Gujaratma Dharmik ane Tattvagyanna Sahityani Paristhiti

Author(s): Narmadashankar D Mehta
Publisher: L D Indology Ahmedabad

Page 3

ગુજરાતમાં ધાર્મિક અને પ્રવૃત્તિનિવૃત્તિનું શાસન કરનાર, અને જગત, જીવ, ઈશ્વર, એ ત્રણ પદાર્થનું વાસ્તવસ્વરૂપ કેવું છે તે જણાવનાર સાહિત્ય તે શાસ્ત્રસાહિત્ય. આ શાસ્ત્રસાહિત્ય શુદ્ધ શાસ્ત્રરૂપ હોય, જેવા કે વેદાદિ; અથવા રસાત્મક વાક્યોથી ગ્રથિત થયેલું કાવ્યથી મિશ્ર સાહિત્ય પણ હોય, જેવાં કે રામાયણ, મહાભારત, પ્રબોધચંદ્રોદયાદિ નાટકો. ધર્મ એટલે શું? આ જમાનામાં હિંદુ-મુસલમાનના ઝઘડાથી સામાન્યજનો ધર્મની વાત સાંભળતા ભડકે છે. હિંદુસ્તાનનું સ્વરાજય ધર્મની ભાંજગડામાં ગયું છે, અને ધર્મના પ્રશ્નોને દૂર રાખવામાં આવે તો આપણા સ્વરાજ્યના પ્રશ્નોનો સત્વર ઉકેલ થઈ શકે તેમ છે. આ આક્ષેપ પ્રથમદર્શને સામાન્ય મનુષ્યોને બલવાન લાગશે. પરંતુ વિચાર કરતાં સમજાશે કે ભારતવર્ષની ધર્મભાવના આવા ઝઘડા કરાવનારી નથી. ભારતવર્ષની ધર્મભાવના એ હિન્દુઓના હિન્દુધર્મનાં, બૌદ્ધોના બૌદ્ધધર્મનાં અને જૈનોના આતધર્મનાં મૂર્ત રૂપો ઘડ્યાં છે, અને ત્રણે ધર્મના પ્રવર્તકોએ તેને આ લોક અને પરલોકના હિતને અર્થે, વ્યક્તિની અને સમાજની યોગ્ય ધારણા અથવા વ્યવસ્થા કરવાને અર્થે પ્રબોધ્યો છે. ઝઘડાઓનું મૂળ કારણ ખરી રીતે અર્થવાસના અને કામવાસનાને અનિયંત્રિત વહેવા દેવામાં સમાયેલું છે. ધર્મભાવનાને વશ નહિ વર્તનારી ધનની અને વિષયભોગની લોલુપતા એ જ ક્લેશનું અને ઝઘડાનું કારણ છે. જે ભારતવર્ષમાં ધર્મ પહેલો, અર્થ બીજો અને કામ ત્રીજો, એવી ત્રિવર્ગની વ્યવસ્થા મહર્ષિઓએ સમજાવી છે, તે ભારતવર્ષમાં હાલ આપણે અર્થ પહેલો, કામ બીજો અને ધર્મ ત્રીજો, એવી અવળી પુરુષાર્થની પદ્ધતિ રચી બેઠા છીએ. ગમે તે રીતે ધનવાન થવું છે. પાપ-પુણ્યનો બિલકુલ વિચાર કરવો નથી. તેવા ધન વડે અર્થ પુરુષાર્થ સાધી ગમે ત્યાંના ગમે તેવા ભોગ્ય પદાર્થો ભોગવવા છે, અને આ પ્રમાણે ધનમદ અને કામમદથી ઉન્મત્ત થવું છે, અને કોમીય ઝઘડાનું પાપ બિચારા ધર્મને માથે નાખવું છે! આ સાથે અપધર્મને આપણે ધર્મ માની બેઠા છીએ. જેમ પૃથ્વીનો ગંધ એ સ્વાભાવિક ગુણ છે, તેમ મનુષ્ય આત્માનો ધર્મ એ સ્વાભાવિક વિશેષગુણ છે. પાર્થિવ પદાર્થોમાં ગંધ ગુણ કેવી રીતે ગુપ્ત હોય છે, અને વૃષ્ટિ આદિના સહકારી સંબંધથી પ્રકટ થાય છે, તેમ આત્મામાં તેની સર્વથા ઉન્નતિ કરાવનાર ધર્મ નામનો વિશેષ ગુણ, જેમનામાં તે ગુણ પ્રબુદ્ધ થયો છે એવા મહાપુરુષોના સંપર્ક વડે, વ્યક્ત થાય છે. પ્રત્યેક જીવ સ્વભાવથી જ ઈચ્છે છે કે હું