Brihatkalpa Sutra Prastavik

Author(s): Punyavijay
Publisher: Punyavijayji

Page 3

બૃહેકલ્પસૂત્ર' : પ્રાસ્તાવિક
किं तेरण कयं तं तू, जं भण्णति तस्स कारतो सो उ । भगति गरधारीहिं, सव्वसुयं चेव पुव्वकयं ॥ १० ॥ तत्तो चि गिज्जूढं प्रणुग्गहट्टाए संपयजतीणं ।
तो सुत्तकारतो खलु, स भवति दशकप्पववहारे ॥ ११ ॥ આ ઉલ્લેખમાં મહાભાષ્યકારે ચતુર્દશપૂર્વધર સ્થવિર આ તરીકે જ જણાવ્યા છે, એ નવમી ગાથાના ઉત્તરાર્ધથી સ્પષ્ટ થાય છે.
ઉપર નિયુક્તિ, ભાષ્ય અને મહાભાષ્યના ઉલ્લેખમાં ચતુર્દશપૂર્વધર સ્થવિર આ ભદ્રબાહુસ્વામીને દશા, કપ અને વ્યવહાર એ ત્રણ છેદસૂત્રોના રચિયતા જણાવવામાં આવ્યા છે; પરંતુ પંચકલ્પભાષ્યની ચૂર્ણિમાં તેએ ત્રીને નિશીથસૂત્રના પ્રણેતા તરીકે પણ જણાવ્યા છે. એ ઉલ્લેખ અહીં
આપવામાં આવે છે—
[ ૬૯
ભદ્રબાહુવામીને માત્ર સૂત્રકાર
''
'तेरा भगवता आयारपकप्प-दसाकप्पववहारा य नवमपुव्वनीसंदभूता निज्जूढ़ा | પંચવર્વાણ પત્ર શ્ ( લિખિત )
અર્થાત્—તે ભગવાને ( ભદ્રબાહુસ્વામીએ ) નવમા પૂર્વમાંથી સારરૂપે આચારપ્રકલ્પ, દશા, કલ્પ અને વ્યવહાર એ ચાર સૂત્રેા ઉડ્ડાર્યા છે રચ્યાં છે.
આ ઉલ્લેખમાં જે આયારવઘ્ન નામ છેએ નિશીથસ્ત્રનું નામાન્તર છે. એટલે અત્યારે ગણાતાં છ છેદસૂત્રો પૈકી ચાર મૌલિક છેદસૂત્રોની અર્થાત્ દશા, કલ્પ, વ્યવહાર અને નિશીથસૂત્રની રચના ચતુર્દશપૂર્વધર સ્થવિર આ ભદ્રબાહુસ્વામીએ કરી છે.
તિચોપાનિય પ્રકીર્ણક, જેની રચના વિક્રમની પાંચમી શતાબ્દિની શરૂઆતમાં થયેલી હાવાનુ શ્રીમાન કલ્યાણવિજયજી “ વીરનિર્વાણ સંવત શ્રૌર જૈન વાલાના ’ ( પૃષ્ઠ ૩૦, ટિ॰ ર૭)માં સપ્રમાણ જણાવે છે, તેમાં નીચે પ્રમાણે જણાવ્યું છેઃ
વિ
सत्तमतो धिरबाहू जायसी सुपडिच्छिय सुबाहू | નામેળમાદ પ્રવિદ્દી સાધર્મી સાત્તિ (?) ॥ ૪॥ सोविय चोपुवी वारसवासाइं जोगपडिवन्नो । सुत्तत्ते निबंध ग्रत्थं प्रज्ज्ञयणबंधस्स ।। १५ ।।
તીર્થોદ્ગારપ્રકીર્ણ કના પ્રસ્તુત ઉલ્લેખમાં ચતુર્દશપૂર્વધર ભગવાન ભદ્રબાહુસ્વામીને ત્રકાર તરીકે જ વર્ણવ્યા છે, પરંતુ તેથી આગળ વધીને · તેઓ નિયુક્તિકાર ' હાવા વિષે કે તેમના નૈમિત્તિક હાવા વિષે સૂચના સરખાયે કરવામાં આવી નથી.
*
ઉપર ટૂંકમાં જે પ્રમાણેા નોંધાયાં છે એ ઉપરથી સ્પષ્ટ રીતે સમજી શકાશે કે-છેદસૂત્રોના પ્રણેતા, અંતિમ શ્રુતકેવલી સ્થવિર આ ભદ્રબાહુસ્વામી જ છે. આ માન્યતા વિષે કોઈને કશાય વિરાધ નથી. વિરાધ તા આજે · નિયુક્તિકાર કોણ ? અથવા કયા ભદ્રબાહુસ્વામી ?’ એને જ છે, એટલે આજના લેખમાં એ વિષે જ ચર્ચા અને સમીક્ષા કરવાની છે.
૧. પ્રાચીન માન્યતા મુજબ દશાશ્રુતસ્ક ંધ અને કલ્પને એક સૂત્ર તરીકે માનવામાં આવે અથવા ૫ અને વ્યવહારને એક સૂત્રરૂપે માની લઈ એ તે ચારને બદલે ત્રણ સુત્રા થાય.