________________
પંદરમું પાપસ્થાનક શૈવ-અર્ચવ
“સ્થાનક
રતિ એટલે ગમો, અરતિ એટલે અણગમો. બે બિલાડી વચ્ચે જે હાલત ઉંદરની થાય, એવી હાલત રતિ-અરતિ વચ્ચે આપણા આત્માની થાય છે. અણગમો આપણને નથી ગમતો. અણગમાની દશાને આપણે અસમાધિની દશા ગણીએ છીએ. But we don't know. ગમાની દશા પણ અસમાધિની જ દશા છે. સમાધિ એને કહેવાય કે જેમાં આત્માની સ્વસ્થતા હોય. સમાધિ એને કહેવાય કે જેમાં આત્મા એના સ્વરૂપમાં સ્થિર થઈ ગયો હોય. આ સ્થિરતા અરતિમાં પણ નથી અને રતિમાં પણ નથી. ફક્ત અનાદિ કાળના કુસંસ્કારોને કારણે આપણને એવો ભ્રમ થાય છે કે રતિમાં આપણે સુખી છીએ અને અરતિમાં આપણે દુઃખી છીએ, હકીકતમાં રતિ અને અરતિ બંનેમાં આત્મા દુઃખી જ હોય છે. સુખ તો છે સ્વરૂપમાં. સુખ તો છે આત્મરમણતામાં. બહારના સુખ-દુઃખ પર આપણે એટલા બધાં કેન્દ્રિત થઈ ગયા છીએ, કે આ ભીતરી તત્ત્વ પ્રત્યે આપણે સાવ જ બેધ્યાન થઈ ગયા છીએ. માટે જ પરમ પાવન આગમ શ્રી આચારાંગ સૂત્રમાં કહ્યું છે –
का अरई के आणंदे एत्थं पि अग्गहे चरे શું અરતિ શું રતિ - આની ય જ્યારે પરવા નહીં રહે
ત્યારે જ તને પરમ સુખ મળશે. ક્ષુદ્રને જ સર્વસ્વ માનીને જીવતા અને એની પાછળની દોડમાં આખી જિંદગીને વેડફી દેતા જીવો વિરાટથી વંચિત બની જાય છે. જ્ઞાનીઓ એમને જોઈને કરુણાથી દ્રવી જાય છે, એમનું હૈયું બોલી ઉઠે છે.
કેમ વ્યાકુળ તું બની દોડે છે ટીપાં પાછળ?
પ્યાસને ખૂબ વધારી દે સમંદર મળશે. આત્માનું સુખ દરિયા જેટલું છે અને દુનિયાભરનું વિષયસુખ ટીપાં
રતિ-અરતિ
૪૩
