________________
संस्कृतटीका - भाषाटीकासमेतः ।
( १७ ) अर्थ - ग्रहपरसे मूकप्रश्न में कालज्ञान कहते हैं - बुध या बृहस्पति बलवान् होकर लग्नको देखें या युक्त हों तो प्रातःकाल कहना, रवि और मंगलसे मध्याह्न, शुक्र और चन्द्रमासे अपराह्न, शनि और राहुसे संध्याकाल कहना अर्थात् प्रश्नसम्बन्धी वस्तु किस समय में गई थी, अमुक काम किस समयमें होगा, इत्यादि जानने के लिये यह कहा गया है ॥ २४ ॥
तिर्यग्दृशौ बुधसितौ भौमाको व्योमदर्शिनौ || जीवेन्द्र समदृष्टी च शनिराहू त्वोदृशौ ॥ २५ ॥
सं० टी० - अथ नष्टादेिवस्तुतिर्यगादिसुचकं ग्रहस्वरूपमाहबुधशुकौ तिर्यग्दृष्टी भवतः । मंगलसूर्यावूर्ध्वदृष्टी भवतः । अत्र व्योमशब्देन ऊर्ध्वमुच्यते । दृष्टिवशाच कोटचक्रे सुभटे वा घातनिर्णयः । बृहस्पतिचन्द्रौ समदृष्टी भवतः । शनी राहुवाघोदृष्टी भवतः । कोऽर्थः - यदा किञ्चिन्नष्टं विनष्टं वा कुत्रास्तीति प्रश्ने यो ग्रहो लग्ने वा वस्तु पश्यति, दृष्ट्यनुसारेण गतवस्तुस्थानं वाच्यमिति भावः । पाठान्तरेण पूर्वादिज्ञानमाह - " शुक्रार्कौ स्तः पूर्वमुख गुरुसौम्यावुदङ्मुखौ । सोमशनी च प्रतीच्यौ शेषा दक्षिणतोमुखाः ॥ " दृष्टिविशेषमाह पाठान्तरेण - "दशमतृतीये नवपञ्चमे चतुर्थाष्टमे कलत्रं च । पश्यन्ति पाद
I
२
"Aho Shrut Gyanam"