Dharmapariksha

Author(s): Amitgati Acharya, Balchandra Shastri
Publisher: Bharat Varshiya Anekant Vidwat Parishad

Page 374

धर्मपरीक्षाकथा
प्रणिपत्य जिनं भक्त्या स्याद्वादवरनायकम् ।
कथां धर्मपरीक्षाख्यामभिधास्ये यथागमम् ॥ तद्यथा-विपुलगिरौ धोरनाथसमवसरणे इन्द्रभूतिगणिना यथा श्रेणिकाय कथिता तथाचार्यपरंपरयागता संक्षेपेण मया निगद्यते ।
तद्यथा-जम्बूद्वीपभरतविजयादक्षिणश्रेणी वैजयन्तीपुरीनायजितारिवायुराजीवेगयोरपत्यं मनोवेगः । तत्रैवोत्तरश्रेणौ विजयपुराधीशप्रभाशविपुलमत्योरपत्यं पवनवेगः। तौ परस्परं सखित्वं गतौ । पुष्पदन्तोपाध्यायसमीपे शास्त्रास्त्रज्ञौ जाती। तदनु गौरीगान्धारीमनोहरोशीघ्रप्रज्ञप्तिप्रभृतिविद्याः साधितवन्तौ । तयोरेकस्वभावयोरपि मध्ये मनोवेगः सदृष्टिः सम्यग्दृष्टिरितरो विपरीतः।
एकदा मनोवेगो भरते आर्यखण्डस्थितान् जिनालयान् पूजयितुं गतः। अत्र कथान्तरम्सुकोशलदेशे अयोध्यायां राजा वासुपूज्यः । तन्मण्डलिकजयंधरसुन्दर्योः पुत्री सुमतिः। भीत्या वासुपूज्याय दत्ता। जयंधरस्य भागिनेयः पिङ्गलाख्यो रूपदरिद्रः। मां स्थिता कन्यानेन परिणीता। सांप्रतं मयास्य किंचित्कन शक्यते। भवान्तरे ऽस्य विनाशहेतुर्भवामीति तापसो भूत्वा मृतो राक्षसकुले धूमकेतुर्नाम देवो जातः । इतोऽयोध्यायां वासुपूज्यसुमत्योब्रह्मदत्ताख्यः पुत्रो जातः । एकदोज्जयिनोबाह्योद्याने ध्यानेन स्थितः। धूमकेतुना च दृष्टः। तद्वैरं स्मृत्वा तेन मुनेदुर्घरोपसर्गः कृतः। ततः स्वसंवेदनाख्यशुक्लध्यानबलात् समुत्पन्ने केवले देवागमो जातः। धनदेवेन तद्योग्या समवसृतिः कृता। सर्वान् जिनालयान् पूजयित्वा स्वपुरं गच्छतो मनोवेगस्य तदुपर्याकाशे विमानागतिरभूत् । किमित्यधोऽवलोक्य दृष्टे तस्मिन् हुष्ट: खगः। तत्र गत्वा तं स्तुत्वा स्वकोष्ठे उपविष्टः । धर्मश्रवणानन्तरं समुद्रदत्तवणिजा संसारिजीवसुखदुःखप्रमाणे पृष्टे दिव्यध्वनिना भगवान् दृष्टान्तद्वारेणाह।
कश्चित्पुरुषो नगरमार्गेण गच्छन् सार्थमध्ये होनो ऽटवीमध्ये गच्छन् विन्ध्यहस्तिना दृष्टः। तद्धयान्नश्यन्नन्धको पतितः । तन्मध्यस्थकाशमूलं धृत्वा स्थितः । करिणा तमप्राप्य तत्तटस्थवृक्षो दन्ताभ्यां हतः । तत्र स्थितमधुच्छत्रे कम्पिते तबिन्दुपतनावसरे ऊर्ध्वमवलोकितम् । तेन तबिन्द्रास्वादने कृते तन्मक्षिकाभिभक्ष्यमाणो ऽवलोकयन् तत्र काशमूलाग्ने मूषिकाभ्यां श्वेतकृष्णाभ्यां खण्डयमाने ऽधो ऽजगरं चतसृषु दिक्षु सर्पचतुष्टयं दृष्टवान् । तत्सर्वमवगणय्यापरो ऽपि बिन्दुः पतितश्चेत् समोचीनं मन्यते। तत्र नगरमार्गों मुक्तिमार्गः सम्यक्त्वम् । तत्परित्यागो ऽटवीमार्गः संसारमार्गो मिथ्यात्वम् । तत्राटवो संसारः। हस्ती मृत्युः । कूपः शरीरम् । वृक्षः फर्मबन्धः। मूलम् आयुः । मूषिको शक्लकृष्णपक्षौ । अजगरो दुर्गतिः । सर्पाः कषायाः । मक्षिका
४५