________________
(३०) भुवनदीपकः । ' अर्थ-अब यहां जीवचिंतामें पुरुषसंज्ञक जीव है या स्त्रीसंज्ञक; इसको जाननेके लिये ग्रहोंकी स्त्रीपुरुषसंज्ञा लिखते हैं-बृहस्पति, मङ्गल और रवि इनको पंडितजन पुरुषग्रह कहते हैं, सोम, बुध, शनि, राहु और शुक्र इनको स्त्रीग्रह कहते हैं । आशय यह है कि, यदि पुरुषसंज्ञक ग्रह लग्नमें स्थित हो या लग्नको देखता हो तो जीव भी पुरुषसंज्ञक जानना, और स्त्री ग्रह हो तो स्त्री जाननी । इसी प्रकार चौरादि ज्ञानमें भी स्त्री पुरुषका विवरण कर लेना चाहिये ॥४०॥ युवा कुजः शिशुः सौम्यः शशिशुकौ च मध्यमौ॥ मन्दमार्तण्डदेवेज्यफणिनः स्थविरा ग्रहाः ॥ ४॥ ___ सं० टी०-इदानी ग्रहाणां वयोऽनुमानस्वरूपमाह-युवेति । यदा चतुर्थस्थाने मंगलसंबंधिमेषवृश्चिकरूपं भवत्यथवा चतुर्थस्थानाधिपति मस्तत्रस्थो वा पश्यति, तदा वाच्यं वस्तुग्राहकश्चोरो युवा तरुणोऽस्तीति । यदि चतुर्थस्थानाधिपतिबुधस्तदा बालको द्वादशवर्षाभ्यन्तरवयस्कश्चोर इति शेषः । चन्द्रः शुक्रो वा चतुर्थस्थानाधिपतिः तदा मध्यवयाः पुरुषश्चोरश्चत्वारिंशदवाधि इति शेषः । यदि चतुर्थस्थाने शनिसूर्यगुरुराहुसंबन्धी कश्चन भवति, तदा वृद्धश्चोरः। कोऽर्थः-चत्वारिंशदूर्ध्वमायुः । प्रश्नलग्नाचतुर्थस्थानाधिपतिविचारणया
"Aho Shrut Gyanam"