Bhikshunyayakarnika

Author(s): Mahapragna Acharya
Publisher: Jain Vishva Bharati

Page 245

२१२
भिक्षुन्यायकर्णिका
(ङ) विरोधिपूर्व चरोपलब्धि: - यत्र किमपि वस्तु प्रतिषिध्यते तत्र तद्विरुद्धस्य यदि उपलब्धिर्भवति तदा वक्तुं शक्यत एव यदत्र विरोधिपूर्वचरोपलब्धिरिति । यथा
नोद्गमिष्यति मुहूर्तान्ते पुष्यतारा रोहिण्युद्गमात् । अत्र भविष्यत् पुष्यतारोदयः प्रतिषेध्यः अस्ति, तद्विरुद्ध: मृगशीर्षोदय:, तस्य पूर्वचर: रोहिण्युदयः, तस्योपलब्धिरत्र वर्तत इति विरुद्धपूर्वचरोपलब्धिः । (च) विरोध्युत्तरचरोपलब्धि: - यत्र किमपि वस्तु तत्त्वं वा प्रतिषिध्यते तत्र यदि तद्विरुद्धः उत्तरचरः उदेति तदा तत्र विरोध्युत्तरचरोपलब्धिरिति कथ्यते । यथा - नोद्गात् मुहूर्त्तात् पूर्वं मृगशिरः पूर्वाफाल्गुन्युदयात् अत्र प्रतिषेध्यः मृगशीर्षोदयः, तद् विरुद्धः उत्तरचरश्च पूर्वफाल्गुन्युदयः, तस्योपलब्धिर्भवतीति हेतुरयं प्रतिषेध्यविरोधी उत्तरचरश्चेति भवति समन्वयः ।
(छ) विरोधिसह चरोपलब्धि :- यत्र किमपि तथ्यं विरुध्यते निषिध्यते वा तत्र तद् विरोधिनः सहचरस्योपलब्धिर्भवति चेत् तदा तत्र विरुद्धसहचरोपलब्धिरिति वक्तुं शक्यते । यथा -
" नास्त्यस्य मिथ्याज्ञानम् सम्यग्दर्शनात्'
अत्र मिथ्याज्ञानं निषिध्यते । तद्विरोधि अस्ति सम्यग्ज्ञानम् तस्य सहचरोऽस्ति सम्यक्दर्शनम्तस्य अत्र उपलब्धिर्भवतीति विरोधिसहचरोपलब्धिरत्र स्पष्टैव ।
11