________________
સાતમું પાપસ્થાનક મામ
લાખો વર્ષોથી દુનિયાના વિચારકો ચિંતન કરતા આવ્યા છે કે દુઃખનું મૂળ શું છે ? શું પ્રતિકૂળતા એ દુઃખનું મૂળ છે ? ના, કારણ કે પ્રતિકૂળતા વેઠીને ય માણસ સુખી થતો હોય એવું દેખાય છે, શું દુશ્મન એ દુઃખનું મૂળ છે ? ના, કારણ કે દુશ્મનો હોવા છતાં માણસ સ્વસ્થ હોય, એવું જોવા મળે છે. તો પછી દુઃખનું મૂળ શું છે ? સિદ્ધસેન દિવાકરસૂરિ મહારાજાએ દ્વાત્રિંશિકા ગ્રંથમાં આનો સચોટ જવાબ આપ્યો છે.
दुःखमहङ्कारप्रभवम् દુઃખનું મૂળ છે એક માત્ર અહંકાર.
માણસ પોતાના અહંકારથી જ દુઃખી હોય છે. અપમાન દુઃખી નથી કરતું. પણ હું સમ્માનને જ લાયક છું આવો અહં દુઃખી કરે છે. અશાતા દુઃખી નથી કરતી, પણ હું શાતાને જ યોગ્ય છું. એવો અહં દુઃખી કરે છે. નુકશાન દુઃખી નથી કરતું, પણ મને સતત ફાયદો જ થયા કરે, એવી લાયકાત હું ધરાવું છું આવો અહં માણસને દુઃખી કરે છે.
આ છે સાતમું પાપસ્થાનક માન. દુનિયાનું એક પણ પાપ એવું નથી જેમાં હિંસા ન હોય. તમે કોઈ પણ પાપની વાત કરો. યા એમાં બીજા જીવની હિંસા છે. યા પોતાના આત્મપરિક્ષણની હિંસા છે. બીજા જીવની હિંસા થાય કે ન પણ થાય. પોતાના આત્મપરિણામની હિંસા તો દરેક દરેક પાપમાં અવશ્યપણે હોય જ છે. શિકારીએ બાણ છોડ્યું. હરણ બચી ગયું, તો ય હિંસા થઈ છે. કોની હિંસા ? શિકારીની પોતાની હિંસા. માટે જ પરમ પાવન શ્રી આચારાંગસૂત્રમાં કહ્યું છે -
तुमंसि णाम स च्चेव जं हंतव्वं ति मन्नसि એ તું જ છે
જેને તું મારવા માટે ઈચ્છે છે.
માન
૧૯
