________________
હકાર રવીકારાય તો છે જ. એમાં જ્યાં છેલ્લાં નાહ --નાહું છું; નાહીએ છીએ; નહાય છે; નાહો છે; ૮૦ વર્ષોમાં રૂઢ થઈ ગયો છે ત્યાં ૮ મા નિયમમાં નાહ્યો,-હ્યા,-હી,-હ્યું,-હ્યાં; નાહીશ; નાહીશું; નહાશે; નહાશે; હકાર સ્વીકારાયો છે. રૂઢ નથી થયો ત્યાં ક મા નહાત; નહાતો,-તી,-તું; નાહનાર, નાહવાને; અથવા નિયમમાં નથી સ્વીકારાયે. જોડણીની એકવાકયતા નાવાને; નાહલે,-લી,-લું; નહા; નહાજે; નાહવું. કરવા આ પ્રકારની બાંધછોડ કરવામાં આવી છે,
નવડા (-રા)વવું; નવાવું; નવાય; નાવણ; નાવણિયે; ૯ મા નિયમમાં જે અપવાદ આપવામાં આવ્યો છે નવેણ, નવાણ. તેવા શબ્દ ભાષામાં જ છે એટલે યાદ રાખવા મુશ્કેલ નથી. શિકામાં “કેશ” જોઈ લેવો જરૂરી ચાહ–ચાહું છું; ચાહીએ છીએ; ચાહે છે; ચાહો છે; બને.]
ચાહ્યો,હ્યા,-હી,-હ્યું,-હ્યાં; ચાહીશ; ચાહીશું; ચાહશે; ચાહશે;
ચહાત; ચહા,-તી,-તું; ચાહનાર; ચાહવાને; ચાહે,-લી, [ હકારવાળાં ક્રિયાપદ ]
; ચાહ; ચાહજે; ચાહવું.
૧૦ નાહ, ચાહ, સાહ, મોહ, લોહ, દેહ, કેહ, સહ એ ચહવડા(-રા)વવું; ચાહવાવું; ચહવાય એ રૂપ શકય અને
ધાતુઓને અનિયમિત ગણી તેમનાં નીચે દર્શાવ્યા પ્રમાણે વ્યાકરણષ્ટિએ પ્રામાણિક લાગે છે, પણ આવા પ્રયાગી રૂપ સાધિત કરવાં--
પ્રચલિત નથી.
૧. જોડણીના આરંભથી માંડી અત્યાર સુધીમાં હશ્રુતિ
સાહઃ–-ચાહ પ્રમાણે. જોડણીમાં વ્યક્ત કરવાની અનેક રીત બતાવાઈ છે. સ્વ.
સવડા(રા)વવું; સવાવું; સવાય. કવિ નર્મદાશંકરે પ્રથમ અર્ધા વ્યંજન કે સ્વર જ માત્ર હોય તે “અ” અધે લખી સ્વર સાથે “હ” લખવાના ઉપાય મેહ:--મેહું છું; મહીએ છીએ; મેહે છે; મોહે છે; બતાવી, પછીથી “હને સ્થાને છે તે વ્યંજન કે સ્વર નીચે મેધો.-હ્યાં,-હી,-હ્યું,-હ્યાં; માહીશ; મોહીશું; મોહશે; મુકત કરવા સુચવેલું. સ્વ. નવલરામ પંડયાએ સ્વર પછી મોહશો; મોહત; મેહતે,-તી,-તું; મહનાર; મહવાને; વર્ણપદર્શક ચિહન (apostrophe) લખવા નિર્દેશકું. મેહેલે-લી,-લું; મેહ, મેહજે; મેહવું. પછી “હીને રાખવા તરફ વલણ થયું. સ્વ. ગોવર્ધનરામે નર્મદાશંકરની પ્રથમની પદ્ધતિ સ્વીકારી. એ ફરી જનવાણી
મહટા(રા)વવું; મહાવું, હાય. બન્યું અને સ્વ. નરસિંહરાવ પિલા અર્ધા “અને અસ્વીકાર
લેહ-લેહું છું; લેહીએ છીએ; લુહે છે; લુહે છે; કરી “હમેને સ્થાને “હમે' વગેરે રીત સ્વીકારી. આ
લેધો,હ્યા,-હી,-હ્યું,-હ્યાં; લોહીશ; લોહીશું; લોહશે; લોહશે; બધામાં બાંધછોડની નીતિએ છેવટ બજેટકેશ” આવ્યું
લોહત; લોહતો,-તી,-તું; લોહનાર; લોહવાને અથવા લેવાને; અને ૮ મા–૯ માં નિયમ પ્રમાણે અમુક શબ્દમાં “હ
લોહેલો,-લી,-લું લેહ, લોહજે; લેહવું. લખો અને એ ૮ મા નિયમમાં બતાવ્યા પ્રમાણે, અને અમુક શબ્દામાં ન જ લખ, ૯ માં નિયમમાં બતાવ્યા
લોવડા(-૨)વવું; લોવાય; લેવણિયું. પ્રમાણે, આમાં લિપિની મુશ્કેલીને પ્રશ્ન પણ મુંઝવત બતાવાય છે. એ વિશે શ્રી. કાકાસાહેબ “જોડણી કોશ”ની દેહ:--દેહું છું; દેહીએ છીએ; દુહે છે; દુહો છો; પ્રસ્તાવનામાં નિર્દેશ કર્યો પણ છે. હકાર સ્પષ્ટ બતાવવા દેશો -હ્યા,-હી,-હ્યું,-હ્યાં; દોહીશ; દોહીશું; દોહશે; દોહશે; પૂર્વના વ્યંજન અર્ધા જ આપવા પડે. હવે જેમાં કાનો છે તેવા વ્યંજન તો અર્ધા જ છે, પણ જ' સિવાયના કાના જ, સ્વ. નવલરામવાળું વર્ણપ-ચિહન વર્ણને લોપ બતાવે વિનાના “ક ટ ડ દ ૨' એ યંજન ખેડા મકવા જોઈયે છે, જ્યારે આ વિસર્ગચિહન તે વર્ણનું અસ્તિત્વ બતાવશે. તે જ સાચી રીતે એ જાય અને એમ છતાં આ બધાં ઉચ્ચારણ તે જાણીતું જ છે. છાપખાનાની મુશ્કેલી પણ સ્થાનોમાં એ મહાપ્રાણિત (aspirated) સ્વરોચ્ચારણ છે કાયમને માટે ટળી જશે; જેમકે “બેન વાણું વાદલું પાળું એ તે સમઝાય જ નહિં. આનો સરળ ઉપાય એક જ છે. માવત ઃ ૨ મેરબાન માવા મિ ૨ કેઃ રેઃ પર પાંચ.” હકારનું એ મહાપ્રાણિત સ્વરેચ્ચારણ બતાવવા સંસ્કૃત ભાષામાં પદ્યબંધની દૃષ્ટિએ આની સંગતિ પણ સ્પષ્ટ છે. બાકી આવા વિસર્ગ બતાવવાને વપરાતું [] ઉપર નીચે બિંદુવાળું ચિહન શબ્દોમાં મહાપ્રાણિત સ્વરોચ્ચારણ રૂપ “હ” ક્યાં ખરેખર છે
સ્વીકારી લેવામાં આવે તે આ આખે પ્રશ્ન સરળ થઈ એ કહેવું કાંઈક મુશ્કેલ છે, છતાં પ્રથમ મુતિમાં કે પછી એ પડશે. માત્ર આપણે ત્યાં મહાવિરામ (કલન)નું ચિન દિ] સ્પષ્ટ છે. “કાઢવું લોઢી' વગેરે જેવાથી. બંને સ્થિતિ સ્પષ્ટ એવું છે તે લેખનમાં અલગ રહેતું હોવાથી અહીં ભેદ રહેશે થઈ જશે,
Jain Education International 2010_04
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
