________________
આદર રમણ ચરિત્ર.
. आदर्श रमणी चरित्र।
સતી સીતા,
સા તા એ પરાણિક દ્રશ્યની પ્રધાન પ્રતિમા, સીતા એ પિરાણિક બાગનું પ્રધાન * પુષ; તેના હૃદયનું બળ, પતિપૂજા, સતીત્વ પ્રભુતિ નારીધર્મ જે શામાં વર્ણિત છે; તે વાંચતાં અન્તરમાં એ નિશ્ચય થાય છે કે, આવી સતી–સાબી રમણી અન્ય કોઈ પ્રદેશમાં પ્રાદુબુત થઈ નથી. અન્ય કોઈ જાતિના ઇતિહાસમાં સીતા સમાન નારીને ઉલ્લેખ અવલોકવામાં આવતું નથી. પાપના બીભત્સના મધ્યમાં પલભન અને ભયથી વિટાઈને તેણે જે ચરિત્રની પરાકાષ્ટ દર્શાવી છે. તે અન્ય કોઈ ઈતિહાસમાં અવલોકવામાં આવતી નથી. કદાપિ આધુનિક લેકે તેઓનું ચરિત્ર કાલ્પનિક કહિ શકે, કિંતુ પ્રકૃત પક્ષમાં જે તે ઉચ્ચશિક્ષા પૂર્ણ તે સર્વે સ્વીકારશે, સ્વામીએ ચરિત્રમાં સર્વેક કરી આ કાળને માટે ત્યાગ કર્યો; કિન્તુ પિતે તે સર્વ સારીને જગત સ્વામીમય અન્ય કોણ જોઈ શકે? કેટલી રમણી પદદલિત થઈને, ઉપેક્ષા પામીને, જે સ્વામી અનાદર કરે છે, જે સ્વામી ચરિત્રમાં દેવરિ૫ કરે છે, તેઓની સ્મૃતિ-જીવનને હાર, સુખનું એક માત્ર અવલમ્બન માનીને ગ્રહણ કરી શકે? નિવિડ ધાપદલ વનમાં ભયાનક હૃદય વિદારક યંત્રણાના મધ્યમાં લમણે જયારે સીતાને મૂકી દીધી–ત્યારે તેના મુખમાં અન્ય વાત નથી–પવિત્ર નારીના મુખમાં પિતાની વાત નથી કેવળ પરજન્મમાં રામના સમાન સ્વામી જઈએતેઓ મને ક્ષમા કરે ) એ મલમંત્ર જપીને કેટલી સ્ત્રીઓ જીવન વ્યતિત કરી શકે ? જે રમણ અસૂર્યસ્પર્પરૂપા, જે આહાર કછ શું કહેવાય તે જાણતા નથી, ગર્ભાવસ્થામાં જેઓને પ્રસન્ન રાખવાને માટે કલ્પનિક અશકકાનન સહસ્ત્ર સહસ્ત્ર રૂચિકર પદાર્થો જેઓની ક્રિડાની સામગ્રી જેઓ કેવળ હર્ષના હિંડોળામાં હિચકતાં, શાક શું પદાર્થ છે તે જાણતા હેતા, તેઓ પાંચ માસનો ગર્ભ ધારણ કરીને નિદારૂણ કષ્ટ ભીષણ વનમાં દીનાતિપાત કરે છે. ભયાનક કષ્ટમાં પણ તેના મુખથી એકવાર પણ શબ્દ નિકળે નહિ કે, “સ્વામી બહુજ કંડાર ” કેવળ નેત્રના જલવડે ભૂમિ ભીંજાઈ ગઈ બીજી વાત નહિ. જેને પુત્ર થશે તે સમયે સંપૂર્ણ અયોધ્યા આનંદિત થશે એમ અનુમાન થતું હતું, જેને માટે અસંખ્ય રનરાશિઓનું આયોજન હતું; તેજ પુત્ર રત્ન આજ નિર્જન વનમાં ઉત્પન્ન થયા. સીતાએ શવ્યા-બીછાનાના અભાવે પુત્રને પુષ્પચય ઉપર સુવરાવ્યા. સીતાના મુખમાંથી દીર્ઘ નિશ્વાસ પૂર્વક કેવળ એજ શબ્દ નિકળે “ મારી આશા હતી કે, રામના મેળામાં પુત્ર અર્પણ કરીશ.” અહા ! ! આવી અસાધારણ સ્વાર્થ-જ્યાગ અમાનુપિક સહિષ્ણુતા કેટલા માણસોમાં જોયેલ છે ? કોઈ ઈતર દેશના ઈતિહાસમાં આવા પ્રકારનું ચરિત્ર જોવામાં આવે છે? રમણીનું હૃદય સ્નેહ અને ભક્તિથી ભરપૂર એ વાત કોણ સ્વીકાર કરશે નહિ? એમ કહ્યું ઉગ્યે મુખ કરીને કહી શકનાર છે કે, રમણ શિક્ષાના આદર્શ સ્થાનીય નથી ? સીતાના હૃદયમાં જે ગુણ જોવામાં આવે છે. તેના હૃદયમાં જે સુરતનું પ્રશન કાનન તે કયાંય
