Bhikshunyayakarnika

Author(s): Mahapragna Acharya
Publisher: Jain Vishva Bharati

Page 276

परिशिष्ट
२४३
2.
कतिपयैः प्रामाणिकैश्चत्वारोऽन्ये दृष्टान्ताभासाः स्वीकृताः सन्ति । ते च 1. अनन्वयः 2. अप्रदर्शितान्वयः 3. अव्यतिरेक : 4. अप्रदर्शितव्यतिरेकश्च। तत्र तावत्अनन्वयः- यत्र साध्यसाधनयोरन्वयव्याप्तिर्न भवेत् तत्र अनन्वयनामको दृष्टान्ताभासः । यथा - विवक्षितः पुरुषः रागादिमान् वक्तृत्वात् इष्टपुरुषवत् । अत्र दृष्टान्ते इष्टपुरुषे रागादिमत्वं वक्तृत्वञ्चेत्युभावपि साध्यसाधनधर्मी वर्तेते तथापि यो यो वक्ता स स रागादिमान् इत्यन्वयव्याष्त्यभावात् अनन्वयलक्षणो दृष्टान्ताभासोऽत्रबोध्यः। अप्रदर्शितान्वयः- यत्र अन्वयव्याप्तौ सिद्धायामपि वचनेन सा प्रकाशिता न स्यात् तत्राप्रदर्शितान्वय दृष्टान्ताभासः। यथा- अनित्यः शब्दः कृतकत्वात् घटवत् अत्र दृष्टान्ते यत्र यत्र कृतकत्वं तत्र तत्रानित्यत्व- मित्यन्वयव्यासिर्वर्तेते तथापि सा अत्र वचनेन न प्रकाशितेति अप्रदर्शितान्वयदृष्टान्ताभासः परार्थानुमा-नस्य वचनदोषः। अव्यतिरेक: - साध्याभावे साधनाभावो व्यतिरेकव्याप्तिः कथ्यते। साचेयं व्याप्तिर्यत्र न स्यात् तत्र अव्यतिरेकदृष्टान्ताभासः। यथा - "न वीतरागः कश्चित् विवक्षितः पुरुषः वक्तृत्वात्" यः पुनः वीतरागो न स वक्ता यथा उपलखण्डः। अत्र विवक्षितः कश्चित् पुरुषः पक्षः, तत्र वीतरागाभावः