Buddhiprabha 1915 05 SrNo 02

Author(s): Adhyatma Gyan Prasarak Mandal
Publisher: Adhyatma Gyan Prasarak Mandal

Page 8

આ સંબંધમાં આચારાંગ સૂત્રના શબ્દોમાં કહી એ તે “ જ્યારે મને કઈ લાકડાથી, ધતુબ્દથી, મુઠીથી, માટીના પાથી અથના દીકરાથી ઠીકે અથવા ઘા કરે અથવા ધમકી આપે, મારે, ઇજા કરે અથવા મારી નાંખે, ત્યારે મને જેમ દુઃખ થાય છે. અને જેમ મૃત્યુથી માંડીને તે છેક વાળ ચુંટવા સુધી મને દુઃખ અને વેદના થાય છે, તે જ રીતે ખાત્રી રાખો કે જ્યારે જીવતાં પ્રાણી પ્રત્યે ખરાબ રીતે વર્તન કરવામાં આવે છે, ત્યારે સઘળા પ્રકારનાં પ્રાણી મારી પેઠે દુઃખ અને વેદના ભોગવે છે. આ કારણને લીધે કોઈ પણ પ્રકારનાં જીવતાં પ્રાણીને મારવા નહિ. તેમની પ્રતિ કૂરતા વાપરવી નહિ, તેમને દુરુપયોગ કરવો નહિ, તેમને ઈજા કરવી નહિ, અને તેમને વધ કરે નહિ. હું કહું છું કે ભૂત, વર્તમાન અને ભવિષ્ય ત્રણે કાળના અને અને ભગવંતે આ પ્રમાણે કહે છે. આ પ્રમાણે બોલે છે, આ પ્રમાણે જાહેર કરે છે, અને આ પ્રમાણે ઉપદેશ કરે છે કે, સઘળા પ્રકારના જીવતા પ્રાણીને વધ કરવા નહિ અથવા તેમની પ્રતિ કૂરતા વાપરવી નહિ, તેમને દુરૂપયોગ કરવો નહિ, તેમને હેરાન કરવા નહિ, અથવા તેમને હાંકી મૂકવા નહિ. સર્વ વસ્તુના રહસ્યને જાણ નારા સુજ્ઞ પુરૂએ આ નિત્ય શાશ્વત, સનાતન સત્ય નિયમ શિખવ્યું છે.” આ સંબંધમાં પુનાના પ્રખ્યાત દેશભક્ત બાલગંગાધર તીલકે વડોદરા ખાતે મળેલી જન કેન્ફરન્સ વખતે જણાવ્યું કે “જન ધર્મ અને વેદ ધર્મ એ બને ધર્મ છે કે પ્રાચીન છે, પરંતુ અહિંસા ધર્મને મુખ્ય પ્રણેતા જિન ધર્મ છે. જૈન ધર્મ પિતાની પ્રબળતાથી વૈદિક ધર્મ ઉપર અહિંસા ધર્મની ન ભૂંસાય એવી ઉત્તમ છાપ મારી છે. વૈદિક ધર્મમાં અહિંસાને જે સ્થાન મળ્યું છે, તે જેનીઓના સંસર્ગને લીધે જ છે. અહિંસા ધર્મના સંપૂર્ણ શ્રેયના હક્કદાર જેની છે. અઢી હજાર વર્ષ પહેલાં વેદ વિધાયક યામાં હજારે પશુઓને વધ થતો હતો. પરંતુ ૨૪૦૦ વર્ષ પહેલાં જેનોના છેલ્લા તીર્થકર શ્રી મહાવીર સ્વામીએ જ્યારે જૈન ધર્મને પુનરૂદ્ધાર કર્યો ત્યારે તેમના ઉપદેશથી લોકોનાં ચિત્ત તે અધાર નિર્દય કર્મથી વિરકત થવા લાગ્યાં અને ધીમે ધીમે લોકોના ચિત્તમાં અહિંસાએ પોતાને અધિકાર સ્થાપન કર્યો. આ સમયમાં વિચારશીલ વૈદિક વિધાનએ ધર્મની રક્ષાને લીધે પણ હિંસા સર્વથા બંધ કરી અને પિતાના ધર્મમાં અહિંસાને આદરપૂર્વક સ્થાન આપ્યું.”
દયા બતાવવાને બીજો ભાગે તેમણે એ બતાવ્યું કે કોઇએ માંસ ખાવું નહિ અથવા પશુના વધથી ઉત્પન્ન થતી વસ્તુઓને ઉપયોગ કરે નહિ. કેવળ શરીરથીજ આ પ્રમાણે વર્તવું એ બસ નથી. તેમણે મનથી પણ તે પ્રમાણે વર્તવાને બતાવ્યું, અને તે વાતે ચાર ભાવનાઓ શિખવી. આ ચાર ભાવનાઓ કેવળ જેને માટે નથી, પણ આખા વિશ્વ માટે છે, અને જો એ ચાર ભાવના પ્રમાણે જગતના છે તે તો હે બંધુઓ ! મારી ખાત્રી છે કે આ પૃરવી તે સ્વર્ગ સમાન થઈ નય.
આ ચાર ભાવનાઓ તે કયી ? પ્રમદ, મત્રી, કરૂણું અને માધ્યસ્થ. પ્રદ–વિશેષ ગુણીજનને જોઈ થતા આનંદ, મૈત્રી—આપણા સમાન ગુણવાળા સાથે પ્રેમ. કરૂણું—આપણાથી ઓછો જ્ઞાન ગુણવાળા મનુષ્ય તથા પશુવર્ગ પ્રત્યે દયા,
માધ્યસ્થ–જે લેકે સયમા સમજાવવા છતાં પણ સમજી ન શકતા હોય, અને તેની નિંદા કરતા હોય તેવા પ્રત્યે મધ્યસ્થવૃત્તિ અથવા ઉપલા.