Ganittilakam Savrtuttikam

Author(s): Hiralal R Kapadia
Publisher: Oriental Research Institute Vadodra

Page 133

५०
२५
गणित तिलकम्
अथ द्वितीयोदाहरणवृत्तमाह
उड्डीय त्रिगुणं पदं शुककुलात् क्षेत्रेषु शालेर्गतं तच्छेषोत्थदशांशकः फलभृतानाम्रद्रुमानाश्रितः । त्रिनं शेषपदं च पाशपतितं व्याधस्य चापद्वशे
"
3
विछन् ! कीरकुलप्रमाणमधुना तत् कथ्यतां वेत्सि चेत् ॥' न्यासेनैवास्य व्याख्या - { मूः | शे. |मू | दृ० } | अत्रान्यस्यानुक्तत्वात् शेषमूलं समीपदृश्यं शून्यं चतुर्गुणं शून्यमेव । तत्र स्वगुणमूलयुते त्रिगुणं मूलमेकस्त्रयः, तैर्युते शून्यस्थाने जातनवके क्षेपसदृशत्वात् शून्यस्य । तत्र नवानां मूलं त्रयः । तत्र पदयुते त्रिगुणं पदम् तेन युते जाताः षट् । दलिते - अर्धिते जातत्रिके १० निजताडिते - त्रिकगुणिते जातनव के । विलवरूपहते । तत्र लवो दशच्छेद एकः । रूप चैकच्छेदम् । ततो“ ंशच्छेदा" वित्यादिना छेदविनिमये {{-}} | (एकः) एक गुणस्तथैव, दशगुण एको जाता दश । एभ्यो लवैकपाते जाता नवच्छेदाश्च दश । ततो दृश्योत्थनवकस्यैकच्छेदस्य भागार्थं " कृत्वा परीवर्तन" मित्यादिन रूपशेषं नव अधः, उपरि च दश, यथा ( १९ | } | दृश्यद्वयोर्नवकयोर्नवभागापव१५ र्तने एकः, यथा {| } | ततः सङ्गणना- दशगुण एको जाता दश, एकगुणा एकच्छेदभक्ता अपि दशैव । ततः पुनर्विधिः प्रथमपदसमीपगतान्तस्य लवत्वात् । एते दशदृश्यं चतुर्गुणं जाताः चत्वारिंशत् । त्रिगुणपदमत्र त्रय एव । पदं स्वगुणंत्रिगुणं जाता नव । तेन युते जाता एकोनपञ्चाशत् । तत्र मूलं सप्त । पदयुते पत्रिकमेकस्तेन युते जातदशके दलिते जातपञ्चके निजताडिते-पञ्चकेनैव २० गुणिते जाता पञ्चविंशतिः । कीरकुलस्य प्रमाणमेवं स्यात् ।
अस्य घटना - पञ्चविंशतेर्मूलं पञ्च । त्रिगुणं पञ्चदश शालिक्षेत्रे गतम् । शेष दशकस्य दशांश एकगुणभूतद्रुमं गतः । अत्र शेषपदं त्रिकम्, तत् त्रिगुणं नवकं व्याधस्यापदि पतितम्, यथा {1} । एषां योगे पञ्चविंशतिः, यथा २५ । इयं शेषमूलसमीपस्थश्योत्थितत्वात् शेषमूलजातिः समाप्ता ॥
मूलाग्रभागजातिः
मूलाग्रभागजातौ करणसूत्रं वृत्तम्भागोनरूपविहृते खलु दृश्यमूले दृश्यात् पदार्धकरिणीसहितात् पदे च ।
१ शार्दूलविक्रीडितम् ।
[ श्रीपति