________________
૫૪૨
[BFનામનાતકારોના નવા નિશatnnetinfrinirtilalithiatrialiHistimarginitiatithillimit as itવા પોબા iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiian HaitianitatistinguistiHiiianWINInsulill alinusitisfiliaitiatimaliawarents
અવગાહના ચાર પ્રકારની હોય છે- દ્રવ્યાવગાહના, ક્ષેત્રાવગાહના, કાળાવગાહના અને ભાવાવગાહના. અવગાહનાનું વર્ણન જીવોની અપેક્ષાએ નવ પ્રકારનું પણ છે. તેમાં પૃથ્વીકાયથી લઈને વનસ્પતિકાયના પાંચ ભેદો તથા બેઈન્દ્રિયથી લઈને પંચેન્દ્રિય સુધીના ચાર ભેદોની ગણના થાય છે. દારિક શરીરની અવગાહના જઘન્ય અંગુલના અસંખ્યાતમો ભાગ અને ઉત્કૃષ્ટ કંઈક અધિક હજાર યોજન મનાય છે. પૃથ્વીકાય, અપૂકાય, તેજસ્કાય, વાયુકાય અને વનસ્પતિકાયના જીવોની અવગાહનાનું વર્ણન કરવાની સાથે આ અધ્યયનમાં બેઈન્દ્રિય, ત્રેઈન્દ્રિય, ચઉન્દ્રિ અને મનુષ્યોના ઔદારિક શરીર અવગાહનાનું વિસ્તારથી વર્ણન કરેલ છે. વૈક્રિય શરીરની અવગાહના જઘન્ય અંગુલનો અસંખ્યાતમો ભાગ તથા ઉત્કૃષ્ટ કંઈક અધિક એક લાખ યોજનની કહી છે. નૈરયિક અને દેવ જીવોની અવગાહના બે પ્રકારની માની છે.- ભવધારણીય અને ઉત્તરવૈક્રિય. તિર્યંચયોનિક પંચેન્દ્રિય જીવો તથા મનુષ્યોના વૈક્રિય શરીરની અવગાહનાનું પણ પ્રતિપાદન છે. આહારક શરીરની અવગાહના જઘન્ય દેશોન એક હાથની તથા ઉત્કૃષ્ટ પ્રતિપૂર્ણ એક હાથની કહી છે.
- જ્યારે જીવ મારણાન્તિક સમુઘાતથી સમવહત હોય છે ત્યારે તેમાં તૈજસ અને કાર્મણ શરીરની અવગાહનાનું વર્ણન કરાય છે. સામાન્યથી આ બન્ને શરીરોની અવગાહના વિધ્વંભ અને બાહુલ્યની અપેક્ષાએ શરીર પ્રમાણ માત્ર હોય છે. લંબાઈની અપેક્ષાએ જઘન્ય અંગુલના અસંખ્યાતમો ભાગ અને ઉત્કૃષ્ટ લોકાન્તથી લોકાન્ત સુધી હોય છે. બધા જીવોમાં આ શરીરોની પૃથકુ-પૃથફ અવગાહનાનું પણ આ પ્રસંગમાં વિસ્તારથી વર્ણન કરેલ છે.
૨૪ દંડકોમાં અવગાહના સ્થાને અસંખ્યાત મનાય છે. સમસ્ત શરીરોની અવગાહનાનું અલ્પબદુત્વનો વિચાર કરવાથી જાણી શકાય છે કે જઘન્ય અવગાહનાની અપેક્ષાએ સર્વેથી અલ્પ અવગાહના ઔદારિક શરીરની જઘન્ય અવગાહના છે તથા બધાથી અધિક આહારક શરીરની અવગાહના છે. ઉત્કૃષ્ટ અવગાહનાની અપેક્ષાએ બધાથી અલ્પ આહારક શરીરની ઉત્કૃષ્ટ અવગાહના છે તથા વૈક્રિય શરીરની ઉત્કૃષ્ટ અવગાહના બધાથી અધિક છે.
કયા શરીરમાં કયા પ્રકારનું સંસ્થાન કયારે મળે છે તેનું પણ પ્રસ્તુત અધ્યયનમાં વિસ્તૃત વર્ણન છે. ઔદારિક, વૈક્રિય, તૈજસ અને કાર્મણ શરીર અનેક પ્રકારના સંસ્થાનવાળા છે, જ્યારે આહારક શરીરમાં માત્ર સમચતુરગ્ન સંસ્થાન પ્રાપ્ત થાય છે.
() E.
OE () ;
h #harti-sinii lila Lillienter
I
IIમા II II IIHitiામામil માં HETITIHit IFTIKiાતા Iuliuli IEEEEEEEલાનEETITIIMITI IIIiiiiiiiiiii/HITElisa HERHIT HELEN Iranii IuiILHIHnEEાના IFTTT 'I | HIT L
I
.
EETaIEEI:tt. ITIHITT IIIII, II
માં પડ્યો
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
