________________
તેરમું :
: ૩૫ :
ભાવનામૃષ્ટિ
(૩) સંસારભાવના. સંસારમાં કંઈપણ સાર નથી, એવી વિચારશ્રેણિને સંસારભાવના કહેવાય છે.
તે સંબંધી મુમુક્ષુઓએ આ રીતે વિચાર કરો ઘટે
“જન્મ, જરા અને મૃત્યુથી ભરેલા આ સંસારમાં પ્રાણીને સુખ કયાંથી હોય? તેને સુખને જે અનુભવ થાય છે, તે એક પ્રકારની માયાજાળ છે અથવા મોહ-મદિરાના પાનથી ઉત્પન્ન થયેલ એક પ્રકારને ભ્રમમાત્ર છે. કહ્યું છે કે –
गतसारेऽत्र संसारे, सुखभ्रान्तिः शरीरिणाम् । लालापानमिवाङ्गुष्ठे, बालानां स्तन्यविभ्रमः ॥१॥
અંગૂઠ ચૂસીને લાળનું પાન કરતાં બાળકને જેમ માતાનું સ્તનપાન કરવાને ભ્રમ થાય છે, તેમ આ સંસાર સુખરહિત હેવા છતાં પ્રાણીઓને તેમાં સુખને ભ્રમ થાય છે.
निर्विवेकतया वाल्यं, कायोन्मादेन यौवनम् । वृद्धत्वं विकलत्वेन, सदा सोपद्रवं नृणाम् ॥ १॥
બાળપણમાં વિવેક હેતે નથી, તે કારણે તેમાં અનેક પ્રકારનાં દુઃખ સહન કરવા પડે છે; યુવાવસ્થામાં કામને ઉન્માદ હોય છે, તે કારણે તેમાં અનેક પ્રકારની વિટંબના અનુભવવી પડે છે. અને વૃદ્ધાવસ્થામાં સમસ્ત શરીર જર્જરિત થઈ જાય છે તથા ઇદ્રિ બલરહિત બની જાય છે, તેથી અનેક પ્રકારની આપત્તિઓ ઝીલવી પડે છે. આમ મનુષ્યનું જીવન સદા ઉપદ્રવ વાળું હોય છે.
