપાય ધણું પ્રયત્નથી ગ્રહણું કરાવે છે–અંગીકાર કરાવે છે.”
પુસ્તક ૩૨ મું.
આધિન, સંવત ૧૯૦૧. શાકે ૧૮૩૭. *
અંક ૭ મો.
अयोग्य आचरण तजवा विषे.
( હરિગીત છંદ. ) ઉચારવા ઉદ્દગાર એવા યાર વાધે સર્વને, દુર્વ્યય વદવા પ્રેરણા કરતા તજે સહુ ગર્વને; હિણતા જગાડે કુળમાં તે કાર્ય કાંઇ નહિ કામના, પ્રાણત કુછ ભલું કનિષ્ટ બૂરી ન કા નામના. ૧ ઠગ સેબતે રહી સજને પડવું ઉચિત નહિ વાદમાં, દિન દેહિલા ગુમાવવા તેથી ભલા રહી રાનમાં, પરનારી વેશ્યાધીનના પુરુષાતને શા કામના ? પ્રાણાંત કર ભલું કનિષ્ટ બૂરી ન કા નામના ૨ સજન સુઝાની સંગતે સદ્દગુણ મેળવીએ સદા,

Page #4

જૈનધર્મ પ્રકાશ.
ફતે ઢંગ ધૃત્ત ન ધરવા નહિ ધરો કદા; લાયક ગણું નહિ લાક તે જગ્યા કહું શું કામના ? પ્રાણાંત કષ્ટ ભલું કનિષ્ટ બૂરી ન કા નામના. ૩ નારી તણ મન નાચ ગમતો નાથને મને કામની,
ડી બરાબર ક્યાં મળેલી સ્થિતિ ત્યાં વિશ્રામની; વિય વધેલા દામાં હાલ ઝાઝા ભાગના, પાણત કરું કનિષ્ટ ભૂરી ન કાદો નામના. ૪ કદિ કુશળક્ષેત્ર અને કદિ પડતી દશા નિહાળતા, સંભાળવી દઢ
નિશુ અશુભ કર્મ વિશાળતા; સતિ અતિવશ છેડે ફરજ તે શત્રુ આતમરામના, માણુત કર ભલું કનિષ્ટ પૂરી ન કાઢા નામના પ
હુ કુટુંબનું દારિદ્રતાવા દ્રવ્ય દિલ હરવા ચહે, ઉત્કૃષ્ટતા હેતુ સજનની દેખતાં અંતર દહે; તેવા જ આ રષ્ટિમાં ગણ ભારભૂત તમામના, પ્રાણાંત કટ ભલું કનિષ્ઠ ભૂરી ન કા નામના. ૬ અણબનતીમાં વસવું નહિ સંતાપ પૂરણ પામીએ, દુનમાં ટકવું ભલું નહિ જઈ વિદેશ વિરામીએ વધતા કુટુંબ કલેશે ત્યાં સાંસાં પડે શુભ કામના, પ્રાણાંત કટ ભલું કનષ્ટ બૂરી ન કા નામના. બળવાનથી બથ ભીડતા આકવિના ન ખરચતા, સાહુરા કરી મતિહીજન આખર જુઓ ખાખતા; દુર્લક્ષ ગુણે પંકાય તે જગમાંય જગ્યા કામના, પ્રાણાં કટ ભલું કનિટ બૂરી ન કાઢો નામના. ૮
દુર્લભજી વિ. ગુલાબચંદ મહેતા. (વળા.)
ཇལས་ པ་ ཝེ གེ ཨངྒེ ༡༤ સંસાર અસાર એ દીસત પ્રભાત કેહ, સાંજ રમે નહી તેહ કહી પડ્યો ભરે; એ મેરે કહી કરે સો નહી કોઈ તેરે,
વાહી એકીલા ફિર જે નિજ કરે; રાંસાર સાગર પર : જીવ ડર ડેર, કોઇ હોત એક છે કે નહીં શમરે; ભણે સુનિ નારદ મુણ હે વિકછંદ, સંસાર અસાર તા સાર એ ધરે.

Page #5

જ્ઞાનસાર સૂત્ર વિવરણમ.
ज्ञानसार सूत्र वीवरणम्.
સર્વનાશય પ્રવાજૂ. છે રૂર છે. પૂર્વોક્ત સઘળાં વિશેષ “સ્યાદ્વાદનો આશ્રય કરનારમાંજ સાર્થપણે ઘટી શકે છે, બીજામાં ઘટી શકતાં નથી. અને સર્વનયવચનેને સાપેક્ષપણે સ્વીકાર કરે તે “યાદ્વાદ” કહ્યું છે, તેથી પ્રસંગાગત સર્વનયાતિતાને શાસ્ત્રકાર વખાણે છે –
धावन्तोऽपि नयाः सर्वे, स्युर्भावे कृतविश्रमाः ॥ चारित्रगुणलीनः स्या-दिति सर्वनयाश्रितः ॥ १॥
ભાવાર્થ—અનંત ધર્માત્મક વસ્તુના બીજા બધા ધર્મની સામાન્યતઃ ઉપેક્ષા કરી તે તરફ ઉદાસીનતા ધારી મુખ્યપણે અમુક એક અથવા વધારે ધમને સ્થાપવાની પ્રવણ પદ્ધતિને શાસ્ત્રકાર નય કહે છે. તેવા નય અનંતા હોવા ઘટે છે, તે પણ અત્ર સ્થૂલતાથી સાત નયનું કથન કર્યું છે, તેમાં શેષ સર્વનયને સમાવેશ થઈ જાય છે. નૈગમ, સંગ્રહ, વ્યવહાર, જુસૂત્ર, શબ્દ, સમભિઢ અને એવભૂતએ સાતે નયનાં નામ છે. તેનું વિશેષ વ્યાખ્યાન બીજા ગ્રંથોથી જાણવા એગ્ય છે. અત્ર તો ફક્ત સામાન્યતઃ (સમુચ્ચયથી ) નયનું સ્વરૂપ કહેલું છે. સર્વે ન ઉતાવળા છતાં સ્વવતુ-ધર્મમાં વિશ્રામ કરનારા છે, અર્થાત્ સ્વવતુધર્મને તજી તે બહાર જતા નથી; એમ સમજી ચારિત્રગુણમાં લીન સાધુ સર્વ નયને આશ્રય કરે છે. સર્વ નયને અભિપ્રાય સાથે મળતાંજ સંપૂર્ણ વસ્તુ-અનંત ધર્માત્મક સમજાય છે, બીજી રીતે બેલીએ તે સર્વ નયન (એક ભાવે-સમભાવે ) આશ્રય કરનારજ ચારિત્ર ગુણમાં લીન હોઈ શકે છે, પણ બીજે નહિ. ૧
पृथङ्नया मिथः पक्ष-प्रतिपक्षकदर्थिताः ॥
समवृत्ति सुखास्वादी, ज्ञानी सर्वनयाश्रितः ॥२॥ - ભાવાર્થ—જુદા જુદા ને પરસ્પર પક્ષ અને પ્રતિપક્ષથી કદર્શિત થાય છે. અર્થાત્ એકેક જૂદા જૂદા નયને જ અવલંબનારની માંહોમાંહે સ્વપક્ષ સ્થાપન અને પરપક્ષ ઉસ્થાપનઘકી કર્થના થયા કરે છે. પણ સર્વ નયને સરખી રીતે માનનાર–આદરનાર તે સમતા સુખને જ આસ્વાદ કરે છે. તાત્પર્ય એ નીકળે
૧ નયકણિકા, નયચક્રાદિક મૂળ અને તેના બાલાવબોધ પ્રમુખ ( જુઓ જૈન તત્વ પ્રવેશિકા) ૨ એક બીજા નયનાજ પક્ષમાં પડી જનાર હોવાથી પક્ષપાતી, ૩ પક્ષ પાંડન ૪ પરપક્ષ ખંડન.

Page #6

܀
* C?
જૈનધમ પ્રકાશ,
છે કે સમવારસ (શાન્તરસ) ના અર્થ જનાએ તે રા નયને પક્ષપાત રદ્ધિતજ આશ્રય કરવા ચેાગ્ય છે. અર્થાત્ તેમણે નિરપેક્ષપણે કાઇ નયનું ખંડન મન કરવા પ્રવર્ત્તવું નહિ.
नाप्रमाणं प्रमाणं वा सर्वमप्यविशेषितं ॥
विशेषितं प्रमाणं स्यादिति सर्वनयज्ञता ॥ ३ ॥
શાના—સ્યાપદ વગરની સનય વચન પદ્ધત્તિ અપ્રમાણ પણ નથી તેષ પ્રમાણું પણ નથી. તેની તેજ વાત સ્યાત્ પદથી વિશેષિત થાય તો તે પ્રમા ભૂત થાય છે. જેમકે વસ્તુ નિત્ય છે, એ કથન સામાન્ય ( અવિશેષિત ) હોવાથી અપ્રમાણુ નથી તેમ પ્રમાણુ પણ નથી. પણ · સ્થાત્ નિત્ય · એ કથન વિરોષિત હાવાથી પ્રમાણુરૂપ હૈ. તેમજ સ્થાત્ અનિત્ય ” એવુ કથન પણ પ્રમાણભૂત છે. કેમકે દરેક વસ્તુ દ્રવ્યપણે નિત્ય છે તેમજ પર્યાય પણે અનિત્ય પણ છે, જેમ આત્મા દ્રવ્યપણે નિત્ય છે અને મનુષ્યાદિ પર્યાયપણું અનિત્ય છે; એમ પ્રત્યેક વસ્તુ કંચિત્ નિત્યાનિત્ય હૈાઈ શકે છે. એ પ્રમાણે સર્વે નયનું રહસ્ય સમજવાનુ છે. તાત્પર્ય કે એકલા-નિરપેક્ષ (સ્વતંત્ર ) નય પ્રમાણ પણ નથી તેમ અપ્રમાણુ પણ નથી. પણ મીત નયની અપેક્ષાવાળા-સાપેક્ષ નયજ પ્રમાણભૂત થાય છે અને બીજા નયેાના-નય વસ્તાના તદ્દન અનાદર્' કરનાર ‘નઃ નયાભાસ હાવાથી પ્રમાણુ છે, માટેજ સનયાશ્રિતતા શ્રેષ્ઠ છે. ૩
ܐ
लोके सर्वनयज्ञानां ताटस्थ्यं वाप्यनुग्रहः ॥ स्वात्थनयमूढानां स्मयार्तिर्वातिविग्रहः ॥ ४ ॥
હાવા-સ નયજ્ઞ મહુશય પાતે સાપેક્ષ હાવાથી તટસ્થ રહી શકે છે, અથવા અન્યનેાનું સમાધાન કરી શકવાથી ઉપકારક મની શકે છે. પણ પૃથક્--એકાંત-નિરપેક્ષ નયમાં આમવતને તે અહુ'કારજન્ય પીડા અથવા ભારે
લેશ પેદા થાય છે, કેમકે તેવા કઢાયીને સ્વપનું મંડન કરવાનેા અને પરઘનુ ખડન કરવાનો મૃદુષ્ટ ગવ આવે છે . તેમ કરવા જતાં સહેજે કલેશ વહે છે. એવુ લિષ્ટ પિરણામે સાપેક્ષ ષ્ટિવાળા સર્વ નયજ્ઞને કદાપિ આવવાનાસભવ નથી. સ્વપરહિત પશુ એમજ સાધી શકાય છે, ટે સ નયજ્ઞતાજ શ્રેષ્ઠ છે. ૪ श्रेयः सर्वनयज्ञानां विपुलं धर्मवादतः ॥
शुष्क वादाद्विवादाच परेषां तु विपर्ययः ॥ ५॥
3
૧ નિષેધ. ૨ ટાંત-વસ્તુ નિયમેવ (નિત્યજ છે-અનિલ નથીજ.) ૩ સર્વે નયાને સાથે લંબવાપણું,
ફાપણે )

Page #7

જ્ઞાનસાર સૂવિવરણમ
૨૦૨ ભાવાર્થ–સર્વ નયજ્ઞને જ ધર્મચર્ચાથી ઘણો લાભ લઈ શકે છે. બાકી બીજાને તે શુષ્કવાદ કે વિવાદથી લાભને બદલે ઉલટે (ગેરલાભ) જ થાય છે. ૫
प्रकाशितं जनानां यै-र्मतं सर्वनयाश्रितम् ॥ चित्ते परिणतं चेदं, येषां तेभ्यो नमोनमः ॥६॥ ભાવાર્થ-જેમણે સર્વ નયાચિત ધર્મ પ્રકાર છે અને તે જેમને અંતરમાં પરિણ છે તેમને અમારા વારંવાર પ્રણામ છે. સત્ય-સાપેક્ષ કથક અને અવધારક એ ઉભયની બલિહારી છે. જો
निश्चये व्यवहारे च, त्यक्त्वा ज्ञाने च कर्मणि ॥ एकपाक्षिकविश्लेषा-मारूढाः शुद्धनूमिकां ॥ ७ ॥ अमूढलक्ष्याः सर्वत्र, पक्षपातविवर्जिताः ॥ जयंति परमानंद-मयाः सर्वनयाश्रयाः ॥ ८॥ ભાવાર્થ–નિશ્ચય અને વ્યવહાર તેમજ જ્ઞાન અને ક્રિયામાં એકાન્ત પક્ષ તજીને જેમણે સ્યાદ્વાદને સ્વીકાર કર્યો છે એવા તત્ત્વષ્ટિ, પક્ષપાત વર્જિત, અને સર્વ નયને આશ્રય કરનારા પરમાનંદી પુરૂષેજ જગતમાં જયવંતા વર્ત છે. એકાંત પક્ષજ સર્વ કદાગ્રહ અને દુઃખનું મૂળ છે. એમ સમજીને સર્વ નયાશ્રિત સન્મુરૂપે એકાન્ત પક્ષ નહિ ખેંચતાં સર્વત્ર જ્ઞાન અને ક્રિયા, ઉત્સર્ગ અને અપવાદ, તથા નિશ્ચય અને વ્યવહારને સમપણે સ્વીકાર કરે છે. ૭-૮ મુ. ક. વિ.
વિવેચન-આ અષ્ટકને વિષય અતિ ગંભીર હોવાથી જ ગ્રંથકારે તેને છેલ્લે કથન કર્યું જણાય છે. જે વિદ્વાને નય સંબંધી અનેક ગ્રંથે નયકણિકા, નપદેશ, નયરહસ્ય, નયામૃતગિણ ( ટીક), નયપ્રદીપ, નયચક વિગેરે સાવંત વાંચ્યા વિચાર્યા હોય તેજ આ અછકનું સારી રીતે વિવેચન કરી શકે તેમ છે. અર્થ લખતાં તેના લેખક મહાશયે સારી સ્કૂટતા કરી છે. આ અષ્ટકની ટીકા કરતાં પંન્યાસજી શ્રીગભીરવિજયજી મહારાજે પણું વિશેષ ફુટતા કરેલી છે. અમારા તે વિષયમાં અતિ અ૮૫ પ્રવેશ હોવાથી મૂળ વિષય સંબધે તે વધારે લખી શકાય તેમ નથી તોપણ યથામતિ કાંઇક પ્રાસંગિક ટુટતા કરી છે.
પ્રથમ કલેકમ કર્તા કહે છે કે-એકેક નયને આશ્રય કરનારા મિથ્યાવાદીઓ જે કે આવું પાછું જોયા વિના દેડયાજ જાય છે, તે પણ તેઓ પિતપોતાના ભાવમાં વિશ્રામ લે છે; પરંતુ સમ્યક્ ચારિત્રને વિષે લીન એવા મહાત્માઓ તે સર્વનય સંમત માર્ગ યા સ્થાનને વિષેજ આશ્રય કરે છે. તેઓ એક

Page #8

જૈનધમ પ્રકો
બી. માં અશ્રય લેતાજ નથી. એકેક નવાદીને દોડતા એ અપેક્ષાએ હા! છે કે એ તેએ આંખ મીંચીને દે!ડતા ન હોત અને આનુમાજી શ્વેતા હેત ત્યાં તેમને પણ કોઈ વસ્તુ એકાંત નિત્ય કે એકાંત નિત્ય કહેતાં વિચાર આવત કે આપણે જીવને એકાંત નિત્ય કહીએ છીએ પણ તેના કમ પ્રેરણાદે નરતિય ચાર્દિ અનેક પર્યાયે તે પ્રત્યક્ષ પલટાતા દેખાય છે, તેથી આપણુ એકાંત નિત્ય કહેવાપશુ મિથ્યા છે. ને કે તે નિત્ય છે તે વાત સાચી છે, દ્રવ્ય સત્તાએ નિત્યજ ટ, પરન્તુ એટલી અપેક્ષા સમજવી-વિચારવી જેઈએ તે ન વિચારતાં દેડવાજ પર્યા છે તેથી તેને દોડતા કહ્યા છે. ૧
વળી એ દરેક નથી એક માના પક્ષનું 'ડન કરવાવડે નિર`તર કદના પામ્યા કરે છે; તેને નિવૃત્તિ રહેતીજ નથી, કારણકે તેમને પક્ષ એકાંત હાવાથી તેમાં આગના દુરાબહના સદ્ભાવ વિશેષ હાય છે; પરંતુ જે સનાતિ છે તે સમવૃત્તિવાળા હોય છે. અને તજન્ય સુખને આસ્વાદ કરે છે. તેમને કંઈ પાનું ખંડન કરવું પડતું નથી. તેએ તે દરેક નયવાઢીને કહે છે કે-અમુક અપેક્ષાએ તુ પણ સાચા છે; પરંતુ તારી કહ્યું હતું તે પ્રમાણેજ છે; અન્ય પ્રકારે નથી ’ એમાંજ મિથ્યાપણુ તંતુ છેડી દે. આ શિક્ષા એકાંતવાદીને રૂચતી નથી. ૨
આગ્રહ છે કે ૮
છે. માટે
ફાઇ પણ નયને વાદ પ્રમાણ નથી તેમ અપ્રમાણ પણ નથી. ફક્ત તેમાં સ્પાત્ શબ્દ જેડે તા તે સર્વ પ્રમાણ છે. આમ કહેવાવડે કર્તાએ જૈનમાનુ નિષ્પક્ષપાતીપણું સૂચવ્યું છે. દરેક નયના વાદમાં અમુક અશ સત્યના હોવાથી તેને એકાંતવાદીઓની પેઠે પ્રમાણુ કે અપ્રમાણ કેમ કહી શકાય ? બાકી તેને પ્રમાણુ ગણાવા માટે બહુ સહેલા માર્ગ બતાવ્યા છે કે--તમે આગ્રહ છેાડી સ્વાત્ રાઇ જોડી ઢા. એટલે તેની અંદર સો નયસ મતપશુ દાખલ થઈ જશે અને તમે પ્રમાણુ ગણાશે. ૩
તિયજ્ઞને કેટલું સુખ છે, કેટલુ નિરૂપાધીપણું છે, તે કાં ચયા માં કહે છે. તેને સનયસ મત પક્ષ હોવાથી તેને અભિમાન કે ફ્લેશ કન્દાના કારણે માત્ર નારા પાસેલા હૈય છે. એકનયવાહીને પાતપેલાંના પક્ષનુ અભમાન અને અન્યનુ ખુન કરવા જતાં થતા કલેશ એ બંનેના ભાજન થયું પડે છે. આ કાંઇ થોડું' દુ:ખ નથી, પરતુ સ્ત્રપતાગ્રહને વશ પ્રાણીને તે જણાતું નથી, ૪ વાડીને માટે દાદ હવાથી પર તર શ્રેય છે, અધૈયના મરી પડ્યું નથી; પ્રીત એકાદો અને તેને ધુલ્ક વાવવાદ હોવાથી તેથી પણ તુ છે, એટલે નિતર ચા છે, તે આપણુ નથી. આ કીબારીક વિધી વિરવા મેગ્ય છે, પરંતુ ટષ્ટિ સુધર્યા વિના તે વિચારી

Page #9

-
:
,
.
જ્ઞાનસાર સૂત્ર વિવરણમ શકાય તેમ નથી. જ્યાં એકાંત છે ત્યાં સદાગ્રહ છે, અસદાગ્રહ છે ત્યાં મિથ્યાત્વ છે, જ્યાં સુધી મિથ્યાત્વ છે ત્યાં સુધી તેની શુભ કરણ પણ તથાવિધ ફળ આપી શકતી નથી. આ પ્રમાણે વિચારતાં આ શ્લેકમાં કહેલે ભાવ બરાબર બંધ બેસે તેમ છે. ૫
આ સર્વ નયાશ્રિતમ જે મહાભાગ્ય પુરૂષ યથાર્થ સમજ્યા છે, સમઅને તે જેમને યથાતથ્ય રૂએ છે, રૂમ્યાબા જેમણે અનેક ભવ્ય જી પાસે તે પ્રકાશિત કર્યો છે, અને પ્રકાશિત કરીને અનેક ભવ્ય જીવોના હદયમાં તેને થાપિત કરી દીધું છે, એવા મહાત્માઓને મારો વારંવાર નમસ્કાર છે. એવા મહાત્માઓજ નમસ્કરણીય છે. તેને કાંઈ જગતના જીના નમસ્કારની અપેક્ષા હેતી નથી. તેઓ મેળવવાનું તો સર્વ મેળવી ચુકેલાજ છે. ભગ્ય જીવે તેવા પ્રકારને ગુણના ભાજન થવાની ઈચ્છાથી તેવા સ્યાદ્વાદરસીક મહાત્માઓને નમસ્કાર કરી–તેમનું ભક્તિ બહુમાન કરી પોતાના આત્માને તદ્દગુણવાસિત કરે છે. ૬ - સર્વે નયોને આશ્રય કરનારા મહાત્માઓ નિશ્ચયમાં ખેંચાતા નથી કે વ્યવહારને તજી દેતા નથી, જ્ઞાનને સર્વોત્કૃષ્ટ માની સ્વીકારે છે પણ ક્રિયાને અનાદર કરતા નથી. ઉત્સર્ગને આદરે છે પણ અપવાદને ભૂલી જતા નથી, ભાવમાં તત્પર રહે છે પણ દ્રવ્યનું નિમિત્તપણું યાદ રાખે છે. એક બીજાને સાપેક્ષપણે અહર્નિશ વત્ય કરે છે. ઉપદેશ પણ તેવી રીતે જ આપે છે. શાસ્ત્ર પણ તેવી પ્રનાલિકા જાળવીને જ ગુંથે છે, કઈ પણ જીવને પિતાનું નિમિત્ત પામીને એકાંતમાં ખેંચાઈ જવા દેતા નથી. વ્યવહારને કે નિશ્ચય, જ્ઞાનને કે ક્રિયાને, ઉત્સર્ગનો કે અપવાદનો, દ્રવ્યને કે ભાવને પોતે આગ્રહ ધરાવતા નથી અને બીજાને આગ્રહ કરવા દેતા નથી. યથાયોગ્ય અવસરે બંનેને આદરે છે અને બંનેને પ્રરૂપે છે. તેમની વાણીમાં એકાંતપક્ષ હોતો જ નથી. બાકી દીર્ઘ સંસારી જીવે પિતાના બહળ સંસારીપણુને લઈને તેમની વાણીના રહસ્યને પૂર્વાપર દષ્ટિ કર્યા સિવાય એક બાજુ ખેંચી જાય છે અને પોતે મિથ્યાત્વને પુષ્ટ કરી પોતાના અનુયાયીઓને પણ ભવકુપમાં પડે છે. એવા છે મહાત્મા પુરૂના વચનનું ખરું રહસ્ય સમજી શકતા નથી, અને કથંચિત્ સમજે છે તે પોતાના દુરાશહીપણાને લીધે પિતાનું કહેલું અથવા પિતાનું આચરેલું સત્ય ઠરાવવા માટે અર્થનો અનર્થ કરે છે. પરમાત્મા એવા ઉપદેશકેથી આપણને બચાવે.
ઉપર જણાવ્યા પ્રમાણેના સર્વે નયાશ્રિત મહાત્માઓ તે અમૂઢ લક્ષ્યવાળા અને પરમાનંદમય હોય છે, શુદ્ધ ભૂમિકાએ આરૂઢ થયેલા હોય છે તેમજ સર્વત્ર પક્ષપાત રહિત હોય છે. કર્તા કહે છે કે એવા મહાપુરૂ નિરંતર જયઉતા વાં. છ--૮
તંત્રી

Page #10

જેધમ પ્રકાશ
सत्पुरुषोर्ना शुभ लक्षण.
( ઉત્તસ આનવાનાં ફાં લક્ષણ )
• જે નિત્યે ગુરૃદ લે પતા દર્પ ન જે દાખવે, જે વચ્ચે ઉપકારીને ઉપરે વાણી સુધા જે લવે; ના નાદ સ ગૃણા જે ધીર એક્ સ, ઉડા જે ક્ષીર સ્ટાર જ તે સાતવા ઉત્તમા ભાગ-૨ ગુણાનુરાગી થઈ પરના ગુણ ગ્રહુણ કરે છે, અને દોષની ઉપેક્ષા કરે છે, જે કૃતજ્ઞ હાઈ ઉપકારીનેા ઉપકાર કરવા ભૂલતા નથી, અને અમૃત જેવી મીડી વાણી વ છે; જે પૂર્ણિમાના ચંદ્ર જેવા પૂ` શીતળ સદ્સુણી ય છે, ગેરૂ પત જેવા ધીર-નિશ્ચય વૃત્તિના હાય છે; અને સાગર જેવા ગીર પેટના હોય છે તે મનુધ્યે ઉત્તમ પતિના સમજવા. વળી રૂપ ભાગ્ય સંપન્ન સખળ--પરાક્રમાદિ ણે કરી શાલિત, એવા રામચંદ્ર જેવા ધીર- વીર પુરૂષે જગતમાં વિલાજ હાય છે.
ઉત્તમ કુળવતી સ્ત્રીનાં શુભ લક્ષણ.
• સુશીખ આપે પ્રિય ચિત્ત ચાલે, જે શાળ પાળે ગૃહ ચિત ટાળે; હૃદ જેણે ગૃહિધર્મ હું, તે ગહિ નો ઘર લચ્છ સાઈ લાંબાઈએ પાતાના પ્રિય પતિને યે પ્રસંગે રૂડી સમજ-દીલસેાજી આપી તેનું મન વાળે છે, સ્વપતિ તેાષિણી હાઇ જે સુશીળ પાળે છે અને ગૃહની ચિન્તા ટાળે છે, અને ગૃહુરુષ ચેગ્ય દાનાદિકમાં પ્રવૃત્તિ કરે છે, તે ચતુર અને ભાગ્યશાળી સ્ત્રી ઘરમાં સાક્ષાત્ લીરૂપ સમજવી, ઝુપુત્રનાં શુભ લક્ષણ અને પેાતાનાં માબાપ પ્રત્યે પુત્રના અતર્ગ પ્રેમ. સાત તાત પદ પંકજ સેવા, જે કરે તસ સુપુત્ર કહેવા; જેહ પ્રીતે કુળ લાજ વધારે, સૂર્ય જેમ જગ તે જન્મ ધારે.
સાબુત ચાં કીર્તિ રધી, આ જણે તાત કેરી ન લેાપી; તે અન્ય જે અનાપુત્ર જેવા, જેણે ીથી જાનકીનાથ સેવા.
ભાવાય જે માળાની ચારણ સેવા સદાય કરે, જે કુળની પ્રાપ્તિ અનેલાજ વધારે અને સર્ચની જેમ જગતમાં તે યશ પ્રસરે તેમને પુત્ર સમજ!, પેાતાના પિતા શાંતનુની આજ્ઞા પાળા ગંગાપુત્રે સ્વીતિ સત્ર વિસ્તારી દીધી તેમને અને જેણે રામચંદ્રજીની સેવા કરી એવા અજના પુત્ર-હનુમાન જેવા સુપુત્રાને ધન્ય છે. ૧ {{{પનામ
ઋતુમાં
૧૨:

Page #11

સપુરૂષોનાં શુભ લક્ષણ જે સુપુત્ર માતાને બેલ કદાપિ ન લેપે તેને પુચ-પ્રતાપ સર્વત્ર સૂર્યની પરે તપે છે. ગમે તે દર્શનમાં બારીકીથી જોતાં માતાની સેવા-ભક્તિ કરવા સરખી રીતે વર્ણન છે. શ્રી મહાવીર દેવે માતાના ગર્ભમાં હતા ત્યારે નિયમ લીધો હતો કે “માતપિતા જીવતાં છતાં મારે દીક્ષા ગ્રહણ ન કરવી. અને એજ રીતે માતપિતા દેવગત થયા પછી જ પ્રભુએ દીક્ષા લીધી હતી. તેમજ વળી અરણિક મુનિએ ચારિત્રમાં શિથિલ પરિણામ થયા છતાં પિતાની ભદ્રા–માતા (સાધ્વી) ને ઉપદેશ વચનથી પ્રતિબોધ પામી ધગધગતી શીલા ઉપર અનશન કરીને આત્મકલ્યાણ સાધ્યું. માતા પિતાને પ્રિય પુત્રનું કેટલું ઉંડું હિત ઈચ્છે છે અને કરે છે અને એવી પવિત્ર માતાની આજ્ઞાને અનુસરી ચાલનારા સુપુત્રો કેવું સ્વહિત કરી શકે છે તે ઉપરનાં દષ્ટાંત વિચારતાં સ્પષ્ટ થઈ શકશે. સહુએ પિતાનાં માતપિતા ઉપર અતરંગ પ્રેમ રાખવો જોઈએ. એ વાતને ઉડા બેથ આપવા ઉપરનાં બે દષ્ટાંત પણ પૂરતાં જણાય છે. જે બાળભાવે પુત્રને લાડ કરી રમાડે છે, તેનું ભવિષ્ય સુધારવા વિદ્યાભ્યાસ કરાવે છે અને તેનાં અનુકૂળ ખાનપાન માટે પૂરતી કાળજી રાખે છે તે માતપિતાને બદલે શી રીતે વાળી શકાય ? જે કે માતપિતાના અતુલ ઉપકારનો બદલે બીજી કોઈ રીતે વાળવો તે અશકય છે, પણ સુપુત્રએ સ્વદયમાં તેમના પ્રત્યે પૂર્ણ ભક્તિભાવ ધારણ કરી તેમણે કહેલાં હિતવચનને કદાપિ પણ અનાદર નહિ કરતાં પૂર્ણ શ્રદ્ધાથી તેને આદર કરે એ કાયમ સ્મરણમાં રાખી લેવા લાયક છે. બાકી જે કેઈદેવગે સ્વમાતપિતા સ્વધર્મથી પતિત થઈ ગયાં હોય અથવા સધર્મથી અદ્યાપિ બનશીબજ રહ્યાં હોય તે સુપુત્ર ની એ એક ભારે પવિત્ર ફરજ છે કે તેણે તેમને ઉચિત વિનય-નમ્રતા સાચવીને સધર્મનું સારી રીતે ભાન કરાવી, તેમાં શ્રદ્ધા--પ્રતીતિ ઉપજાવી, જેમ તેઓ સધર્મમાં જોડાય તેમ કરવા પૂરતી કાળજી રાખવી.. એ રીતે સધર્મની પ્રાપ્તિ થવાથી માબાપની સદ્દગતિ થાય છે. માબાપના ઉપકારના બદલે વાળવાનો આના કરતાં બીજો કોઈ ઉત્તમ માર્ગ નથી એમ સમજી સુ સુપુત્રોએ સ્વપરહિતની મળેલી તક જરૂર સાધી લેવી. ઈતિશ.
સન્મિત્ર મુનિ કપૂરવિજયજી.

Page #12

:
''
A
જૈનધર્મ પ્રકાશ, જ ર જ સ નીતો સાર. ( અનુસંધાન પૃષ્ઠ ૧૧૯ થી.)
કિરણ ર૧ મું. પાંજરામાં રહેલ કુ ટ ને પ્રેમલાલચ્છીની દોટ મળ્યા પછી તેઓ પિતાની નજર ફેરવી શક્યા નહિ. નટોએ અનેક પ્રકારનાં આખ્યાને રાજાની પાસે ગાઈ સંભળાવ્યાં. રાજને પ્રસન્ન થયે. તેની નજર પણ પાંજરા તરફ જતાં તેને કુકટ ઉપર પ્રેમ આવ્યું. નગરલેક જે જોવા મળેલા તેને પણ તેની ઉપર હુ ઉપજે. રાજ્ય પાંજરું પિતાની પાસે લીધું. કુક ટને બહાર કાઢી ખોળામાં લીધા. પ્રેમલાના શરીરપર્શ થી કુર્કટ બહુ રાજી થયો. તેના હૃદયમાં બેસવા ઇચ્છતા હોય તે તેના હદય પર ચંચુપ્રહાર કરવા લાગ્યો. પ્રેમલા તેને પાળવા લાગી. પક્ષી સેનાના પાંજરામાંથી તે નીકળે પણ પ્રેમલાના હૃદયરૂપ જમાં પડયા કેમલા પણ તેના પર અત્યંત રોહ કરવા લાગી. પક્ષી તેની પાસે રહેવાનું ઇચ્છવા લાગ્યો, પણ વાચા ન હોવાથી બોલી શકે નહીં. પ્રેમની અનેક પ્રકારની ચણા કરવા લાગ્યું. પ્રેમલાએ પણ પિતાનું મન તેને સેંપી દીધું. કેટલીક વારે રાજાએ ફુટને પાંજરામાં મુકી પાંજરૂ નટને પાછું આપ્યું. પણ તેને પોતાની પાસે બેસાડી કુ ટ વિશે સંબંધ પૂછે કે “આ કુર્કટને મે કયાંથી લાગ્યા છે ?”
નટેએ કહ્યું કે–સાંભળે. અહીંથી અદાસે કેસ દૂર આભા નામે નગરી છે. ત્યાં આ નામે રાજા છે, પણ તેને તેની પર માતાએ ગોપવી રાખ્યો છે. અને તેને દઢા નથી. અમે તે બીરમવીને રાજ્ય કરતી જોઈ છે. તેની પાસે નાટક કરતાં અમારી ઉપર પ્રસન્ન થઈને તે ચંદરાજાની રાણી ગણાવી પાસેથી તેની મરજી વિરૂદ્ધ લાવીને આ કુર્કટ અમને આવ્યું છે. એક વખત વીરમતી કુર્કટને મારી નાખતી હતી, તેમાંથી લેકેએ તેને છોડાવ્યો હતો, પછી કુટે
તાની ભાષામાં મારી પુત્રી શિવમાને સમજાવી, તેથી અમે તેને માગી લીધો છે. આ સેની બધી તેની છે અને અમે તેને રાજી કરીને માન્ય છે. અમે રસ તેના સેવકે છીએ. કશી તે કુટને લઇને ફરતા ફરતા નવ વર્ષે અમે અહીં આવ્યા છીએ, ”
કુટનું આ પ્રમાણેનું વૃત્તાંત રજી.ને સોરઠપતિ મકરાવજ રાજા પ્રસન્ન થશે. તેને અંદરાને પત્તો જ. એલા પણ તેનું નામ સાંભળીને
થઈ. કુર્કટ ઉપર તેને બહુ પ્રેરક પાવે, પણ પક્ષવેશમાં લેવાથી તેને

Page #13

ચંદરાજાના રાસ ઉપરથી નીકળતો સાર.
૨૦૭
ચંદરા તરીકે કેઈએ ઓળખ્યા નહીં. - પછી નટેએ કહ્યું કે “હે રાજન ! જે આપની આજ્ઞા હેાય તે અમે માસાના ચાર માસ અહીં રહીએ.” રાજાએ બહુ ખુશી થઈને કહ્યું કે આનંદથી રહો. આપણે ચાર મહીના આનંદ ગેહી કરશું. કારણ કે અમારો જીવ તમારી સાથે અને આ કુર્કટ સાથે પ્રેમથી બંધાઈ ગયું છે. ” પછી નટે ત્યાં રહ્યા અને દરરેજ કુક ટને લઈને રાજા પાસે આવી ગતગાન કરી આનંદ ઉપજાવવા લાગ્યા.
એકદા મકરધ્વજ રાજા પ્રેમલાને કહે છે કે-“હે પુત્રી ! હું પ્રથમ તારું કહેવું માનતો તે, પણ હવે મને તારા કહેવાની તમામ ખાત્રી થઈ ચૂકી છે. મને નિર્ણય લે છે કે તારી કહેલી વાત અક્ષરશ: સત્ય છે. કર્મ કરે છે તે કઈ કરતું નથી. પ્રાણી કર્મને લઈને જ સુખ દુખ પામે છે. પરમાત્માએ અમુક અપેક્ષાએ કમેનેજ કર્તારૂપે વિવો છે તે વાત સાચેસાચી છે. હે વત્સ ! તારા પતિ અહીંથી બહુ દૂર છે. તેને મેળો મળ તે તો કમધીન છે, પણ જો તું કહે તો આ કુકડો હું તને અપાવું, કે જેથી તેના આલાલુંબાથી તારા દિવસે સુખે વ્યતીત થશે. બાકી દેવની સાથે બીજું તે વર ચાલી શકતું નથી. કર્મની ગતિ વિચિત્ર છે... - પિતાનાં આવાં વચન સાંભળી પ્રેમલાને તો તે ઈષ્ટ જ હોવાથી તેણે પિતાને આગ્રહથી કહ્યું કે કોઈપણ રીતે એ પક્ષી મને અપાવે. મારા પતિના ઘરનો એ પક્ષી છે, તેથી એ મને જીવ સમાન વહાલું લાગે છે. મારે એને પ્રધાન અતિથિપણે રાખે છે, માટે કોઈપણ રીતે નટને સમજાવીને તે મને અપાવે.” રાજાએ તરતજ નટને બોલાવવા માણસ કહ્યું. તે શિધ્ર આવીને હાજર થશે અને પ્રણામ કરીને બે કેહે સ્વામી ! મને કેમ યાદ કર્યો છે? શું હકમ છે?” રાજાએ શિવકુમાર નટને આદરપૂર્વક કહ્યું કે “હે શિવકુમાર ! આ તમારી સાથે જે કુર્કટ છે તે મારી પુત્રી પ્રેમલાના સાસરાને છે. એ વાત બહુ અસંભવિત હોવાથી સ્પષ્ટ કરવાની જરૂર નથી. પરંતુ આજે ૧૬ વર્ષે અમે અંદરાજની હકીકત તમારી પાસેથી સાંભળી છે. આ કુકડે પિતાના પતિના ઘરનો હોવાથી પ્રેમલાને તેની ઉપર અત્યંત નેહ ઉપજે છે. તે જે તેને આપવામાં આવે તે તે બહુ રાજી થાય તેમ છે. તેથી જો તમે એ કુકડે અમને આપશો તો અમે તમારો પાડ માનશે અને તમે જે કહેશે તે તેના બદલામાં તમને આપશું. આ બાબતમાં અમારૂં કાંઈ જેર નથી. પણ તમે પુરૂષરત્ન છે તે અમારી ઇચ્છા પૂર્ણ કરશે એ તમારે વિશ્વાસ છે.”
રાજની આવી હૃદયભેદક માગણી સાંભળીને નટ બે કે-“હે રાજન ! એ અમારો રાજા છે. અમારૂં તન મન ને ધન છે. તેથી અમે કઈ રીતે તેને

Page #14

આપી શકીએ તેવું નથી, તે પાનું હું જઈને વિનવું, ને જે તે અહીં રહેવા g; ય તે હે તમને આપવાનો વિચાર કરૂં, પછી હું આગ્રહ નહીં કરું.” { પ્રમાણે કહી તે નર પિતાને સુકામે આવ્યા અને કુટને શિવમાળાની રમા બધી વાત કહી સંભળાવી. કુટ તે વાત સાંભળીને જેમ અમૃત વૃષ્ટિ થઈ હોય તેમ પ્રસન્ન થયે. કુર્કટ વિચારે છે કે “આતો ભાવતું હતું ને વિશે કહ્યું એવું થયું. આ રાજા, આ નગર, આ પ્રિયા, એ સઘળાને સંગ તે ફરી પુણ્ય હોય તે જ પામીએ, તેથી નટ મને અહીં આપે તો હું જરૂર લાગ્યશાળી ગણાઉં. * આ પ્રમાણેનું કુક ટનું અહીં રહેવાનું ચિત્ત જોઈને તેને તરતજ સમજી જનારી શિવમાળા બોલી કે-“હે સ્વામી ! તમે શા કારણથી મારાથી નિડી થયા તે કાંઈ સમજાતું નથી. હું તમારી ચાકરી બલકુલ ચૂકી નથી, મેં તમને પ્રાણની જેમ રાખ્યા છે, જાણતા અજાણતા પણ ખામી આવવા દીધી નથી, તમારા માટે ઘણા રાજા મહારાજાઓને મેં દહવ્યા છે, તમને માથા ઉપર લઈને ફરી છું, જગતમાં તે એક ઘડી માત્રની પ્રીતિ પણ સજજન પાળે છે તે તમારે મારે નવું વર્ણનો રહે છે તે છેડી દેવા તમે એકદમ કેમ તૈયાર થયા છે તે કાંઈ સમજાતું નથી. અરે પક્ષીરાજ! ડામારા વચનથી તેમ પાણી પરથી ડાવ્યા અને સાથે રાખ્યા તે આજ સુધી મને બતાવીને હવે એકદમ કેમ નેહ છેડવા માગે છે? તમે મારી સેવાને બદલે શી રીતે આપશે? તમને આમ તેણે ભેળળ્યા કે જેથી એકાએક મારા પ્રત્યે નિઃસ્નેહી થઈ ગયા છો? પ્રથમ અને બાવીને હવે આમ કેમ કરો છે ? ”
કર્ક, પોતાની ભાષામાં શિવાળાને કહે છે કે-“હે નટપુત્રી ! તું આમ શા માટે કહે છે ? હું કાંઈ સમજતું નથી ? બધું રામનું છું. વિબુધ સાથેની પ્રીતિ સે ક્ષણે હૃદયમાં ખટકે છે; તે છોડી શકાતી નથી. વળી તારા ગુણનાતારી એક ઘડીના રીંગણ રીતે મારાથી થઈ શકાય તેમ નથી. તે મારા ઉપર જે જે ઉપકાર કર્યો છે તે તારે કહી દેખાડવાની જરૂર નથી, હું બધા જાણું છું. કેમકે હું પણ શેર અનાજ ખાઉં છું. નવ વર્ષનો નેહ તજે તે અત્યંત મુશ્કેલ છે, પરંતુ અન્યના હૃદયની વાત અન્ય સમજી શકતું નથી. તારી જેવાને રાંગ ભૂખ હોય તે તજે, પણ હું નટપુત્રી ! આમાં એક પ્રબળ હેતુ છે, તેથી તારે દુલવાવાનું કારણ નથી. સાંભળ! હું અહીંના રાજાની પુત્રીનો પતિ છે. હું તેની સાથે પરણેલે છે, એના કારણથી જ માતાએ મને
છરી બનાવેલું છે. દુ:ખની આ બધી વાત કહેવાં હૃદય ફાટી જાય તેમ છે, પણ દવે જે દુખ એ તે રહન વિના છુટકે થતો નથી. પ્રભુ તારૂ ભલું કરે છે તે અને વર પાસે થી છેડા :- અહીં વિમળપૂરી પહોંચે.

Page #15

. ચદરાજાના રાસ ઉપરથી નીકળતો સાર.
૨૦e
મારું મન આ કારણથી અહીં રહેવા લલચાયું છે, તો પણ જો તું રાજી રહે તે જ હું અહીં રહેવા ઈચ્છું છું. જે તું મને અહીં નહીં સંપે તે મારૂં કાંઈ જેર નથી. કારણકે બકરીને તેને પણ કાન પકડીને જ્યાં લઈ જાય ત્યાં તેને જવું પડે છે. ”
આ પ્રમાણેનાં કર્કટનાં વચનો સાંભળીને શિવમાળા બહુ દિલગિર થઈ, તેના બે નેત્રમાંથી આંસુની ધારાઓ ચાલવા લાગી. છેવટે હદયને દૃઢ કરીને તે બેલી કે-“હે અભાપતિ ! હે વહાલા ! આજ આ વાત મેં જાણે છે, તે હવે જેમ આપ ચાહે છે તેમ હું કરીશ. તમને અહીં સેંપી જઈશ. ભલા, મારી ચાકરી પણ આજ લેખે આવી કે જેથી તમે સેળ વરસ અગાઉ પરણેલી સ્ત્રી સાથે મળી શક્યા. હું પણ મારા જીવિતવ્યને ધન્ય માનું છું.”...
આ પ્રમાણે તે બંને વાતો કરે છે તેવામાં પુત્રીના આગ્રહથી મકરધ્વજ રાજા પિતે જ ત્યાં આવ્યા. શિવનટે અત્યંત આદર સત્કાર કર્યો. પછી રાજાએ તેને કહ્યું કે-“હે એ પક્ષી લેવા માટેજ આવ્યો છું. જો તમે રાજી થઈને આપશે તે હું મને તમે ઘણું મહત્વ આપ્યું એમ માનીશ, અને મારી પુત્રીને જીવિતદાન આપ્યું ગણી તમારો પાડ માનીશ. વધારે શું કહું? » નટ બે કે
હે સ્વામી! તમે એને પક્ષી માત્ર ગણશે નહીં, તે અમારા મનથી આભાનગરીને રાજા છે, અને તેથી જ તમને આપતાં મન ચાલતું નથી અને ના પણ કહી શકાતી નથી. એક બાજુ નદી ને એક બાજુ વાઘવાળા ન્યાય કર્યો છે. શિવમાળા બોલી કે–“હે રાજન ! એને માટે અમે ઘણું રાજાઓને વૈરી કર્યા છે, એને માટે અનેક પ્રકારનાં કલેશ સહન કર્યા છે, પરંતુ તમારી પુત્રી મારી સખી છે તેથી તેને માટે આ મારા પ્રાણ સમાન પક્ષીને આપવામાં હું આનાકાની કરી શકતી નથી. હે નરપતિ ! તમે ખુશીથી એને લઈ જાઓ, તમારું ને એનું ફ્રોડ કલ્યાણ થજો, એને કેડ યત્ન કરીને જાળવજે અને એ આભાપતિજ છે એમ જાણો. એને પક્ષી માત્ર જાણીને ભૂલ ન ખાશે. એનાથી તમારી પુત્રીની સર્વે આશાઓ પૂર્ણ થશે. ”
આ પ્રમાણે કહીને કર્કટનું પાંજરું રાજાને સ્વાધીન કર્યું. એટલે રાજા તેનો આભાર માની ઘણે હર્ષિત થઈ પાંજરું લઈને રાજભુવનમાં આવ્યા, અને હાથે હાથ તે પાંજરું પ્રેમલાને આપ્યું. પ્રેમલા અત્યંત રાજી થઈ હવે પ્રેમલા તેની સાથે આનંદ કરશે, પિતાના હૃદયના ઉભરા કાઢશે, અને પરિણામે તેને અસલ સ્થિતિમાં લાવવાને કારણભૂત થશે, તે બધું આપણે હવે પછીના પ્રકરણમાં વાંચશું; હાલ તે આ પ્રકરણમાંથી શું સાર ગ્રહણ કરવા એગ્ય છે તેનો વિચાર કરીએ.

Page #16

જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
પ્રકરણ ૨૧ મા ને સાર. આ પ્રકરણમાં એક પ્રકારનો સારરિક ઈહિસાગરૂપ આનંદ સમાચલે છે. વરદરાજાનું સ્થાનભેદ થવાપાનું થાય છે. પ્રથમ ગુણાવળી પાસેથી નટો પાસે અને ત્યાંથી સલા પાસે આ માટે ફરાર છે. અહીં ખાસ ધ્યાન આપવાનું એ છે જે–પોતે અંદરાજા, તેનું જ્ઞાન જાગૃત રહેવાથી બધાને ઓળખે છે, બધી હકીકત જાણે છે. પરંતુ મનુષ્ય ભવમાં અવાંતર નિયંચ દશા પ્રાપ્ત થયેલી હોવાથી વાચા રોકાઈ જવાને લીધે કાંઈ પણ કહી શકતો નથી. કમનું આવું બળવત્તરપણું છે. એ ક ના સુવ્યા. સમજ સમજ પસ્તાય-એ કહેવત અનુસાર અહીં સ્થિતિ છે, આ સ્થિતિ અત્યંત શોચનીય છે. સામાન્ય તિર્યંચોને પૂર્વ સ્થિતિ વિસ્મરણ થયેલી હોવાથી આની જેવું દુ:ખ લાગતું નથી. તે તે પોતાના ખાનપાનમાં આસક્ત રહે છે. અને તે જેવું ને તેવું તેના જેવું થયું છે. પરંતુ પાણીએ કર્મ કરતાં જ વિચાર કરવાનો છે, ઉદય વખતે વિચાર કર્યો કામ આવતું નથી.
અહીં બીજે હનીય કર્મનો પ્રચાર વા જેવો છે. તે અવ્યક્તપણે '4' કેટલું કામ કરે છે. કુકડાને હલકુલ નહીં એાળખવા છતાં પ્રેમને તેના ચાંચ વિગેરેના પછી–તેને એવાથી એક પ્રકારને આનંદ આવે છે, અને ને તેને વારંવાર પર કરવા ઈ છે. આ મેહનીય કમની કરાવેલી ચેષ્ટાઓ છે. તે અનેક પ્રકારના પાદૃગળિક પદાર્થો ઉપર પ્રથમ રાગ કરાવી પછી તેના વિયાગ વખતે શોકમાં નિમગ્ન કરી મૂકે છે. તેનું એક છત્ર રાજ્ય સર્વવ્યાપી છે. તેના ફંદમાં તે માત્ર રાની મમ્હારાજ ફસાતા નથી, બીજાઓને તો તેની પાસે આજરોજ નથી. તે તે તેને આધીન જ થઈ જાય છે અને તે જેમ નચાવે તો ય નાચે છે અને તે જેવી પ્રેરણા કરે તેવી રોકાઓ કરે છે.
જુઓ મહનો પ્રચાર ! પતિનું નામ, તેના શહેરનું નામ, તેને ગામનેતેના ઘરને કુકડો પણ અત્યંત વહાલું લાગે છે. મકરધ્વજ રાજાને પણ જામાતા વસુર સંબંધ હોવાથી તેને પાછું તેના પર પ્રેમ આવે છે. તે નાને તેની હકીકત પૂછે છે, નટે કહે છે, અારસો કે પછી પગે ચાલતા, દેશપરદેશ ફરતા નવ વર્ષે તે અહીં આવે છે. આજની જેવા રેલવે, તાર વિગેરેના કે પિસ્ટના પણ તે કાળે સાધન હાય એમ જણાતું નથી. આ કેસના નથી ખબર મળ્યા છતાં પણ ત્યાં માણસ એકલી ખબર કઢાવવાની કે દરોજાને તેડાવવાની કશી તજવીજ આખારડ દેશના રાજા પફ કરી શકતો નથી. એ સાધનનો અભાવ સૂચવે છે.
મકરધ્વજ રાજાની સારી સેળવીને નટે ત્યાં ચાતુર્માસ વ્યતીત કરવા રોકાયા છે. રાજા પણ તેઓના ને કુટના પ્રસંગમાં વધારે આવવાની ઈચ્છાથી જ તેમને રહેવાની આજ્ઞા આપે છે. ન. પણ દરરોજ રાજા પાસે આવીને તેને પ્રસન્ન

Page #17

ચંદરાજાના રાસ ઉપરથી નીકળતા સાર
૨૨.
કરે છે. આ નટે કહેલી હકીકત ઉપરથી રાજાને પ્રેમલાની કહેલી તમામ વાતની પ્રતીતી આવે છે અને તે પ્રેમલા પાસે પોતાની ભૂલ કબુલ કરે છે. ભૂલ કબુલ કરવી તે પણ બહુ મુશ્કેલ હકીકત છે. ઘણા માણસે પોતાની ભૂલ સમજ્યા છતાં પણ અભિમાનની ક્ષતી થતી હોવાથી તે કબુલ કરતા નથી અને તેને પરિ
મે ખરું સત્ય જાહેર થતું અટકી પડે છે. મકરધ્વજ રાજા સરલચિત્ત હોવાથી તેવો દંભ રાખતા નથી અને પ્રેમલાને તેની વાત સાચી હતી એમ કહેવા સાથે પિતે સિંહળરાજાના મંત્રી વિગેરેથી ઠગા હતો તેની પણ ગર્ભિત કબુલાત કરે છે. * પિતાની ભૂલના નિવારણનો તાત્કાલિક બીજે તે કાંઈ ઉપાય નથી, પણ મલાને પ્રસન્ન કરવા માટે કુકડો લાવી દેવાનું કહે છે. પ્રેમલાને તે તે જોઈ તુંજ હતું એટલે પિતા તરફથી તે વાત કહેવાતાં તે અતિ આગ્રહ કરે છે. રાજા નટને બોલાવે છે. પણ બહુ વિવેક પૂર્વક તેની પાસે કુકડાની માગણી કરે છે. કેઈપણ પ્રકારનો રાજમદ કે અધિકારનું બળવાનપણું બતાવતા નથી, અને ન્યાયથી પણ જરાકે દૂર જતા નથી. શિવકુમાર નટ જવાબમાં કુકડાની ઇચ્છા ઉપરજ વાત મૂકે છે અને પોતે તેની ઈચ્છા પૂછવા જાય છે. કુકડાને તે વાત નિવેદન કરતાં પ્રમલાની જેમ તેને પણ પ્રેમ જેમ વિકસ્વર થાય છે. જુઓ ! મોહનું પ્રબળપણું ! પ્રેમલા પાસે રહેવાથી બીજે કશે પણ ઉપભેગ પ્રાપ્ત થવાને નથી, માત્ર તેને જેવી અને રાજી થવું એટલું જ છે, છતાં પણ નવ વર્ષના નેહવાળી શિવમળાને તજીને તે પ્રેમલાની પાસે જવા-રહેવા ઈચ્છે છે. વિચક્ષણ શિવમાળા તરતજ તેના વિચાર સમજી જાય છે, અને તેથી તે તેને લાગતા ઘણા વચને કહે છે. શિવમાળાને આ સંબંધની ખબર ન હોવાથી તેને કુકડાનો વિચાર ફરેલો જોઈને બહુ લાગી આવે છે. પિતે નપુત્રી છે અને પ્રેમલા રાજપુત્રી છે, તેથી જ કુકડો તેની પાસે જવા લલચાય છે એવું તે ઉપલક વિચારથી કપે છે, અને તેથી જ તે કુકડાને મર્મભેદક વાક્યો નેહના આવેશમાં કહે છે. કુર્કટ તેના ઉત્તરમાં પોતાની પૂર્વની હકીકત સંક્ષેપમાં કહે છે, વધારે સ્પષ્ટીકરણ કેટલાક કારણથી કરતો નથી. ઉત્તમ પુરૂષો પારકા છિદ્ર ઉઘાડવામાં પ્રાચે મુકજ હોય છે. એ વાતનું વધારે સ્પષ્ટીકરણ કરવા જતાં તેમાં પિતાની અપરમાતાના છિદ્ર ખુલાં થાય તેમ છે, તે તેને ઈષ્ટ નથી. તેથી તે વાત ટૂંકમાં કહે છે. તે સાથે શિવમાળાના ઉપકારને અંગે પણ બડ કહે છે. ઉત્તમ પુરૂ કૃતજ હોય છે, તેઓ કોઈને કરેલે અપમાત્ર ગુણ કે લાભ પ્રાણુતે પણ ભૂલતા નથી. તે આ શિવાળાએ તે પિતાના નાટકને શિરપાવ–બક્ષીશ જે પુષ્કળ મળી શકે તેમ હતી તે તજી દઈ કુકડાના વચન માત્રથી તેને માંગી લીધો છે, ને પ્રાણસંમાંથી છોડાવ્યા છે, ત્યાર

Page #18

જેને : ડાં નવું વર્ષ પર્યત તેને પોતાના રાજા તરીકે ગણી ભક્તિ કરી છે, અનેક
કે તેને માટે યુદ્ધ કર્યા છે, તેર વરસાવ્યા છે, કઇ સહ્યાં છે, અને પિતાને આર્થિક લાભ જ કર્યો છે. એટલું જ નહીં પણ છેવટે જેને મળવાનો અત્યંત
ભવ હતો તેની પાસે લાવીને તેને મેળ કરી આપે છે. તેવી ઉપકારકને ઉપકાર રાંદરાજા જેવો ઉત્તમ પુરૂષ કદાપિ પણ ભલેજ નહીં, પણ શું કરે ?
જ્યારે તે લાચાર છે, તેને કાંઈ ઉપાય નથી. તે કઈ રીતે તેને બદલે વાળી છે તેવી સ્થિતિમાં નથી. બાકી જે મનુષ્યત્વ પામેલ છે. તે તેને ગામ ગ્રારદ આપીને અવશ્ય સંતુષ્ટ કરત, પણું હાલ તો માત્ર વચનદ્વારાજ તેને ઉપકાર માની શકાય તેમ છે, તેથી તેવી રીતે માને છે. તેમાં પણ પ્રાંતે કહે છે કે
અહીં ગમે તેવો મારો રાગ છે. સંબંધ છે, રહેવાની ઈચ્છા છે, પણ જો તું જ થઈ મને અહીં મૂકી જાય—પ્રેમલાને આપે તોજ રહેવું છે, નહીં તે તારી એ આવવા તૈયાર છું. આ વિવેકીને વિવેક છે.
શિવરમાળા કુકડાની બધી હકીકત સાંભળ્યા પછી જે કે તેના વિગથી તને અંત દુઃખ થાય છે, તે પણ પિતાના આગ્રહ છેડી દે છે. પિતાની રાં મિલાને આ કુકડા ઉપર વધારે હક છે એમ તે સમજે છે અને અહીં રાખવાથી તેને કટ અને તે સંભવ નથી પણ લાભની પ્રાપ્તિ થવાનો વિ છે એમ માને છે. આવા દીઘ વિચારથી તે હદયને દઢ કરીને કુટને કહે છે કે- જો તમારી એવી જ ઈચ્છા છે તે હું તમને અહીં મૂકી જઈશ, તમે આનંદથી રહેજે, તમારો સ્ત્રી ભન્તરનો મેળે થવાથી હું પણ મારા આમાને કૃતાર્થ માનું છું. સજજન મનુષ્યની સ્થિતિ આવીજ હોય છે. તે ઉપનાના લાભ કરતાં પરના લાભ તરફ વિશેષ દષ્ટિ કરે છે. અને પિતાના લાભના ગેિ પણ જે અન્યને લાભ થતો હોય તે તે કરી આપે છે. દર્જનની સ્થિતિ આ કરતાં ઉલટી જ હોય છે. તેઓ અન્યના લાભના ભેગે–અન્યને નુકશાન કરીને પણ પિતે લાભ મેળવવા ઇચ્છે છે, મહાવે છે. સજજન દુર્જનને આ વ્યત્યાસ નાદિ કાળથી છે.
શિવમળ ને કુર્કટની વાતચીતનું પરિણામ સતકારક આવે છે, તેવામાં કન પિતજ કુક ટને લેવા આવે છે, અને ઘણી નરમાશથી નટની પાસે તેની
ગણી કરે છે. તેમાં છેવટ “જે કુકડા આપશે તો તમે મારી પુત્રીને જીવિત- સાચું પાવીશ ત્યાં સુધી કહે છે. માગવા માગવામાં પણું બહુ ફેર હોય . કહીને પણું મનાય છે અને પાપની વહુ કહીને પણ મગાય છે. ડોશી
હાથી જે પર્સ શાક છે તે પણ એયર કંટે તે ગાળે કાંડે છે. આ કે હર !! જા રોડ પણ છે. ભાગમાં પણ આ ફક

Page #19

શ્રી જૈન આગમૈાય સમિતિની સ્થાપના
૨૧૭
ડાની માગણી થવાની હકીકત આપણે વાંચી ગયા છીએ, ત્યાં જોરાવરીથી માગણી થયેલી હતી, એટલે તેને કુકડા ન મળતાં ઉલટે પરાભવ સહુન કરવે પડચેા હતેા. અહીં નરમાશની માગણી હાવાથી નટે ના પાડી શકતા નથી, એટલે કુકડા આપે છે. રાજા રાજી થઈ તેને લઈ જઈને પ્રેમલાન આપે છે.
આ વખતે પ્રેમલાને જે હું થયેા છે તે વચનદ્વારા કહી શકાય કે વર્ણવી શકાય તેમ નથી. તે છતાં જો કે કેટલેક ના ઉભરા તે પ્રેમલા કુકડાની પાસે કાઢશે. અનાદિ અભ્યાસથી અવ્યક્તપણે-અજાણપણે પણ થયેલેા ઈષ્ટ વસ્તુના સયેાગ એકેન્દ્રિયથી માંડીને સ` જીવાને આનદ આપે છે.
પ્રેમલા હવે કુકડાની સાથે આનંદ અનુભવ કરશે અને તેની પાસે તેને પોતાના શ્વસુરગૃહમાં રહેનારા માની ચંદરાજા પ્રત્યેના ઉભરા કાઢશે. શિવમાળાને ને કે પ્રેમલાના ને કુકડાના સંબંધની ખબર પડી છે; પરંતુ તે વાત કોઇ પણ કારણુંને લઈને તેમજ વસ્તુગત અસ’ભાગ્યપણું હાવાથી તે હકીકત રાજાને કે પ્રેમલાને તે કહેતી નથી. તેાપણુ ગર્ભિત રીતે બધુ કહે છે કે “ આને આભાપતિજ જાગુજો, અને આનાથી તમારી પુત્રીની બધી ઈચ્છાઓ પૂર્ણુ થશે.' સુગ્ધ રાજા આ વાક્યાની અદરના મને સમજી શકતે નથી. પ્રેમલા પણ તે હકીકતથી અજ્ઞાત રહે છે. હવે આગળ આ હકીકત. વધારે સ્કુટ થવાના પ્રસગ આવે છે. વાંચકે પણ હવે દીર્ઘકાળે કુકડાને ચંદરાજા થયેલ જોવા, જાણુવા, વાંચવાને ઈચ્છતા હશે તે આવતા પ્રકરણમાં ઘણું કરીને આ ઇચ્છા પૂ કરવામાં આવશે. હાલ તેા આ પ્રકરણમાં આવેલી શિખામણા, કના વિકારા અને કર્મની આધીનતા-ઇત્યાદિ બતાવીને આ પ્રકરણ સમાપ્ત કરવામાં આવે છે,
श्री जैन आगमोदय समितिनी स्थापना.
પાટણ, ભાદ્રપદ શુદિ ૧૦-૧૧ અને, વિ.
આ અત્યુત્તમ અને ઉપયેગી સંસ્થાની સ્થાપના તા શ્રી ભાયણી તીથે પન્યાસજી શ્રી આનંદસાગરજી, ૫. મેઘવિજયજી, ૫' મણિવિજયજી વિગેરે અનેક મુનિરાજની સંમતિથી તેમની સમક્ષ ગયા માહુ શુદ્ધિ ૧૦ મે કરવામાં આવેલી હતી, પર`તુ તેની કમીટી વિગેરેની ચાલુ જમાના પ્રમાણેની વ્યવસ્થા અનેક કારણાથી તરમાં બની શકી નહાતી તે ભાદ્રપદ શુદ્ધિ ૧૦-૧૧ એ બે દિવસોએ શ્રી કાટણ મુકામે મળીને કરવામાં આવી છે.
મા દિ ૧૦ થી સદરહુ સમિતિના કાર્યંની શરૂઆત કરવામાં આવેલી છે. સમિતિના મુખ્ય એ કાય નીચે જણાવેલા મુકરર કરવામાં આવેલા છે.. ૧ જૈતાગમે પચાંગી સમેત મુનિરાજ પાસે શુદ્ધ કરાવીને શ્રેષ્ઠ કાગળા ઉપર સારા ટાઇપથી છપાવવાની ગેાવણ કરવી.

Page #20

ક
જૈનધમ પ્રકાશ.
૨ અનેક મુનિરાજ જૈનાગમતી વાંચના ભાગમના બેધવાળા વિદ્વાન, મુનિરાજ પાસે લઈ શકે તેવી યોજના કરવી.
ઉપર જણાવેલા અને કા પૈકી પ્રથમ કા પરત્વે ન્યાસજી આણુંઃસાગરની દેખરેખ નીચે આગમેની ટીકા સમેત શુદ્ધ પ્રેસકેપી કરાવવાનું શરૂ કરવામાં આવતાં તેને છપાવવા સારૂ નિયસાગર પ્રેસમાં દેખસ્ત કરીને તેને . ખાસ એ રથી કોણ કાળે મંગલીને તેપર છપાવવાનુ શરૂ કરવામાં આવ્યું છે. હાલમાં સમિતિ તરફથી શ્રી આવશ્યક સૂત્ર હારિભદ્રી ટીકા સમેવ અને તે આચારાંગ સૂળ શીલોકાચાર્ય કૃત ટીકા સમેત છપાય છે અને શેડ દેવબદ લાલભાઈ પુસ્તાકેદાર કુંડ તરફથી શ્રી અનુયાગદાર સૂત્ર અને શ્રી ઉત્તરાયન ના ટીકા સમેત છપાવવાની વ્યવસ્થા કરવામાં આવી છે. તે ચાર સૂત્રના કેટલાક ફારો છપાઈ ગયા છે. તદુપરાંત શ્રી ઉગવાઈ સૂગની પ્રેસકાપી તૈયાર થઈ ગઈ છે. શ્રી પિ નિયુક્તિની તૈયાર થાય છે અને બીજા તેને આટે પશુ તજવીજ દારૂ છે.
આ કાર્યને અને આર્થિક સહાય મેળવવાનુ` પણ ગેટ વેણીચદ સુરદ ના પ્રયાસથી ચાલુ કરવામાં આવેલ છે અને તેમાં પણ સારી રકમ ભરાયેલી છે. આગળ પ્રયત્ન શરૂ છે.
અજા કાને અંગે શ્રી પાટણ સ્થાન મુકરર કરી ગયા. વંશાખ વદી ૬ થી વાચનાનું કામ શરૂ કરવામાં આવ્યું છે. ત્યા આણુદસાગરજી વાચના આપે છે અને તેના લાભ ૩૦ મુનિરાજ અને ૧૦ સાધ્વીએ લે છે. એ ટક એ બે કલાક વાચના ચાલે છે. સવારમાં શ્રી વૈકાલિક હરિભદ્રી ટીકાની વાંચના ચાલતી હતી તે પૂર્ણ થયેલ છે, તેથી બપોરે ચાલતી સૂત્રકૃતાંગસૂત્ર ની વાંચના ને ટક ચાલે છે. તે ચતુર્માસ આખરે પૂર્ણ થવા સ‘ભવ છે. ભાદ્રપદ શુદ્ધિ ૧૦-૧૧ એ બે દિવસે મળેલી મીટીંગમાં આ સમિતિની રીતસરની વ્યવસ્થા માટે એક જનરલ કમીટી નીમવામાં આવી છે. ૮ સેક્રેટરીએ નીમવામાં આવ્યા છે અને સમિતિને લગતા ધારા ધોરણ પસાર કરવામાં આવ્યા છે. તેની તમામ હકીકત સદરહુ સમિતિ તરફથી પાઈને પ્રસિદ્ધ થનાર છે.
કાર્યું અતિ ઉત્તમ છે, દરેક રીતે સહાય પલા લાયક છે. પૂર્વકાળે વર્તતી આગમ વાચનાની ઉત્તમ શૈલીનુ ભાન થાય છે. તે સાથે આગમેની અશુદ્ધ પ્રતાને શુદ્ધ કરવાના અને એક બહુત થયા પછી તેની જેટલી નકલ પાવવામાં આવે તેના લેનાર પ્રધાને તે કાલ ળવાને આ શુભ પ્રસરંગ છે, ઉપર જાઓ અને કાર્યના સધમાં તન મન ધનથી લાભ લેવા લાયક છે, મારી હું કાર્ય પરત્વે અણુથી સહેવત છે
?

Page #21

કીર્તિ પાલન.
૨૫
कीर्तिपालन.
(અગિયારમું સજન્ય.) (લેખક–કાપડિયા મોતીચદ ગીરધરલાલ-સેલીસીટર ) Good name, in man or woman, dear my lord, Is the immediate Jewel of iheir souls; Who steals my purse, steals trash; 'tis something nothing; 'Twas mine 'tis his, and has been slane to thousands; But he that fitches from me iny good name, Robs me of thint which not enriches him, And makes me poor indeed.?
SHAKESPEARE. If parliament were to consider the sporting with reputation of as much importance as sporting on manors and pass an act for the preservation of fame, there are many who would thank them for the bill.?
SHERIDAN. અહીં આપણે આ ના અગત્યના વ્યવહારૂ વિષય પર વિચાર કરવાને પ્રસંગ પ્રાપ્ત થાય છે. મંદિર ની બાર શિક્ષાઓ બતાવનાર મહાત્માએ એક બાજુએ જ્યારે તૃષ્ણ મા, ગુણ પ્રછાદન જેવા આંતરંગ વિષ પર વિચાર કર્યો છે ત્યારે પોતાના શયને વ્યવહારૂ બનાવવા માટે સાથે “કીર્તિ પાલન ” જેવા એકદમ વ્યવહારૂ વિષયને પણ બીજી બાજુએ હાથ ધરવાની તક હાથમાં લીધી છે. વિશાળ અવેલેકન કરવાની પદ્ધતિ પ્રાપ્ત થઈ હોય તે જ એક સાથે
૧ મારા પ્રભુ ! પુરૂષ અથવા સ્ત્રીમાં સારું નામ તે આત્માનું એક નજીકનું રત્ન છે. જેઓ મારી રૂપિયાની કથળી ચોરી જાય છે તે એક સાધારણ નકામી વસ્તુ લઈ જાય છે, તે એક સાધારણ બાબત છે, દમ વગરની વાત છે; તે મારી હતી અને હવે તે તેની થઈ; તે તો હજારોની ગુલામ તેવી રીતે થયેલી છે. પરંતુ જે મારું સારૂં નામ લE એ છે તે મારી એવી વસ્તુ ચોરી લે છે કે જેનાથી તે પોતે પૈસાદાર થતો નથી અને મને જરૂર ગરીબ બનાવે છે.
શેકસપીયર. ૨ પારકાના એસ્ટેટ (ખાનગી ક્ષેત્રે ) પર શિકાર કરવાની બાબતને જેટલી અગત્યની પાર્લામેન્ટ ગણે છે તેટલી જ અગત્યની વાત પારકાની આબરૂનો શિકાર કરવાની હકીકતને મણે અને તેની જાળવણી માટે કાયદો પસાર કરવા દરખાસ્ત લાવે તો ઘણું માણો એવા છે કે જેઓ એવા કાયદા લઈ આવવા માટે આભાર દર્શાવે. રીડન

Page #22

જેનલમ કાર્ચ, આધ્યાત્મિક અને સ્થળ વ્યવહારૂ વિષને હાથ ધરે છે અને જ્યારે તે સ્થળ વિષને હાથ ધરે છે ત્યારે એવી અસરકારક રીતે પણ સમર્થપણે તેને દીપાવે છે કે તે વ્યવહારૂ વિષય અતિ ઉપયોગી હોવા સાથે આધ્યાત્મિક બાબત કે જેનો ઉપદેશ કરવામાં આવે છેય છે તેને જરા પણ વિરોધ ન આવે. આ વિશિષ્ટ પદ્ધતિનો કેવો સુંદર રીતે અહીં ઉપયોગ થયો છે તે આપણે ફરીવાર આ વિષયના છેવટના ભાગમાં વિચારશું.
અનુભવની મત્તા સાધ્ય સાધનોની પ્રાપ્તિને અંગે છે તે આપણે અગાઉના સૌજન્યના લેખમાં જોયું હતું. આ પ્રાણીને સંસારમાં ભટકવું પડે છે તેને અને અનેક પ્રકારની ઉપાધિઓ વારંવાર થયા કરે છે. કોઈ કોઈ વાર જેને તે સુખ માને છે તેમાં સુખનો કાંઈક અનુભવ છેડો વખત થાય છે. પણ વળી પાછા દુ:ખને અનુભવ થવા માંડે છે, માનેલ સુખનાં સાધનો ખસી જાય છે અને મનમાં વિષાદ દયા કરે છે. એક તો રમુખની માન્યતા અવ્યવસ્થિત પ્રકારની અને બીજું તેનો અપસ્થાયી ભાવ એ જ વિચારણાને અંગે વાસ્તવિક સુખ કદિ નાશ ન પામે તેવી રીતે મળે તેની શોધમાં જ્યારે આ પ્રાણી આવી પહોંચે છે ત્યારે તેને મિક્ષના સુખનો ખ્યાલ મહાત્માઓ વિશિષ્ટ જ્ઞાનથી અથવા સ્વાનુભવનુસાર નાનીઓના દર્શિત વિચારેને અંગે આપે છે અને કરે એવા વિશિષ્ટ સુખને પ્રાપ્ત કરવા જે વિચારો થાય છે તેનાં સાધને વ્યજીવનમાં બહ અંશે ઉલ્ય છે અને તેનો લાભ લેવાની જરૂર છે એમ Sાય છે. આવા વિશિષ્ટ કારણથી મનુષ્યજીવનની મહત્તા છે અને તે ખ
એવી રીતે મનુષ્ય જીવનની નિદર્શિત કરેલી સિદ્ધ કરવા માટે વર્તઅને અત્યંત આદર્શરૂપ બનાવવાની જરૂર છે. પ્રથમ વર્તનને અંગે કયા કયા ગુણ અમલમાં મુકવા ગ્ય છે અને પિતાના સંગાનુસાર પિતે તેને અંગે કેટલું કરી શકે તેમ છે તેની વિચારણા કરવી જોઈએ. વર્તનને જેમ બને તેમ ઉ રાખવું અને વધારે ઉગ્ન કરવાની ભાવના રાખવી. જેમ ભાવના ઉચ્ચ ૯ ય છે તેમ તેને પહોંચવા ઈછા થાય છે અને તેને જેટલે અંશે પહોંચવામાં ફતેહ મળતી જાય છે તેટલે અંશે જીવનયાત્રાનું રાફલ્ય થાય છે.
ચરિત્ર-વર્તનનો વિચારણા માટે અનેક બાબતો પર લક્ષ્ય આપવાની જરૂર જ છે. જેને વતન રાખું કરવાની ઈચ્છા હોય તેણે મારા કરીને વિશુદ્ધ અને - ાયપૂર્વક પ્રમાણિક વ્યવાર કરતા શીખવું જોઈએ. જ્યાંસુધી લેવા
માં. વ્યાપારમાં કે તેને સંબંધમાં પોતાની ચોરા પ્રમાણે અને હક પ્રમાણે કારણે કોઢ કરવાની ઈછ રહે ત્યાં સુધી પ્રમાણિક એવહાર થાય છે, પરંતુ ગેટા૧, ૬ કરી, કુલિત કરી કે છરડાં માંડી કાંઇપ અગ્ય રીતે વધારે મેળવ
"૧૦ સાદામાં રાખવા એગ્ય છે.

Page #23

કોત્તિષક્ષન.
હ
2
વાની લાલચ રહે એ અપ્રમાણિકપણ છે અને તેવું આચરણ થાય ત્યાંસુધી ચૈતનની પ્રગતિ થતી નથી. વ્યવહારના સાધારણમાં સાધારણ ગણાતા આ નિયમને ખાન્તુ ઉપર મૂકી જેએ અમુક ક્રિયા કરવાથી કે આત્મા સંબધી વાતા કરવાથી પેાતાને ઉન્નત માનતા હાય તેએ આત્મવચના કરે છે. પેાતાના વનને એટલુ વિશુદ્ધ અને પ્રમાણિક બનાવી દેવુ જોઇએ કે પેાતાના હક વગર કરોડા રૂપિયા મળે તેવું હાય તે તેની કદિ ઈચ્છા પણ ન થાય, તે મેળવવા ખ્યાલ પણ ન આવે અને તેના તરફ એક પ્રકારના વિરાગ થઈ જાય. સમ્યકત્વ જેવા આત્મપ્રગતિમાં અતિ આગળ વધેલ આત્મગુણ પ્રાપ્ત થયા પહેલાં જ્યારે પ્રાણી રસ્તાપર આવતા જાય છે ત્યારે તેને અમુક ગુણા પ્રાપ્ત થાય છે, જેને · માર્ગાનુસારીનાં પાંત્રીશ ગુણા કહેવામાં આવે છે. આ માસિકમાં અન્યત્ર આ ગુણાપર વિવેચન થઈ ગયું છે. એ શુણા પ્રાપ્ત થાય ત્યારે તેા હન્તુ-અત્યાર સુધી મેાક્ષના રસ્તાપર પણ પ્રાણી નહેાતા તેને બદલે માર્ગ પર આવે છે એટલે તેની સન્મુખ થાય છે. જેમ કે મુખ્ઇથી સુરત જવું હોય તેા અત્યારસુધી કોલાબા તરફના રસ્તા લીધેા હતા તે હવે ગ્રાંટરોડ તરફ આવવાનુ થયુ છે. આ માર્ગાનુસારીના ગુણામાં પ્રથમ ગુણ · ન્યાય સ ંપન્ન વિભવ ’ છે. એટલે કે માર્ગ પર આવનાર પ્રાણીમાં સાથી આવસ્યક અને પ્રથમ ગુણ પ્રમાણિકપણાના હાવા જોઇએ.
>
"
માર્ગપર આવવા માટે, સાધ્યને માર્ગ ગ્રહણ કરવા માટે અને વિભાવા પર સામ્રાજ્ય મેળવવા માટે વનને જેમ બને તેમ વિશુદ્ધ કરવાની જરૂર છે. એ માર્ગાનુસારી થનાર પ્રાણીમાં પાંત્રીશ ગુણા વર્તતા હોય છે તેનુ લીસ્ટ શ્રી ચેાગશાસ્ત્રમાં વિસ્તારથી શ્રીમાન હેમચંદ્રાચાર્યે આપ્યુ છે, તેમજ ધર્મબિન્દુ ગ્રંથમાં શ્રીમાન્ હરિભદ્રસૂરિએ આપ્યુ છે. યાગના વિષયમાં પ્રગતિ કરવાનાં આદ્ય સાધનામાં આ ગુણ્ણા બહુ અગત્યના ભાગ ભજવે છે. એ ગુણે! ખાદ્ય વનને જેમ બને તેમ વિશિષ્ટ કરવાના ઇરાદાથી ચેાજાયલા જણાય છે અને એટલા બધા વ્યવહારૂ છે કે એમાં લગ્ન સંબંધ કેવા માણસા સાથે અને કેવી રીતે જોડવા, ઘર કેવ પ્રકારનુ રાખવુ, એવી એવી વ્યવહારૂ ખાખતાપર પ લક્ષ્ય ખેંચ્યું છે અને સાથે માહ્ય વર્તન ઉચ્ચ થઈ જવાના સાધનરૂપ પ્રમાણિકપણાના, દયાળુતાના, પાપભીરૂતાના અને એવા એવા અગત્યના ગુણ્ણા ઉપર ખાસ ધ્યાન ખેંચ્યું છે. ધર્મ ચાગ્યતાના આદ્ય લક્ષણમૃત એ પાંત્રીશ ગુણ્ણાનાં નામેા અહીં વિચારી જઈએ. ( વિશેષ રૂચિવાળાએ યેાગશાસ્ત્રના પ્રથમ પ્રકાશના શ્લાક ૪૭-૫૬ પરનું વિવેચન જોઈ લેવું. ) આ અતિ અગત્યના વિષયને આપણા કીર્તિ પાલનના સાજન્ય સાથે મહુ નજીકના સબંધ છે તે પણ આપણે માર્ગોનુંસારીના ગુણ વિચાર્યા પછી જોશુ,

Page #24

=
-
*
*
જૈનધર્મ પ્રક. - મરિનને ગ્ય પ્રાણ ન્યાયથી ધન મેળવે છે ગેરવ્યાજબી હિતે . ને ધન એકઠું કરવાની ઈચ્છા રાખતાં નથી. પ્રમાણિક વ્યવહાર એ નાન છે અને તેની બહુ જરૂરીઆત શાસ્ત્રકાર વારંવાર બતાવે છે. ૨. સુંદર - પારણા કરનાર મહાપુરૂષોની પ્રશંસા કરનાર તે હોય છે. જેવા થવાની ભાવના છે. ને તેના થયેલા પુરૂની બુઝ જાણ તેઓ માટે મનમાં માન થવાની ખાસ
ર છે અને આગળ વધવાને તે રસ્તો છે. ૩પતાના કુળ અને શીળમાં કાકા ! રૂપે સાવે અને પિતાથી અન્ય ત્રવાળા સાથે વિવાહ સંબંધ જેણે છે. વિવાહે ગૃહસ્થ માટે અતિ અગત્યને બનાવે છે અને તેમાં મુળ શીળની
આ દવાથી જીવન નિષ્ફળ થતું અટકે છે અને ધર્મમાં જોડાવાના પ્રસંગે રાશેપ બને છે. ગોત્ર સંબંધી વિચારણા શારીરિક છે જેપણુબહ ઉપર એડવો અને જરૂરી છે. પાપથી ડરનાર હોય છે. ચેરી છેતરપીંડી વિશ્વાસ .:: શિરે વર્ય પાપના નામથી જ તેને ત્રાસ આવે છે, તેને જોઈને ફરી વીજ ડર લાગે છે અને તેને નજીકમાં ન આવવા દેવા નિર્ણય થાય છે. * ૫ સુપ્રી ઇ, દેશચારને તે આચરે છે. જે સમાજમાં ઉત્પન્ન થયેલ હોય જે લેકેની સાથે
ન હોય તેઓના આચાર આદરી તેઓ સાથે રહે છે અને તેમાં કઈ બાબર તમાં સુધારા કરાવવા પ્રેરણું થાય તે રમજાવીને યોગ્ય રીતે કામ લે છે, પણ ધમાલ કરી રામાજથી દૂર થાય તેવી આચરણ કરતા નથી. એવું વર્તન કરવાથી ચિત્તમાં શાંત રહે છે અને ધમાલ કરનાર–દેશકાળ સમજ્યા વગર આગળ વધનારા તે પાછી હક્ક છે અને સમાજને કઈ પ્રકારનો લાભ આપી શકતા નથી. કાકાઈની નિંદા ન કરનાર અને ખાસ કરીને રાજદિન વિશેષે કરીને અવર્ણવાઢ નહિ બેલનારાને હોય છે. નિંદામાં લાભ નથી તે પ્રકટ છે અને રાજદિના અવર્ણવાદ: બોલવાનું કેવું
ડુ પરિણામ આવે છે તે હિંદુસ્તાનને છેલ્લા દશ વરસને ઇતિહાસ વિચાર! વાથી જણાય તે છે. ૭ અતિ વ્યક્ત અને અતિ ગુપ્ત સ્થાનમાં રહેવું. આ વ્યવહાર Rચનારૂપ ગુપ્ત છે. અતિ વ્યક્ત સ્થાનથી ગુપ્ત વાત પ્રસિદ્ધ થાય છે અને ચીરાદિથી ભય રહે છે. ગુપ્ત સ્થાનમાં રહેવાથી અગ્નિ વિગેરેના ભયવખતે મદદ મળતી નથી ૮ સગી હોય છે. સજન્યના નવમા વિષયમાં આ રબધે વિવેચન થઈ ગયું છે કરી રોબતની અસર બહુ થાય છે તે પ્રસિદ્ધ છે. ૯ માતાપિતાદિડીલની જા કરનાર હોય છે. જેઓ પોતાના ઉપકારી વકીલને માન આપે છે તેને ગુણની ીિ વ હોય છે અને ઉપકારનો બદલો વાળવાની જિજ્ઞાસા હોય છે. એવા કૃતપણાની હું જરૂર છે, કારણ તે વગર પ્રાણી સ્વરૂપ વિચારણું કરતું હોય એમ ધારવું બહુ મુશ્કેલ પડે છે. ૧૦ ભયવાળા સ્થાનને વજે છે. માણસે નિષ્કારણ જોખમ ખેડી . જરૂર નથી, જ્યાં લડાઈરેહામારી આદિ ચા હોય ત્યાં કારણ વગર રહે

Page #25

રી;
વાથી અનેક પ્રકારની આપત્તિ આવી પડવાને લાય એ ય છે, જખ . . . ! અનુકૂળતાઓ એકદમ નાશ પામી જાય છે. ૧૧ - ધ કરી કરી નવી - સમાજને જે કાર્ય ઈષ્ટ ન હોય તે કરવું નહિ, તેના હાથમાં . આ કોઈ પ્રકારનો ખાસ લાભ મળે નહિ એવી વિપરીત સ્થિત . વાત જીવન નકામું થઈ જાય છે અને તેની બહુ જ રસ છે.
. પ્રમાણમાં ખર્ચ રાખનાર તે હોય છે. આ ઘણી વ્યવહારૂ રચના છે. આ પ્રમાણ વધી જવાથી વ્યવહાર બંધ થાય છે અને બહુ દુઃખ થાય છે. કમાણીના પ્રમાણમાં કાંઈક દ્રવ્ય ખરચમાં, કાંઈક પોપકારમાં અને કાંઇક ભવિષ્યની ગતિ ઉપાધિઓને પહોંચી વળવા જાળવી રાખવું ઉચિત છે. આ ગુણથી બહુ ટાદહાંરૂપણું બતાવવામાં આવ્યું છે. ૧૩ પિતાનાં ધન, દેશ, કાળ, જાતિ ર ર ચિગ્ય વેશ પહેરે છે. અતિ પ્રગભરપણે પહેરવેશ પહેરનાર અથવા તે ! દિશા દેખાડનાર હાસ્યને પામે છે. વ્યવહાર કુશળ મનુષ્ય સ્વાતિ ને . હાંસી કરાવવી ઉચિત નથી. કપડાં જેવી બાબતમાં પણ ખાસ ચોક્કસ વાન બહુ જરૂર છે. ૧૪ બુદ્ધિથી કામ કરનાર તે હોય છે. ગમે તે કાર્ય કરે છે કામને વિસ્તાર, તેને લાભ અને તેથી હાનિ-એ સર્વની બરાબર તુ: કર -- એગ્ય વિચાર કરી કેઈપણ કાર્ય હાથ ધરે છે. બુદ્ધિપૂર્વક વિચાર કર. . અને લાંબી નજર પહોંચાડી કાર્યનો આદર કરવાથી બહુ લાભ થાય છે, કાદ પ્રયાસ થતો અટકે છે અને વ્યવહાર જાળવી શકાય છે. ૧પ હાળવા રૂચિવાળે તે નિરંતર રહે છે. એને ધમની કથામાં, વિચારમાં, વાતોમાં-- લગતી કોઈ પણ બાબત સાંપળવામાં કે તેની વાત કરવામાં બહુ રસ છે . પ્રગતિ કરવાની ઈચ્છાવાળાએ ધર્મને પિતાના જીવનનો ભાગ બનાવી દે છે જોઈએ અને તેના પર એવી પ્રીતિ કરવી જોઇએ કે જયારે તે મળી આવે મુંનમાં મહઆનંદ થાય. ૧૬ અજીર્ણ થયું હોય ત્યારે જનને ત્યા પર હાથ છે, અજીણે ભેજનું વિષમ એ વાકય આપણે ઘણી વાર સાંભળો ની. આવા વ્યવહારૂપણને પણ ગુણ તરીકે ગણવામાં બહુ વિચક્ષણતા કરી છે. અજીર્ણને વધારો થતાં શરીરમાં બાધા એટલી થઈ જાય છે કે બિલિઇ બાજુએ રહી જાય છે અને મનમાં દુધ્યાન ઉત્પન થાય છે,ી શરીરને રાખવાની જરૂર ગુણમાં પ્રગતિ કરનાર સમજે છે. તેમાં તેનું સાધ્ય કરે . ણાનું નથી પણ સાધ્ય પ્રાપ્તિ તરફ અા બહિત ગાન છે. ૧૩ : ભોજન કરે છે. જઠરાગ્નિ પ્રદિપ્ત હોય ત્યારે નિયતિ વખતે અડવું, .. ખાધા કરવું નહિ, ખાવામાં સર્વત્ર માનવું નહિ, શરીર નિવડ પૂરી વખતે ખાવું, ભેજનના નિયમેજ બદલવાથી શરીર રાહામાં આવે છે જે
'
... *

Page #26

જૈનધર્મ પ્રકા.
, મને તો એ
મા
&
માં સારી રીતે અખ્ખલિત પ્રવૃત્તિ થાય છે. ૧૮ ધર્મ, અર્થ અને કામ એ - પુરૂષને એક બીજા સાથે વિરોધ ન આવે તેવી રીતે સાધનાર તે હોય -. ધર્મ એ મેક્ષનું પ્રબળ સાધન છે, વ્યવહારમાં અર્થની જરૂર પડે છે અને - ય તૃહિ કામથી થાય છે આ ત્રણેને એગ્ય કાળે અને એગ્ય રીતે સાધે છે કે હજુ ત્યાગની અવસ્થા સુધી પહોંચેલ નથી, છતાં અર્થ અને કામમાં પણ
નિયમન એવું સુંદર રાખે છે કે તેને ધર્મ સાથે વિરોધ ન થાય. આવી - કુળપાનું યોગ્ય વિચારણા અને અન્વેષણ બુદ્ધિથી પ્રાપ્ત થાય છે. રોકી તાની ફરજ વિચારવી, સાધ્ય લક્ષ્યમાં રાખવું અને વ્યવહાર ડળને કામ લેવું એ બુદ્ધિ રચાતુર્યથી બની શકે તેવી બાબત છે. ૧૯ : સાધુ, વિશે અને હેનની ઉચિત ભક્તિ કરનાર તે હેાય છે. સાધુની પવિત્રતાને ત, અતિથિ તરફની ગૃહસ્થ તરીકેની ફરજને અંગે અને દીન તરફ સહાનુન પર દર્શાવવાની જર અંગે યોગ્ય ચર્ચા કરવામાં આવે છે તે માર્ગમાં દતિ કરાવે છે. ૨૦. અભિનિવેશ રહિત હોય છે. એને મારો તારાને બહુ કાપડુ હોતા નથી અને સમજ્યા વગર ગાટા વાળવાની પદ્ધતિ હતી. નથી. અભિમાનની તેનામાં હાજરી હોતી નથી. ૨૧ ગુણ તરફ-ગુણ તરફ તેના ગુણને અંગે ખાસ પક્ષપાત હોય છે. જ્યાં ગુણ જુએ ત્યાં આ ગુણપ્રાપ્તિમાં પ્રવૃત્ત
જ રાજી થઈ જાય છે. ગુણીને જે તેને રોમાંચ થાય છે અને તેને જાણે ' કરી નાંખું એવી વૃત્તિ થાય છે. ૨૨ નિષિદ્ધ દેશ અને કાળને યેવ્ય ચય ડરતો નથી. વખત વિચાર્યા વગર અને દેશ સ્થિતિ જાણ્યા વગર કે કિયા કરવામાં લાભ નથી, દેશકાળ રસમજવાની બહુ જરૂરી છે. એ બાબતમાં બેદરકાર
બાર બહુ હાનિ પામે છે, કષ્ટમાં આવી પડે છે અને કેાઈવાર પ્રાણાંત ભયમાં જાવી જાય છે. ર૩ પિતાની અને પારકાની શક્તિની બરાબર તુલના કરનાર તે હોય છે. કોઈપણ કાર્ય આદરે, યેજના શરૂ કરે કે વ્યવહાર જોડે તે સર્વમાં બરાબર ગણતરી ગણીને પિતાની અને સામાની શક્તિ કેટલી છે તેનો હિસાબ છે અને પછી જ કામ ઉપાડે છે. પિતાની શકિત વગરનું કામ છેવટ સુધી
ચાહી શકતું નથી અને આદરેલ કાર્ય અરધું મૂકી દેવાથી મહાન હત થાય છે અને કરેલ અધ પ્રયત્ન નિષ્ફળ થવાથી ધનને સમયને પડવું કામ થાય છે. તેથીજ કોઈ કામ કરવામાં પિતાની શક્તિ કેટલી છે તે
જવાની બડ જરૂર છે. શકિતથી વધારે બોજો ઉપાડવામાં લાભ નથી તેમજ છે. અને છુપાવવામાં પણ પાર નથી. ૨૪ વ્રતધારી અને જ્ઞાનવૃદ્ધ પુરૂષને માન એ છે. ત્યાગ ધર્મ આદરનારને આ પ્રમાણે માન આપવાથી વતપર રૂચિ થાય
કાયનું નિર્મળ દર્શન થાય છે. આ જીવન વહન કરનારને વારંવાર
Mr * * * *

Page #27

કળત્તિ પાલન.
", ''
:
'
"
માન આપવાથી ભાવના નિર્મળ થાય છે અને સાધ્ય તરફ પ્રયાણ થાય છે. કે , પર પ્રયાણ કરનારને અંતિમ પ્રાપ્તવ્ય લક્ષ્ય રાખવા સારૂ પ્રતધારી છે. - તરફ આવી વૃત્તિ રાખવાની બહુ આવશ્યકતા છે. ૨૫. ર, પુત્રી , કર આદિ જેની પોષણા કરવાની પિતાને માથે ફરજ હોય તેની બરાબર છે - નાર તે હોય છે. જેનો આધાર પિતા ઉપર હોય તેના તરફ બાર ! તેઓને જરૂરી બાબતો ઓછી ન પડે, તેઓ પિતાની બેદરકારીથી પિડાઇડ વર : ન રહે, એની સંભાળ રાખવી એ પોતાની ફરજને ખ્યાલ સૂચવે છે .... વમાં આત્મા તરફ કેવી ફરજ બજાવવાની છે તેની કાળજી રાખવાનો એ છે કરવાનું તે શીખવે છે. ર૬. તે દીર્ધદશી હોય છે, એટલે કોઈપણ કા પર તેનું તાત્કાળિક ફળ કેવું થશે તે વિચારવા ઉપરાંત લ કાળે તેની ચાર કરી, તે પણ બરાબર વિચારે છે, કોઈપણ કાર્યના લાભાલાભની કારાબર વન કર છે અને સમજણ પૂર્વક વિચારણા કરીને તેનો આદર કરે છે. પોતાનાં માજ છે ઉપસ્થિત થતી ફરજેને બરાબર ખ્યાલ કરીને સુંદર નિર્ણય ઉપર ચડાવે છે અને પિતાના તાત્કાળિક વખાણ થાય એવાં કાર્યને તે આદરી દેતા મો. ૯ બહુ વિચારણાનું ક્ષેત્ર પૂરું પાડે છે. ૨છે. તે વિશેષ હોય છે. એટલે પોતા દર ગુણો કયા છે, દો ક્યા છે તેની બરાબર તપાસ કરનાર અને તેને ? હોય છે. પોતાનું સર્વ સારૂં એવી ? બુદ્ધિ તેનામાં હોતી નથી. પોતાની મહા સની વચ્ચે તફાવત કેટલો છે તે બરાબર સમજે છે અને અાજે રે . આચરણ કરે છે. ૨૮. તે કૃતજ્ઞ હોય છે, એટલે કોઈએ તેના ઉપર ઉપકાર કરો હોય તે સમજનાર અને તેનો બદલો વાળવાની ઈચ્છાવાળો હોય છે. દા. પ્રાણીઓ ઉપકાર કરાવવાની ગરજવાળા હાય છે ત્યાંસુધી તો બહુ ભાવ હાડ રાખે છે પણ કામ થઈ ગયા પછી ગુણ વિસરી જાય છે અને સામા ય ર ) તથા ગુણને વિસારી મૂકે છે—એ કુતન તે હોતો નથી. કલા ગુ જનારને કૃતન કહેવામાં આવે છે. ૧૯. તે લોકભ હોય છે, એટલે દર ગુણોથી લોકોની પ્રીતિ તે સંપાદન કરે છે. જમીનું નામ ધારણ કરીને કાર્ય કરનાર લેકમાં અપ્રીતિ પામે છે અને ધર્મને વગોવે છે. આ પ્રાણી . જે આબરૂ પિતે મેળવેલ હોય છે તેને પાક સારી રીતે વાળવી રાખે છે , તેથી કુદરતી રીતે લોકોનો પ્રેમ પિતા તરફ ખેંચી લે છે. સાદગુણ : અન્યને જોડવાના સાધન તરીકે લેકવદ્દભપણું અતિ ઉપગી છે અને ઉપર ઉપકાર કરવાનું તે સાધન પૂરું પાડે છે. ૩૦ તે લજવા હાર છે, એટલે એને લોકલાજ એટલી હોય છે કે પ્રાણ જાય તોપણ મદદ ત્યજતો નથી, સમ્પ્રતિજ્ઞાને મજબૂત રખાવતાર લાળુપણને તજી છે. -

Page #28

જેમ પ્રકાશ
પાનું ધારણ કરે છે તે વ્યવહારમાં ટકી શકતા નથી અને અંતે ગુણથી ભ્રષ્ટ કાય છે. આ ર૯ અને ૩૦ અને ગુણેને આપણા ચાલુ સૈન્યના વિષયની સાથે બહુ લાગતું વળગતું છે તે વિચાર કરવાથી જણાશે. સમાજને અંકુશ કેવું સુંદર કામ કરે છે તે ખાસ વિચારવા યોગ્ય છે અને અત્યંત વિચારશીળ શાસ્ત્રકાર તે બરાબર જોઈ શક્યા છે તે આવા ગુણેથી ખાસ જણાઈ આવે છે. ૩૧. તે દયાવાળા હોય છે, એટલે એને અન્ય દુઃખી પ્રાણી જોઈને તેના ઉપર દયા આવે છે, તેનું દુઃખ દૂર કરવાની ચેજના કરવાની તેને પ્રેરણા થાય છે અને પરના દુઃખમાટે તેને એટલું બધું લાગે છે કે પિતે જાણે અન્યના દુ:ખમાં ભાગ લેતો હોય એવી રીતે તેની સાથે એકમેક થઈ જાય છે. બારમા સૌજન્યમાં હવે પછી આ વિષયપર વિસ્તારથી વિચારણા કરવાની છે તે પ્રસંગે આ વિષયની મહત્તા બરાબર સમજાશે. ૩૨. તે સામ્ય હોય છે, એટલે એની આકૃતિ જ એવી નિર્ભય હોય છે કે એને જોતાં, એની સાથે વાત કરતાં, એની સાથે કામ પાડતાં લકે એક જાતનું નિર્ભયપણું માને છે. શાંતિ રાખનાર સામ્ય પ્રકૃતિવાળાને બહુ લાભ શરૂઆતથી જ થાય છે અને તે ઉચિત છે એમ કહેવામાં જરા પણ શંકા આવતી નથી. ૩૩. પરોપકાર કરવાની ઈચ્છાવાળે તે હોય છે. તેને મનમાં નિરંતર એમ રહે છે કે પિતે જેટલો વૈભવ ભગવે છે તેમાં કોઈ સાર નથી, તે તે પોતાની પુંજી વાપરી ખાવા જેવું છે. જેટલો બને તેટલો પારકાને ઉપકાર થાય, અન્યનું ભલું થાય તે ખાસ કર્તવ્ય છે. આ મનુષ્યજીવનમાં પોતાનું પેટ ભરવું કે પિતાના સ્ત્રીપુત્રને શણગારવા એ તો સર્વ કરે છે, એમાં કાંઈ વિશેષતા નથી અને પિતાના સોગોનો તેમાં કાંઈ ખાસ લાભ લેવાતો નથી. તેથી જેટલું બને તેટલો પરોપકાર થાય એજ ખાસ કર્તવ્ય છે. એમ કરવાથી પ્રાણુને મનમાં જે સંતોષ થાય છેપાનંદ થાય છે તે અનિર્વચનીય છે. સ્વઉદરપોષણ એ કાકવૃત્તિ છે, પરેપકાર સંતપણાને યોગ્ય છે અને આ ભવમાં પોતાના સગાનુસાર જેટલે બને તેટલે તે કર્તવ્ય છે. ધનથી, વિચાર દર્શનથી, ભાષણથી, જાહેર હિતના કાર્યમાં ભાગ લેવાથી, પુસ્તક લેખનથી, શુદ્ધ ઉપદેશ આપવાથી અને બીજી અનેક રીતે ઉપકાર બની શકે તેમ છે. પોતાની અનુકૂળતા અને સગોને જેમ બને તેમ પરના હિત માટે બદલાની આશા રાખ્યા વગર-માન પ્રતિષ્ઠાની ઈચ્છા વગર ઉપ
કરો. કીતિપાલનના સૌજન્યને અને માનપ્રતિષ્ઠાની ઈચ્છાના અભાવને વિરોધ નથી એ હવે પછી સ્પષ્ટ કરવામાં આવશે. ૩૪ ષડરિપુ ઉપર તે સામ્રાજ્ય મેળવે છે, એટલે પોતાની જાતના અથવા રમાત્માના જે છ મેટા શત્રુઓ છે અને જે સંસારમાં અધ:પાત કરાવે છે તેના પર તે વિજય મેળવે છે, એટલે તેને જેમ બને તેમ વધારે અંકુશ તળે લાવવા યત્ન કરે છે. વિષય સેવવાની ઇચ્છાને કામ કહેવામાં

Page #29

હું પાંત્રન
શ
આવે છે; અન્ય ઉપર કાપ થાય તે કો-એનાં પરિણામનો વિસ ઘેાડી રહે છે. પારકી વસ્તુની હક વગર સ્પૃહા કરવી, પંચતને વસ્તુ છતાં વ ન દેવું અને સંગ્રહ કરવાની બુદ્ધિ રાખ્યા કરવી તે લેસ; પોતાનો બાલ ચાલ રાખવી, સત્ય સમજવા યત્ન ન કરવા અને કદાગ્રહી થવું તે અત્યં ધન, ઐશ્વર્ય, કુળ, વિદ્યા, કે ખીન્ત અનુકુળ સયાગાના અહંકાર કરલે સયાગાવાળા ન હાય તેના તિરસ્કાર કરવા તે અનુ; પાતાની વસ્તુપર કે પદાર્થ પર રાજી થવું તે ; આ છ શત્રુએ છે, પ્રાણીને મહા ત્રાસ ધ નાર છે, સંસારમાં રખડાવનાર છે. એના પર જેમ અને તેમ વિનાની મનુષ્યભવન સાફલ્ય છે. ૩૫. તે છિદ્રયને વશ કરનાર હોય છે, એટલેબ એક સેન્દ્રિય, ઘ્રાણેન્દ્રિય, ચક્ષુરિદ્રિય અને શ્રેત્રે દ્રિયના અનેક વિષયોમાં લુબ્ધ ન હતી કે પર વિજય મેળવવા પ્રયત્ન કરે છે અને અને તેટલે તેનાપરના આનાથ દૂર રહે છે. આવી રીતે માર્ગાનુસારીનાં પાંત્રીશ ગુણ્ણા શાસ્ત્રકાર બતાવ્યા છે. અનેક ગુણ્ણાની પરંપરા ચાલે છે. તે આ ગુણાપર વિશેષ વિચાર કરવાથી પ્રાર કેટલાક ગુણા બાહ્ય રીતે બહુ ઉપયોગી છે અને કેટલાક અંતરંગ ઉપસે છે. આવા પ્રકારના સદ્ગુણે અથવા વર્તનના નિયમ અમમાં આ લેાકેામાં એક પ્રકારની કીર્ત્તિ અધાય છે અને તેને જાળવી રાખવા માટે નોએ પ્રયત્ન કરવા જોઇએ એ અત્ર વક્તવ્ય છે. ગણત્રીશમેાં તું નહ લેાકવલુભ થવાને હાલ્યે! છે અને ગીચમે નિયમ સસ્કૃતિના ઉપરાન્યા છે તે કરેલ નિયમેને દૃઢપણે જાળવી રાખવાનું અને તેને વળગી રહ સૂચવે છે અને તે નિયમ અહુ સુંદર છે. એનુ કારણ વિચારવા મળ્યુ છે. વર્તનને વર્તનની ખાતર વળગી રહેવાની ટેવ પડે તે તે અહુ સુંદર દે. અને તે સાધ્ય છે, પરંતુ એવી સ્થિતિ અંતરંગ મનોરાજ્યને અગે કામ કરતાં તેનાપર હુ અંકુશ મેળવવાની જરૂર પડે છે. પ્રાણીને વિચાર કરવાનો કું કે પેાતે વિશુદ્ધ રીતે આત્મિક ગુણ વધારવાને અને રાાધ્ય પ્રાપ્ત કરવાને હરા છે. પાતાનું સાધ્ય પ્રાપ્ત કરવા માટે જે જે વિશુદ્ધ વર્તન અને વ્યવહારન આદરવા ચૈાગ્ય હોય તેને પાળવાની પોતાની જ છે. તે અને લો કીર્ત્તિ થાય છે કે નહિ એ જેવાતુ પેતાનું કામ નથી. અન્ય પ્રાણી તેમાં કરા કે નિંદા કરી તેની દરકાર કર્યાં વગર સજ્જન પુર્વે વધુ છે અને તેને વિશુદ્ધ આચરણ પર આત્માાવે એવા પ્રેમ થઈ આવે છે કે અન્ય તે સાધી શું ધારતા હશે કે તેને માટે શુ ખતા હો તે પાર આપવાના ખ્યાલજ તેને રહેતા નથી. તે તા પેાતાના મનમાં સમ લેકકીર્ત્તિ કે બીજી કાર્ય પ્રકારની ઈચ્છા રાખ્યા વગર વિશુદ્ધ વર્તન ની
અ

Page #30

ર૪.
જૈનધર્મ - પ્રકાશ.
તેની ફરજ છે અને તે દ્વારાજ તેને સાધ્ય પ્રાપ્તિ થવાની છે. લોકકત્તિ કે સ્વજનસ્તુતિની તેને દરકાર રહેતી નથી, કારણ કે તે સમજે છે કે લોકે અમુક વર્તનનો ગમે તેવો ખ્યાલ કરે તેની સાથે પોતાને કોઈ લેવા દેવા નથી, લોક
સ્તુતિથી પોતાનું કામ કાંઈ સુધરતું નથી અને સાધ્ય નજીક આવતું નથી, તેમજ લકે તુતિ કરે કે નિંદા કરે પણ તે સઘળા અહીં બેસી રહેવાના નથી, તેમજ પાતે પણ અહીંથી અમુક પાઠ ભજવી અમુક વરસ રહી ચાલ્યા જવાનું છે.
એવા પ્રકારની વિચારણા આગળ પ્રગતિ કરતાં થાય છે, પરંતુ ત્યાં સુધી વર્તનને અને સમાજને અંકુશ આ પ્રાણી ઉપર બહુ અસર કરે છે. વ્યવહાર અવસ્થામાં પોતે જે વર્તુળમાં ફરતો હોય છે તેના મતની વર્તન ઉપર બહુ અસર થાય છે. દુનિયાના ઘણાખરા પ્રાણીઓમાં એક નબળાઈનું તત્વ છે અને તે એ છે કે પોતાના સંબંધીઓ પિતા માટે સારું બોલે તે સાંભળીને તે રાજી થાય છે. કુકર્મ કરવામાં બહુ નીચી હદ સુધી ઉતરી જઈ તદ્દન લાજમર્યાદા મૂકી દેનાર અધમ મનુષ્યની વાત બાજુ ઉપર રાખીએ તો બાકીના મોટા ભાગના પ્રાણીઓ પોતાની કિ મત સ બ ધીઓમાં ઘટી ન જાય તેને માટે બહુ સંભાળ રાખતા જોવામાં આવે છે અને તેથી કદાચ કોઈ વખત ખરાબ વર્તન કરવાની તેની ઈચ્છા થઈ આવે તે પણ તે અતિ ગુપ્તપણે લોકે અથવા બરાબર કહીએ તો તેના સંબંધીઓ ન જાણે તેવી રીતે કરે છે. મનુષ્યસ્વભાવનો આ આવિભવ બરાબર લક્ષ્યમાં રાખવા યોગ્ય છે. એ ઉચિત છે કે અનુચિત છે તે વર્તનને અંગે પ્રગતિનો વિષય છે, તેની સારાસારતા પર વિચાર કરવાને બદલે આપણે એ આવિભાવથી જેટલું બને તેટલો આત્મપ્રગતિનો લાભ મેળવવા યત્ન કરીએ.
સમાજનો અંકુશ કેટલું કામ કરે છે તેના દાખલાઓ વિચારીએ. નાના ગામોમાં પોતાનું ખરાબ દેખાશે એવી વિચારણાથી અમુક દુર્ગણ ન સેવનાર મોટા શહેરમાં જાય છે ત્યારે કેવા ફરી જાય છે તે જોવા જેવું છે. નાના શહેરમાં વર્તન ગુપ્ત રાખવાની જેવી મુશ્કેલી હોય છે તેવી મોટા શહેરમાં હોતી નથી અને તેથી માત્ર બાહ્ય દેખાવ જાળવી રાખવા ખાતરજ જેઓ વર્તન કરતા હોય તેઓ પિતાના ઈદ્રિય અક મોટા શહેરમાં છુટા મૂકી દે છે. એવી જ રીતે પરદેશમાં ગમન કરનાર આ આત્મજ્ઞાન વગરના હોય છે અને વિશુદ્ધ વર્તનના નિયમનમાં આવ્યા હતા નથી અથવા ચારિત્ર બંધારણના ચગ્ય ખ્યાલ વગરના હોય છે તેઓ અનેક રીતે વિષયાદિમાં પડી જઈ ધન આબરૂ અને જીવનનો ક્ષય કરી આત્મનિપાત કરાવતાં જોવામાં આવે છે. જે કામમાં પરભવ સંબંધી વિશેષ ખ્યાલ હોતા નથી તે પ્રમાણિક થવા કરતાં પ્રમાણિક હેવાનો દેખાવ કેટલે કરે છે તે અવલોકન કરવા જેવું છે. વ્યવહાર તો જગતમાં સાચાને નમેજ ચાલે

Page #31

પુરાણી વસ્તુઓની શોધખોળ અને જૈનોની રજ
C
છે, દુકાનપરનું પાટિયું તે એકજ ભાવ ' નું સડાય છે; કોઈપણ વ્યાપા એમ જણાવતા નથી કે અહીં અપ્રમાણિક રીતે ભાવ લેવાય દેવાય છે, ક અધમ, નિર્માલ્ય, લુચ્ચાએને પણ સત્યના શુભ નામ નીચે અને પ્રમાિ ણાના બાહ્ય દેખાવથીજ રળી ખાવાનુ હાય છે.
पुराणी वस्तुओनी शोधखोळ अने जैनोनी भार
ઉપરના મથાળાથી મી. વીન્સેન્ટ એ. સ્મીથ એમ, એ, એ કલકત્તામાં ઘટ પતા ધી મેડન રીવ્યુ નામના ઇંગ્રેજી માસીકના એપ્રીલ સને ૧૯૧૫ના અંકમાં પાના ૫૧૯ થી ૧૨૨) એક લેખ લખ્યા છે, તે લેખનુ ગુજરાતી ભાષાંતર જૈનધર્મીની તવારિખના હિતચિંતકા તથા દ્રવ્યવાન જૈનેને ઉપયાગ ધારી અત્રે આપીએ છીએ. જૈનધર્માંની તવારિખના સાચા જ્ઞાન માટે જેનાએ છુટા છવાયા અવ્યવસ્થિત ઉપાયે છેડી દઈ કયા માર્ગે એકત્ર ઉપાય અને દ્રવ્યનેા વ્યય કરવા જોઇએ તે આ વાંચ્યાથી જાણવામાં આવશે. એક પરધર્મી અને પરદેશી વિદ્વાનને જે લાગે છે તે જનાને અજ્ઞાનતાથી તથા ચાલુ જમાનાના ઉત્તમ સાધનાને ઉપયોગ કરવાની બાકી તથા એક ઉત્તમ પુરાણુંવત્તુશાસ્ત્રના ખાતાની ગેહુ જરીથી તેના સા ભાગે પણુ લાગતું નથી તે પૂરું ખેદની વાત છે. જે સાધને આજ હયાત તે ૫૦ વરસ પછી નાશ પામશે. જંનેના ઐતિહ્રાસીક દાખલા યુદ્ધના દાખ તરીકે મનાય અને જેના મુગે મેઢે બેસી રહે તે વધારે નહી તે ધમ વર બેદરકારીપણુ` તે જણાવેજ છે. માટે આ લેખ વાંચો શેડ આણુંદજી કલ્યાણી પેઢીએ આ કાય તાબડતોબ ઉપાડી લેવુ જોઈએ. શેઠ આણુ દજી કલ્યાણુજીના દ્ર સાહેબેએ એમ માનવું જોઈતું નથી કે આ કામ તેમનું નથી. તીર્યરક્ષાનું કોઇ તેમનુ જ છે અને તેએ આ કામ ન કરે તે તેમની મેટામાં મેટી ભૂલ છે. ધર્મ પ્રસારક સભાના પ્રેસીડેન્ટ સાહેબ પાતાની હાળી રેકાણુ છતાં પેતાના બહુાળા લાગવગને લીધે તથા શેડ આણુદજી કલ્યાણજીના એક ટ્રસ્ટી તર શેઠ આણંદજી યાણજીની પેઢીના ટ્રસ્ટી સાહેબેનું આ બાબત તરફ ન ખેંચશે અને તેમની સાથે, મી. વીન્સેન્ટ સાથે, જીની વસ્તુએની શાળના સરકારી ખાતા સાથે, જૈન એસસીએશન આફ ઇન્ડીઆ તથા જૈન એજ્યુ એસાસીએશન સાથે પત્ર વ્યવહુાર ચલાવી એક પ્લાન નક્કી કરવા તસ્દી ઘણા ફાયદા થશે. મુંબઈના મહાન દેશહિતી નરરત્ન તાતા રાહી રીની શેષ ખાળ માટે સરકારના શોધખેળ ખાતાને વાર્ષિક વીશ હુમ્બર ત

Page #32

જૈનધર્મ પ્રકાશ.
આપે છે, તે જેનો શ્રી મહાવીર ભગવાન તથા મહાન આચાર્યોની વિહારભૂમિએના થાન શોધવા પાછળ વાર્ષિક રૂપિયા એક લાખ ખર્ચ તે તે શું બહુ છે ? પાટલી પ્રરતાવના પછી મી. વીસેન્ટરો લેખ નીચે આપીએ છીએ અને તે દરેક જૈન રાધા, સાધુ, સાધ્વી, શ્રાવક તથા શ્રાવિક વાંચી, મનન કરી કાંઈ એકસ કાર્ય કરશે એવી આશા રાખીએ છીએ, પુરાણ વસ્તુ શાસ્ત્ર શું છે અને પ્રાચીન વસ્તુ માટેનું શેખેળ ખાતું શું કરે છે તથા કરી શકે તે જેની જાણ ૨ટે. ના અંકમાં લખીશું. આમાં કેસમાં લખાયું છે તે અમે ઉમેર્યું છે એમ સમજવું.
તમામ જાતની હિંદુસ્થાનની વિદ્યાઓના બધા અભ્યાસીઓ છેડે અથવા ઘણે અંશે સંપૂર્ણ રીતે જાણે છે કે છેલ્લા ૭૦ અથવા ૮૦ વમાં પુરાણ વરતુઓની શોધખોળે જ્ઞાનમાં ઘણો વધારો કર્યો છે. પુસ્તકોમાં લખેલી અથવા પરંપરા ચાલી આવતી દંતકથાઓનું ખરાખોટાપણું પુરા વહુના શેધકોની
થી પારખી તથા જાણી શકાયું છે અને ફક્ત આ શોધના આધારે જ પ્રાચીન હીંદુસ્થાનને ઇતિહાસ લખવાનું મારાથી બની શકહ્યું છે. આ શોધકે એ ઘણી મહેનતે પદ્ધતિસરના ખોદાણ કરી શોધી કાઢેલા જુના સીક્કા, શીલાલેખો, જુના મકાને, ધર્મશા, ચિત્રકામે અને ઘણી જાતની બીજી પરચુરણ ચીજોના અવશેષ અભ્યાસને લીધે તથા તેની મદદથી આપણે જુના પુરતકમાં લખેલી હદુસ્થાનના ઇતિહાસની જુજ હકીકતને વિસ્તારવાળી બનાવી શક્યા છીએ, પ્રથમ જે જ્ઞાન અચોકકસ હતું તેને ચિક્કસ બનાવી શકયા છીએ અને કમવાર હકીકને જાણવાને પાકે પાયે શરૂ કરી શક્યા છીએ.
નહી જાગવામાં આવેલા તથા નહીં શોધાયલા અને કિંમતી સાહિત્ય અને જ્ઞાનથી ભરપૂર મેટા અને ઘણા ભંડારે જૈનોના કબજામાં છે અને તે ભંડારો સુરક્ષીત છે. તેમના પુસ્તકો મુખ્યત્વે કરીને ઐતિહાસિક અને અર્ધ ઐતિહાસીક વિષયથી ભરપૂર છે. તે પુસ્તકોની હકીકત ઘણીવાર ફેરફારવાળી અગર ભૂલવાળી જણાય છે, તેથી તે હકીકતની સચ્ચાઈ જુની વસ્તુઓની શેાધના અભ્યાસને આધારે જાણવાની જરૂર છે.
તવંગર જેની ફરજ. જેમાં પોતાનો ઉત્સાહ તથા આદર હોય તેવા જાહેર કામમાં પૂરતો સો ખરચી શકે એવા બીજાના પ્રમાણમાં તવગર માણસે જેનોમાં ઘણુ છે. મારું ભાષાજ્ઞાન સાહિત્યના ગ્રંથો તપાસી તૈયાર કરી શકું તેટલું નથી, તેથી જે વિલય હું સમજું છું તે વિષય સંબંધી ડુંક લખવાની અને જો તે મુજબ

Page #33

પુરાણી વસ્તુએ!ની રોધબાળ અને જનાની ફરજ
વવામાં આવે તે ઘણા કિંમતી લાભ થાય એવી ચેસ સૂચના હું હિંમત કરૂ છું. મારી ઇચ્છા એવી છે કે જેન કેપ અને મુખ્યત્વે કો બચાવી ખરચી શકે તેવા તે કેમના પૈસાદાર બહુબેએ પુરાણી વસ્તુની વિષયમાં ઉમ’ગથી ધ્યાન દેરવવુ' અને ખાસ કરીને પેાતાના ધર્મ અને ઇ ઇતિહાસના વિષયની શેાધખેલ માટે જેટલા તે પૈસા ખરચવે. શેાધઓળના વિસ્તાર
“ શોધખોળનું ક્ષેત્ર ઘણું વિશાળ છે. હાલ જેને રજપુતાના અને િ હિંદુસ્થાનમાં માલમ પડે છે. પણ આ પ્રમાણે હંમેશ નહાતુ.. જુના શ્રીમહાવીર ( ભગવાન) ના અનુયાયી હાલ કરતાં મેટા વિસ્તારમાં ફેલાતા હતા. દાખલા તરીકે ઇસ્વીસનના સાતમા સકામાં ( મહારમાં આવેલા પટનાની ઉત્તરે આવેલા ) વશાળીમાં તથા પૂર્વ ખગાળામાં જેના ઘણા હતા. જ્યાં હાલ કોઇકજન રડ્યા પડ્યા નજરે પડે છે. ોધ્યકાળમાં અને ખાસ કરીને ૧૧મા અને ૧૨ મા સૈકામાં બુદેલખડમાં જેના ઘણા હતા, એવા ઘણા કાવા મે' જાતે જોયેલા છે, તે દેશમાં જ્યાં હુાલ એક પણ જૈન કદી જોવામાં આવશ નથી ત્યાં હાલ પણું ધણી જૈન પ્રતિમા છે, યુદેલખડની દિક્ષણે, કિષ્ણુ પ અને તામીલમાં જ્યાં જૈન નામ પણ હાલ કઈ જાણતુ નથી ત્યાં સેગલનાં સુધી જૈનધર્મ એક મોટા અને રાજકીય સત્તારૂપ હતેા ( એટલે ઘણા રા લાગટ ઘણુા કાળ સુધી જૈનધર્મી હતા. )
66
ચંદ્રગુપ્ત મા` વિષેની તથા
“ ઉપર જે ટુકી હકીકત લખી છે તે ઉપરથી શેાધોાળનું હે વિશાળ છે તે જણાશે. ચંદ્રગુપ્ત રાત ( શ્રી ) ભદ્રબાહુ ની સાથે ( દક્ષિણમાં ) શ્રવણુ એલગે.લ ગયા અને ત્યાં અનસન કર્યું દ'તકથા જંતામાં છે તે હકીકતના ખરાપણાને લગતા ઉપયોગી તજવીજ કરવાની મારી ખાસ ભલામણ છે. તમારા પૈકીના કેટલાક જાણે છે કે આ સવાલના સબધમાં મી. લેવીસ રાઇસ અને ડોક્ટર લીટની વચ્ચે તીજી તકરાર ચાલે છે. હવે કેાઇ જૈન વિદ્વાને ખાર આવી જૈન દૃષ્ટિથી આ ભ ચર્ચવાની દ્રરૂર છે. પણ આ ચર્ચા કરવાને ખરા વિદ્વાનની જરૂર છે અને શ્રી પૂર્ણ જ્ઞાનપૂર્વક થવી જોઇએ. દુનિઆના હુલના વિદ્વાને શુદ્ધ ન્યાયપુર હકીકતનું ચોક્કસપણુ અમુક તકરારી વિષયના નિર્ણય માટે માગે છે. ( તે વિના અધર વાત કર્યાંથી તેમની ખાત્રી થતી નથી. )
દક્ષિણ હિંદુસ્થાનમાં ધર્મના ઝઘડા
હિંદુસ્થાનના ઘણા ભાગોમાં એક વખત જૈનધર્મ ફેલાયેલા હતા તથા
સારી
તુ
હોય છે
વિજયની

Page #34

૨૨૮
જૈનધર્મ પ્રકાશ.
સર્વોપરી હતો. તેની પડતીના કારણનો વિષય ખાસ તજવીજ કરવા લાયક છે અને વિદ્વાન જૈનોને આ વિષય રસમય લાગે તેવો છે. દક્ષિણ હિંદુસ્થાનમાં ધર્મોને ઝઘડા સંબંધીના સંકલિત વિષયને અને ખાસ કરીને ચેલાના શિવધર્મ અને અસલના રાજાઓના જૈનધર્મ વચ્ચેની તકરાર સંબધી હકીકતને બહુજ શેડો અભ્યાસ થયો છે અને તે ઉપર બહુજ ધ્યાન અત્યાર સુધી આપવામાં આવ્યું છે.
અભ્યાસ કરવા લાયક કેટલાક થે. આ અને આવા બીજા સવાલેની ખરી તજવીજ કરવામાં બીજા આધારોની સાથે જૈનપ્રતિમા, શીલાલેખ અને કીર્તિ સ્થંભના સંગ્રહ તથા અભ્યાસની જરૂર છે. આવા ઘણા કીર્તિસ્થંભે જમીનમાં દટાયેલા પડ્યા છે અને તે બહાર કાઢવાને પુરાણ વસ્તુ શાસ્ત્રજ્ઞ હોંશીઆર ખેદનારની કેદાળીની જરૂર છે. જેઓ પ્રખ્યાત પુરાણ જેના અવશેષ વસ્તુઓના અભ્યાસી થવા ઈચ્છતા હોય તેમણે પુરાણા ચીના મુસાફર અને તેમાં પણ મુખ્યત્વે કરી ઇસ્વીસનના સાતમાં સૈકામાં હિંદુસ્તાનમાં મુસાફરી કરનાર અને આજ જેનું નામ નીશાન પણ જાણવામાં નથી તેવા ઘણા જૈનસ્થની હકીકત નોંધી લેનાર ચીનઃ યાત્રાળુ અને બાધ સાધુ યુએનસંગના લખાણ જાણવા જોઈએ. પુરાણી વસ્તુના દરેક શોધકને એનસંગની મુસાફરીનું પુસ્તક એક જરૂરના ભેમિયારૂપ છે. હું જાણું છું કે જે જૈન વિદ્વાન આ ગ્રંથને ઉપયોગ કરવા માગતા હોય તેમને જે ચીનાઈ ભાષા ન આવડતી હોય તો અંગ્રેજી કે ફ્રેંચ ભાષાનું જ્ઞાન તે હાવું જ જોઈએ. પણ આ જમાનામાં ઘણું જેનો જેઓને પિતાના ધર્મ પુસ્તકોનું જ્ઞાન છે તેઓ આ પુસ્તકોના અભ્યાસને મદદગાર થઈ પડે તેટલે અંશે સારી રીતે અંગ્રેજી ભાષા સમજી શકે છે અને જે તેમની પાસે પૂરતી વ્યવહારિક સંપત્તિ છે તેમને આ ગ્રંથની કિંમતથી બીવાની તે જરૂજ નથી. (જરૂર પડતા ગ્રંથોના ઈનામ આપીને ગુજરાતી ભાષાંતર કરાવવા જોઈએ. તથા આવા તમામ ગ્રંથે ખરીદી એક ઠેકાણે એકત્ર રાખી જેન વિદ્વાનોને તે મફત વાપવાની સગવડ કરી આપવી જોઈએ.)
જૈન કીર્તિસ્થંભ, બુદ્ધના સ્થળે તરીકે ગણવાની ભૂલ.
કેટલાક દાખલાઓમાં જે થંભે ખરેખરા જૈન લે છે તેમને ભૂલ અને અજ્ઞાનતાથી બુદ્ધના સ્થભ તરીકે વર્ણવવામાં આવ્યા છે. એક દંતકથા પ્રમાણે આશરે અઢાર સંકા ઉપર મહારાજ કનિષ્ક બોધતુપને જૈનસ્તુપ તરીકે ગણવાની ભૂલ કરી હતી. અને જ્યારે કનિષ્કરાજા જેવા ચુસ્ત બાધ આવી

Page #35

પુરાણી વસ્તુઓની શોધખોળ અને જેનોની ફરજ. ભૂલ કરે તે પછી હાલના પ્રાચીન વસ્તુ કે જે વસ્તુઓ અને હા.
ધની વસ્તુઓ અને કામો તરીકે ગણે તેમાં આશ્ચર્ય નથી. મારા મત પ્રમાણે છે અલેકઝાન્ડર કનીંગહામને જેના બુદ્ધની પડે પે બાંધતા હતા અને વિધા સ્થ કરતા પથ્થરના કઠેડા કરતા હતા તેવું બીલકુલ ભાન પણ હતું. આવા જૈન કઠેડાન તે હમેશ બધાએ બાંધેલા કઠેડા તરીકે ગણવા અને જ્યારે જ્યારે કેઈસુપનું ખડર તેમના જેવામાં આવતું કે તે તુ ને બાંધે છે એમ તે માની લેતા. જોકે મુંબઈના વિદ્વાન ભગવાનલાલ દે, અને જેને સ્તુપો કરતા એ વાતની ખબર હતી અને આ હકીકત તેઓએ છેક સને ૧૮૬૫ માં પ્રસિદ્ધ કરી હતી, છતાં તે પછી આશરે ત્રીશ વર્ષ સુધી એક ડાકટર વ્યુહરે “મથુરાના જનસ્તુની હકીકત ” નામનો એક ની ઈર્ષદ સને ૧૮૯૭માં પ્રસિદ્ધ કર્યો ત્યાંસુધી જેનતુ શેઘવા જોઈએ એવું પુરાણ વિરતુ શાસ્ત્ર વિદ્વાને સાધારણ રીતે જરૂરનું ધારતા નહીં. સને ૧૯૦૧ માં કરાન્ડ કરેલા “મથુરાનો જૈન સ્તુપ અને બીજી પુરાણી વસ્તુઓ નામના મારા પર છે
ધના જેવાજ જેને એ બાંધેલા સ્તુપ તથા ફરતા પથ્થરના કઠેડા એક પ૪. ઘણા હતા એ વાતથી તમામ વિદ્વાનોને વાકેફ કયો. મારા પુસ્તકમાં પણ ડર મથુરાના જૈનસ્તુપને અવ્યવસ્થિત દાણને લીધે નાશ થાય છે. મારી સાત છે કે હજી જેનાસ્તુપ ઘણું હશે અને શેધ કરવામાં આવે છે તે જ આવશે. આવા જેનસ્તુપે બીજી જગો કરતાં રજપુતાનામાં મળવાનો સંભવ વધારે છે,
કોસાંબી નગરીનો સવાલ - “અલહાબાદ જીલ્લામાં આવેલા કોસમ ગામના ખંડેરો કનગામને. ફ.. પ્રમાણે બધા સંબંધીના નથી પણ ઘણા ખરા જેના અવશેષો છે એ ને ? સંભવીત લાગે છે. તે ગામ કંઈપણ શક વગર જેનેની કોસાંબી નગરી છે જે જગો ઉપર જૈન મંદિર છે તે મહાવીર સ્વામીના અનુયાયીઓનું હોય છે યાત્રાસ્થળ છે. બની કેસાંવરી એ આ જેનોની કોસાંબીથી જુદી અને ૩. હીટની નજીક આવેલી છે એમ માનવાને મારા મજબુત કારણે સે .. છે. સને ૧૮૯૮ના જુલાઈ માસના રોયલ એશીયાટીક સાઇટીના ચેપ: ક કોસાંબી અને સાવથ્થી વિના મારે નીબંધ છપાયા પછી ડોકટ૨ ક. સને ૧૯૦૭ના તેજ ચાપાનીયાના પાને પ૧૧ મે બતાવ્યું છે કે - કસાબીન વનસાંબીથી જુદી ગણી છે. મારા મત પ્રમાણે ની તે વનસાંબી છે.
કોસમ ગામના ખંડેરોની શોધ અને અભ્યાસ કરવાની હું તને 4 : -

Page #36

૨૩૦.
જૈનધર્મ પ્રકાશ.
મણુ કરૂં છું. આ વિષય સંબંધીના ઘણુ સવાલોને નિર્ણય કરવાની જરૂરીઆત વિષે મેં ઉપર પુરતું વિવેચન કર્યું છે.
' જમીન ઉપરના સ્તંભેની તપાસ.
જમીન ઉપરના જૈનસ્ત, મંદીર, શિલાલે, તુ વિગેરેનું દરેકના બારીક અને ચેકસ વર્ણન સાથું કાળજીપૂર્વક બનાવેલું એક રજીસ્ટર તૈયાર કરવું જોઇએ અને જૈન ધર્મશાસ્ત્ર અને ચીને મુસાફરે એ લીધેલી ને અને બીજા લેખકોનાં લખાણ સાથે તે રજીસ્ટરને બારીક અભ્યાસ કરવો જોઈએ. આ રીતથી ઘણું કાર્ય થઈ શકશે. સંતોષકારક પરિણામ લાવવાને માટે જેઓ આ પ્રમાણે ભે વિગેરેની સરવે કરવાનું તથા વર્ણન સાથે રજીસ્ટર તૈયાર કરવાનું કામ માથે લે તેઓએ હાલના નકશાઓને બુદ્ધિપૂર્વક ઉપયોગ કરે જોઈએ, આસપાસની જગ્યાઓનું ચેકસ વર્ણન આપવું જોઈએ અને ફેટોગ્રાફીને છુટથી ઉપગ કરે જોઈએ. ખેદકામ કર્યા વગર પણ જમીન ઉપરના સ્તભે વિગેરેની સરવે જૈન ઇતિહાસ ઉપર અને વિશેષે કરીને જ્યાં એક વખતે જેનોના ટોળે ટોળા હતા તે ભાગમાં જૈનધર્મની પડતી થવાનાં કારણે ઉપર ઘણું અજવાળું પાડી શકશે.
જન ગ્રંથ કેષ. આ વિષયની તજવીજ કરનારને ચ વિદ્વાન એમ. ગેરીનેટને સને ૧૯૦૬માં પ્રસિદ્ધ કરેલ “જૈન ગ્રંથ કે ષ નીબંધ” નામને મહાન ગ્રંથ જેવાની હે ભલામણ કરું છું. તે ગ્રંથની પુરવણ સને ૧૯૦૯ ના જુલાઈને અગસ્ટ માસના “જનરલ એશીઆટીક” નામના ચોપાનીઆમાં “જૈન ગ્રંથ કોષની નસ 7 નામથી પ્રસિદ્ધ થયેલી છે. તે ગ્રંથોમાં ઈસવી સન ૧૯૦૯ સુધીમાં જેનીઝમ્ સંબધી જે જે લખાણે, લેખો તથા પુસ્તક પ્રસિદ્ધ થયેલા છે તે બતાવેલું છે. જેઓને ફ્રેન્ચ ભાષા ન આવડતી હોય તેઓને પણ એ ગ્રંથમાં એમ. ગેરીને આપેલા લીસ્ટ ઘણું ઉપયોગી થઈ પડશે.
ખેદા કામ. જુની વસ્તુ શોધવા માટે ખોદાણ કામ કરવું એ ઘણી ગુંચવણવાળો વિષય છે અને તે કામ પુરાણી વસ્તુ શોધ ખેળના સરકારી ખાતાની સલાહ સિવાય એટલે આરકીઓલેજીના ડાયરેકટરજ નરલ અથવા પ્રતિક સુપરીન્ટેન્ડ ન્ટની સલાહ અને સૂચના વિરૂદ્ધ કરવું જોઈએ નહીં. ખોટા પલાનથી અને બેદરકારી પણે કરેલા ખોદકામને લીધે ઘણું નુકશાન થયું છે. કોઈપણ નોંધ રાખ્યા વિના કરેલા (અયોગ્ય) ખોદકામથી મથુરાના કિંમતી જૈનતુપનો કેવી રીતે

Page #37

પુરાણી વસ્તુઓની શેાધખાળ અને જૈનેાની ફરજ.
નાશ થયેા તે મે ઉપર જણાવ્યુ છે. ખેાદકામ જેમ જેમ થતુ જાય તેમ તેમ દરેક જે રાજ શુ શુ મનતું ચાલ્યું તેની ખારીકે બારીક વિગત નોંધી લેતા જવુ જોઈએ અને તમામ શિલાલેખાની નકલેા લેતા જવું જોઇએ. ખેદકામ ઉપર હુાંશીઆર પુરાણુ વસ્તુ શાસ્ત્રજ્ઞની પૂરતી દેખરેખ હાવી જોઇએ. શું કરવુ ોઇએ ?
ગ્ય
“ છેવટે હું સૂચના કરૂ છું કે જેનેએ ઉપર કહ્યા મુજબની લાઈને શેાધખાળ કરવાની પ્લાન નક્કી કરવા તથા તે કામ માટે એક ઘણી ભારે રકમ એકઠી કરવા પુરાણુ વસ્તુશેધક એક કમીટી નીમવી જોઈએ. આ વિદ્યામાં રીતે કેળવાયેલ એક પગારદાર જૈન એસીસ્ટન્ટ જેનેા તરફથી સરકારી પુરાણું વસ્તુ શેાધખેાળ ખાતામાં નીમ્યાથી ઘણું કામ થશે, અને જે આવા વધારે આસીસ્ટ≥ પ્રાંતિક સુપરીન્ટેન્ડન્ટાના હાથ નીચે જૈનકેમ નીમેતે તેથી ઘણુંજ સારૂ પિરણામ આવશે.
“ જો જાને ચેાગ્ય લાગે તે તેએએ આ મારૂ લખાણુ સરકારના પુરાણ વસ્તુ શેાધખાળ ખાતાના ડાયરેકટર જનરલને તેમની જાણ માટે મેકલવુ.” અત્રે મી. વીન્સેન્ટ લેખ પૂરા થાય છે. પુરાણુ વસ્તુશાસ્ત્ર શું છે તેનું ટુક સ્વરૂપ નીચે મુજળ છે,
પુરાણુ વસ્તુશાસ્ત્ર:-અંગ્રેજીમાં તેને આર્કિઓલેાજી ( archeology ) કહે છે. કોઈ પણ રાજ્ય, ધર્મ કે કામના વિશ્વાસપાત્ર ઇતિહાસ લેખરૂપે અમુક નિયમિત કાળ સુધીજ મળી શકે છે. તે કાળ પહેલાંની માહિતી મેળવવાનાં સાધને તે લેાકની અશિષ્ટ રહેલી વસ્તુઓજ છે. જૂના વસ્તીસ્થાનાની ભૂમિને ખેાદતાં અથવા બીજી રીતે સીક્કા, શસ્ત્ર, શિલાલેખા, તામ્રપત્રા, મદિરા, મહેલ વિગેરેના અવશેષો ઇત્યાદિ અનેક વસ્તુ મળી શકે છે. તે વસ્તુઓનુ વર્ગીકરણ કરીને તે વસ્તુના ભક્તા મનુષ્ચા વિષે અનુમાનથી અમુક માહિતી એકત્ર કરી શકાય છે, એવા પ્રકારે વસ્તુના વિચાર કરનાર જે શાસ્ત્ર તે પુરાણુ વસ્તુશાસ્ત્ર છે.
આ લેખ વાંચી મનન કરી નેએ જ્યાં જ્યાં નવા તીર્થાં નીકળે ત્યાં ત્યાં ઉતાવળ ન કરતાં ઉપયોગી થાય તેવી રીતે કામકરવુ જોઇએ. શૅરીસરા તીની જગ્યા ખેાદાવતાં આવી સાવચેતી રાખવાની ખાસ જરૂર છે. જો કે જેને ઘેર નિદ્રામાંથી તમામ નાશ થયા પછીજ ઉઠશે એમ અમારૂ દેશકાળ જોતાં માનવું છે, છતાં પ્રયત્નથી પાછા ન હહવુ એ સિદ્ધાન્તને અનુસરી આ લેખ પ્રગટ કર્યાં છે. જેનેાની દાઝ જાણનાર,

Page #38

બંને
જૈનધમ પ્રકાશ..
खमत खामणाना पत्रो. (તત્ સંબધે વિચાર )
જૈનવ માં પ પણ્ પને છેલ્લે દિવસે અંદર અંદર સની સાથે ના વંત્સરી પ્રતિકમણુમાં તેમજ ત્યાર પછી ખમવા ખમાવવાના રીવાજ ઘણા વિસ્તાર પામેલે છે. આ રિવાજ કષાયનેા નાશ કરવા માટે અતિ ઉત્તમ છે, છતાં તે પાત્ર ફીરૂપ થઇ જવાથી તથાપ્રકારનેા લાભ થતે જાતે નથી; તેમજ જેની સાથે ગત વર્ષમાં વિરોધ થયે હાય તેની સાથે તે પ્રકાર યાદ કરીને અથવા યાદ કર્યા સિવાય અવશ્ય ખમત ખામણા કરવા જોઈએ એવું કવચ અને છે. પ્રાયે તે જ્યાં પરસ્પર પ્રેમભાવ હાય છે ત્યાંજ ખમાવવામાં આવે છે. અત્યારે પ્રસ્તુત વિષય તે ન હેાવાથી તે સબંધમાં લંબાણુથી ન લખતાં એ પ્રસંગે બહારગામ પેાતાના સંબંધી ને સ્નેહી વર્ગમાં પુષ્કળ પત્ર લખવામાં આવે છે તે સખ ધેજ લખવામાં આવે છે.
આ કાર્યો પરત્વે છપાયેલ કંકોત્રી તે કાર્ડીના ખર્ચ કરતાં પુષ્કળ ખર્ચી પોસ્ટેજનું થાય છે કે જેને એકદર સરવાળા કરતાં લાખ અગર એથી વધારેની સખ્યાએ પહેાંચી જવાય છે. આ સબંધમાં ગૃહસ્થ ગૃહસ્થ ઉપર લખે, ગૃહસ્થ સુનિ ઉપર લખે અને મુનિ ગૃહસ્થ ને મુનિ ઉપર લખે એ ત્રણ પ્રકારો પૈકી પ્રથસના બે પ્રકારમાં તે વ્યવહાર ને વિનયની પ્રાધાન્યતા હાવાથી ખાસ પ્રતિરોધ કરવે ચેગ્ય જણાતા નથી; પરંતુ મુનિરાજ પેાતાનાં વડીલ ગુરૂ વિગેરે ઉપર માવવા માટે પત્ર લખે તે તે ઠીક, પણુ સખ્યાબંધ પત્રા શ્રાવક શ્રાવિકા ઉપર લખે છે, તેને માટે ખાસ કાગળેા છપાવે છે, પેાતાના અમૂલ્ય ટાઈમ તેમાં કેછે અને પુષ્કળ પેાસ્ટ ખર્ચ કરાવે છે તે જો અધ થાય તે મુનિરાજને ઘણુા વખત ખચે કે જેને જ્ઞાનઘ્યાનમાં ઉપયોગ થઈ શકે, અને હારા ` રૂપી-આના પેસ્ટ ખર્ચ બચે કે જેને શ્રાવકે પાસે અન્ય શુભ કાર્યમાં ઉપયેગ કરાવી શકાય. આ ખાખત દરેક મુનિરાજ ને સાધ્વીજીને લક્ષ્યમાં લેવા માટે આ કા લેખ લખ્યું છે. ફરીને આવતાં પર્યુષણ પર્વ અગાઉ પણ આ બાબત યાદ આપવામાં આવશે; પરંતુ હાલ તુરતમાં આ સબંધમાં વિચાર કરી ચેાગ્ય નિય ઉપર ચાવાય તે! ઠીક એમ ધારીને તાત્કાળિક ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યે છે.
સુજ્ઞેયુ કિં બહુના.

Page #39

,
+
અ
'
;
'
अमारु पुस्तक प्रसिद्धि खातुं.
૧. તરતમાં બહાર પાડવાના . ૧ શ્રી અધ્યાત્મસાર.પ. ગંભીરવિજયજી કૃત ટીકા ચુત, ૨. શ્રી અધ્યાત્મસાર મૂળ, મૂળને ટીકાનાભાષાંતરયુક્ત ૩ થી સૂમાર્થ વિચાર સારો દ્વારા સાર્ધ શતક, સટીક છે. ૪ શ્રી શ્રી પાળ રાજાને રાસ મૂળ સારાંશ તથા રહેર્યયુકd.
* ૨ છપાય છે જો કે ગર ૫ શ્રી કમપ્રકૃતિ ગ્રંથ શ્રી યશોવિજયજી કૃત ટીકા યુક્ત ૬ શ્રી ઉપદેશ સપ્તતિકા પા ટીકાયુક્ત ૭ શ્રી કર્મગ્રંથ ઉપરની નેટ,સમજુતિ, બાસઠીઆ, યત્ર વિગેરે ૮ શ્રી ત્રિષષ્ટિ શલાકા પુરૂષ ચરિત્ર ભાષાંતર પર્વ
૩. તરતમાં છપાવા શરૂ થશે. ૯ શ્રી શાંતિનાથ ચરિત્ર. સંસ્કૃત, પદ્યબંધ.. ૧૦ શ્રી ઉપદેશ પ્રાસાદ ગ્રંથ. મૂળ. વિભાગ ૨ (સ્પંજે ૭ થી ૧૨)
. ૪. નીચેના ગ્રંથ તયાર થાય છે અ ને ૧૧ ઉપદેશ પ્રાસાદ ગ્રંથમૂળ વિભાગ ૩-૪ સ્પંભ ૧૩ થી ૨૪ ૧૨ શ્રી ઉપમિતિ ભવ પ્રપચા કથાનું ભાષાંતર ૧૩ શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય ચરિત્ર. ( ગુજરાતી ભાષામાં) ૧૪ શ્રી પરિશિષ્ટ પર્વ ભાષાંતર ૧૫ શ્રી હીર સૈભાગ્ય કાવ્ય ભાષાંતર ૧૬ શ્રી આરભસિદ્ધિ વિગેરે જેન તિષશા ભાષાંતર ચુકવી ૧૭ શ્રી યુગાદિ દેશના ભાષાંતર '' બીજા બે ત્રણ નાના ચરિત્રેના ભાષાંતર જુદા જુદા ગ્રહો તરફથી તૈયાર કરાવવામાં આવે છે. તેના નામે હવે પછી બેહાર પડશે.
ખાસ ખરીદ કરવા લાયક નવા પુસ્તકો. ૧ આનંદઘન પદ્યરત્નાવી. (૫૦ પદનું વિવેચન ) ૨ જૈન દષ્ટિએ યોગ. ૩ પઉમ ચરિયમ્ (પ-રામચંદ્ર ચરિત્ર) માગધી. ૪ ઉપદેશ માળા મૂળ ને ચગશાસ્ત્ર મૂળ. ૫ જંબુદ્વિીપ સંગ્રહણ સટીક છે કે દિ જ્ઞાનપંચમી. ( અતિ ઉપયેગી બુક) ૭ ઉપદેશ પ્રાસાદ ગ્રંથ મુળ સ્થંભ. ૬ ૮ ચૈત્યવંદન વીશી. સુધારેલી આવૃત્તિ. ૯ શ્રી શાંતિનાથ ચરિત્ર. સંસ્કૃત ગદ્યબંધ.
*
:
-
, , , ,
, , ,
, , ,
*:- 1
- - -
'.
',
મા
'
'- -

Page #40
કે : * * * * * * * !.. * * * મુનિ વર્ગને આમંત્રણ સૂત્રેની વચન આ 3. 6 થવા માં લીધી શરૂ થયેલું છે. તેને લાભ ૩ર મુનિરાજ અને સાધી લે છે. વાંચનાનું કિય નિશુદિ ૧પ સુધી અખલિત ચાલ્યા પર્ણો એક માસ બ ધ રાખવામાં આવશે અને નવા ક્ષેત્રમાં એક માસ પછી પાછું શરૂ થશે દરમિયાન હવે પછી ચતુમસ હત પોતાના શહેરમાં સર્વ મુનિ પરિવારને વાંચનાથ પધારવાની અનેક શિહેરના આગેવાનોની પ્રાર્થના છે પરંતુ તેમાંનું કયું શહેર પસંદ કરવું તેનો આધાર સાધુસાધ્વીની સંખ્યા ઉપર વધારે આધાર રાખે છે. તેથી સર્વે રાહુસાધ્વીને વિનંતિ કરવાની કે જેમની ઇચ્છા હવે પછીની વાંચનામાં લાભ લેવા માટે પધારવાની હોય તેમણે શ્રી આગમાદય સમિતિ ચેરી, પાટણું” ને શીરનામે પોતાની ઈચ્છા પત્રદ્રારા જણાવવાની કૃપા કરવી. જેથી અગત્ય મુનિમંડળ સાથે તે સંખ્યા એકંદર કરીને અત્રત્ય મુનિમંડળના એક વિચારથી હવે પછીના વાંચનાનું સ્થળ મુકરર કરવામાં આવશે અને આ પત્ર દ્વારા પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવશે. સ્થળનો નિર્ણય આધિન શુદિ ૧પ લગભગ કરંવાના હોવાથી ભારે અગાઉ પર લખવા તરસ્ટી લેવી. ' આજ્ઞાંકિત સેવકે. વેણીચંદ સૂરચંદ કુંવરજી આણંદજી. ભેગીલાલ હ લાભ ઈ. રનીલ લ છગનચદ. - આગામે દય સમિતિના સેક્રેટરીઓ, ભાઈ પાનાચંદ ત્રીકમનું ખેદકારક મૃત્યુ. ભાવનગરના રહીશ ભાઈ પાનાચંદ દોશી વર્ષની લઘુ વયમાં ક્ષય રોગના ને ગ થઈ પડ્યા છે અને ભાદરવા સુદિ 8 ગુરૂવારની બપોરે પંચત્વ પામ્યા છે. અને ધર્મનિષ્ટ પાશું સુંદર હતું ને પરમાત્માની ભકિતમાં અનુરક્ત હતા. તેઓ - તાની પાછળ એક પુત્ર, બે પુત્રી ને વિધવાને શેકગ્રસ્ત મૂકી ગયા છે. અમારી સભાના મેમ્બર હતા. અમે તેમના સંબંધીઓને દિલસે આપીએ છીએ અને તેમના આત્માને શાંતિ ઈચ્છીએ છીએ. ભાઈ મણીલાલ મુળચંદનું ખેદકારક મૃત્યુ. આ અમદાવાદ નિવાસી બંધુ કે જેઓ શારિરીક બળને અંગે હન સિન્ડે તરીકે પ્રખ્યાત થયેલા હતા, ધર્મ સુરત હતા, તપરિયા પણ વિશેષ કાર ! હતા, સારા ચિત્રકાર તરીકે પંકાયેલા હતા. માયાળુ, હુંશીલા અને હસ. જેવા સાથે સભા તરફ પ્રીતિવાળા હતા, આ સભાના મેમ્બર હતા. તેઓ લગભગ 2 વર્ષની વયે લઘુ વયની વિધવા, એક પુત્ર, સનેહપરાયણ માતા, અને એ બંધ છે વિગેરે. કુટુંબને કનિમગ્ન કરીને પીવપાકને વ્યાધિથી ભાદરવા વદિ 7 ગુરૂવારે પંચત્વ પામ્યા છે. તેમના કુટુંબને દિલ સે આપવા સાથે તેમના માને છે ઇચ્છીએ છીએ. જેન કેમમાં એવાં એક પુરુષની અમુક અંશે ખામી પડી છે. For Private And Personal Use Only