________________
રવલ્પ પ્રાસંગિકમ્
ચૈતન્ય-જ્ઞાન, શક્તિ-આનંદ-સુખ-સમતા સમાધિ વગેરે સર્વ જેમ આત્માનાજ ગુણો છે બીજા કોઈપણ દ્રવ્યના પદાર્થના ગુણો નથી. તેમ પ્રત્યેક દ્રવ્યના ગુણો અનાદિ કાળથી તે તદ્રવ્યો માંજ સ્થિર પણ રહેલા હોય છે અન્ય સ્થળેથી લાવી તે દ્રવ્યોમાં દાખલ કરેલા છે આવાત જૈન દર્શનને સર્વથા અમાન્ય અસ્વીકાર્ય
આત્મામાં ચૈતન્યની જેમજ પાણીમાં શીતતા, અગ્નિમાં દાહકતા. આકાશમાં પદાર્થમાત્રને જગ્યા આપવાનો, પુગલમાં જડત્વ આદિ મૂળ ગુણો સહજ ગુણો સદા સર્વદા તે-તે દ્રવ્યોની સાથેજ પ્રગટપણે કે ક્યારેક અપ્રગટપણે રહેલાં હોય છે. પરંતુ આગ્રંથમાં તો પ્રધાનરૂપે ફક્ત આત્માનાજ ગુણોનું સ્વરૂપ અને ભૂમિકાઓનો વિચાર કરાયો છે. કે જેનું જીવના (આત્મા) જીવનમાં અત્યંત મહત્વ છે.
ગુણ સ્થાનક શબ્દની સાર્થકતા ઉપર જણાવ્યા પ્રમાણે આત્મામાં રહેલા ચૈતન્ય જ્ઞાન - વગેરે ગુણો અનાદિ કાળથી પ્રાયઃ મોહનીય વડે અવરાએલા દાબાએલા છે જ. તેને સાચી અધ્યાત્મિક સાધના આરાધના વડે ધીમે ધીમે મોહનીય વગેરે કર્મોના અતિ તીવ્ર આવરણો (બંધનો) પાતળાં પાતળાં થતાં જાય છે, આંશિકરૂપે ઉત્તરોત્તર આત્મ ગુણોનો આવિર્ભાવ પ્રગટ પણું થતું જાય તે ગુણના પ્રાગટયની ભૂમિકાને ગુણસ્થાનક શબ્દ વડે જણાવાય છે. જો કે આત્માના ગુણોની જેમ ગુણના સ્થાનકો પણ અનંતાજ છે. પરંતુ તે સર્વને તો અતિ અલ્પ આયુષ્ય અને અતિસ્વલ્પ ક્ષયોપશમના કારણે સમજવા જાણવા અત્યંત મુશ્કેલ હોવાથી અનંત ઉપકારી અનંતજ્ઞાની મહા પુરૂષોએ તે ગુણોનો મૂલ ગુણોમાં સમાવેશ કરી તેના ૧૪ની સંખ્યામાં સમાવી સ્થાનકો પણ ફરમાવ્યા છે. વર્તમાન સમયે શ્રી આગમગ્રંથો તથા કર્મગ્રંથાદિ પ્રકરણોમાં આ ગુણસ્થાનક વિશેનું સંક્ષેપને વિસ્તારથી છૂટું છૂટું વર્ણન તો છે જ તોપણ આ પ્રકરણના
