Ganittilakam Savrtuttikam

Author(s): Hiralal R Kapadia
Publisher: Oriental Research Institute Vadodra

Page 143

गणिततिलकम्
[श्रीपतिशत्पश्चविंशत्योमिथो पाते जाता पश्चाशदधि(क)द्वादशशती, यथा {१२५५} । अयं स्तम्भांशघातः । तस्य च हरत्वात् "कृत्वा परीवर्तन"मित्यादिना उपरि द्वादशशत्यादि, अधः पञ्चदश, यथा {१२५०} । कुलिशापवर्तनं यथा-प्राग्वद् दृश्यद्वादशानां त्रिभिरपवर्ते चत्वारः, पञ्चदशानां त्रिभिरपवर्ते पञ्च तथा पञ्चाश५दधि(क)द्वादशशतानां पञ्चविंशत्या अपवर्ते जाताः पञ्चाशत् , पञ्चविंशतेः पञ्चविंशत्याऽपवर्ते एकः, यथा {"५/६ } । ततः सङ्गणना-चतुर्गुणाः पञ्चाशत् जाता द्विशती, एकच्छेदगुणाः पञ्च त एव । पञ्चभिर्द्विशत्या भागे यथा {२०५} । लब्धं चत्वारिंशत् हस्ता वंशप्रमाणम् , यथा ४० ॥
अस्य घटना-चत्वारिंशत्ह(द्ध)स्तानां भाग एकोनविंशत्यङ्गुलान्यङ्गुलस्यैकः १० पञ्चभागः, व्यंशत्वात् त्रिगुणो जातं हस्तद्वयं नवाङ्गलानि अङ्गलस्य पञ्च भागास्त्रयः। अनेन चत्वारिंशतः पञ्चविंशतिपञ्चभागनिष्पन्ना अष्टहस्ता गुणिता एकोनविंशतिहस्ता अङ्गुलचतुष्कं अङ्गुलस्य पञ्च भागाश्चत्वारः । तथा चत्वारिंशतः पञ्चविंशतित्रयोदशभागनिष्पन्नहस्ता विंशतिरेकोनविंशत्यङ्गुलानि अङ्गुलस्य पञ्चभाग एकः । एषां योगे चत्वारिंशत् , यथा (४०)। एवं भिन्नभाग१५ दृश्यजातिः समाप्ता॥ भागमूलजातौ करणसूत्रं वृत्तम्
दृश्यात् पयोराशिहताल्लवाप्तात् ___ खमूलसंवर्गयुताच मूलम् । समूलमर्धीकृतवर्गितं च
__ भागाहतं स्यादिह यूथमानम् ॥ ७७॥' (व्याख्या-) दृश्यांशकात् पयोराशिभिश्चतुर्भिर्हतात्-चतुर्गुणात् लवैराप्तात्अंशैर्भक्तात् यस्य दृश्यस्य यन्मूलं तस्य संवर्गस्तद्गुणो वर्ग इति न्यायात् तेन युतात्र (च) “विषमसमे"त्यादिना मूलं पश्चात् स्वमूलं स्वमूलाङ्कयुतम् । एतेन दृश्यं द्वर्य
त्रयं वा भवति मूलमपि द्विधा त्रिधा भवति लवा अपि द्विधा त्रिधा भवन्तीति २५ ज्ञेयम् । पश्चादीकृतं पश्चाद् वर्गितं-कृतवर्ग भागाहतं-यैर्भागैर्भागहाररीत्या भक्तं तैरेव भागैराहतं यूथमानं स्यात् ॥
अत्रोद्देशकवृत्ते उदाहरणमाहयूथाष्टांशस्य मूलं सजलजलधराकारमष्टादशघ्नं - शैलाग्रे सिन्धुराणां भ्रमति हि विगलद्दानधारार्द्रगण्डम् । १ उपजातिः।