________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સુખ અનુકૂળ અને દુઃખ પ્રતિકૂળ-બધા જ ન્યાયને ઉલ્લેખ શાસ્ત્રોમાં જોવામાં આવે છે. જીવે જીવવાને ઈચ્છે છે, જીવનને પ્રિય ગણે છે. સૂઢ, પૂછડું, પગ, કાન માટે જુદા જુદા ગામના પ્રતિનિ rs મારે આ અંધે જુદી જુદી વાત કરે છે ત્યારે વિવાદ ચારમાં અહિંસાના બે રૂપ છે. સંયમ અને ઉભો થાય છે. પણ એ બધાના વિવાદ હાથીને તપ. સંયમથી સંવર અર્થાત નવા કર્મો આવતાં જોઈ શકનાર શમાવી શકે છે. કોઈ પણ વસ્તુ અટકી જાય છે, તપથી જૂનાં બાંધેલા કર્મોને પરત્વે એક રીતે જ વિચારવું અને તે વિષે નાશ થતું જાય છે. અહિંસાને અર્થ માત્ર બીજા દષ્ટિબિન્દુને લક્ષમાં લેવા નહીં તે એક કોઈ જીવની હિંસા ન કરવી એટલે જ નથી ન્ત છે. જીવનમાં જેમ કેવળ હઠાગ્રહથી ચાલતું પણ મન, વચન, કાયાથી કોઈ પણ જીવને ન નથી, માંડવાળ કરવાની વૃત્તિ કેળવવી પડે છે દુભવે એ પણ છે, એટલે અહિંસક મનુષ્ય તેમ દાર્શનિક વિચારોમાં પણ એવી માંડવાળ એવી રીતે જીવવું જોઈએ કે જેથી આત્મહિત કરવાની વૃત્તિમાંથી અનેકાંતવાદને જન્મ થાય તે થાય પણ પરનું અહિત ન થાય. એટલું છે બાટા સંપત્તિની માફક જ વિચાર સંપત્તિનું જ નહીં પણ આત્મહિતની સાથે સાથે પરહિત મૂલ્ય, અહિંસક જીવન વ્યવહારમાંથી જ બીજાના પણ થતું રહે. ભગવાને કઈ હકીકત વિશે વિચારોને ઠેસ ન પહોંચાડવાની વૃત્તિને જન્મ કશી અનુમતિ જ આપેલ છે એમ નથી, તેમ થાય છે. વાદવિવાદની, વૈર પ્રતિવૈરની પરંપરા કઈ હકીકત વિશે કશે પ્રતિષેધ જ કરેલ છે વધે છે અને આ હિંસા જ છે. વૈચારિક હિંસાના એમ નથી, તેમ છતાં ભગવાનની એવી આજ્ઞા નિવારણરૂપે જ અનેકાન્તવાદને વિકાસ કરવાનું છે કે સાધનામાં મનુષ્ય સંયમપૂર્વક રહેવું ભગવાન મહાવીરે ઉચિત માન્યું. જે દષ્ટિએ ઘટે અર્થાત્ કાર્યમાં સત્ય હેવું ઘટે. સત્ય, વસ્તુ તરફ જોઈએ તે દષ્ટિએ ઘણું ખરું વસ્તુનું અચેરી, બ્રહ્મચર્ય અને અપરિગ્રહ વ્રત, સ્વરૂપ કળાય છે–ગણધરો અને વેદાંત. પર્યાય અહિંસા વ્રતની પુષ્ટિ અર્થે જ છે, અહિંસાનો દષ્ટિએ જગત આત્મા બધુંય અનિત્ય છે. દ્રવ્ય વ્યાપક અર્થ કરીએ તે આત્મામાં કલેશ ઉત્પન્ન દષ્ટિએ જગત આત્મા બધું નિત્ય છે. મેક્ષને થવા દેવો તે પણ હિંસાનું એક સ્વરૂપ જ છે. ઉપાય દોષ આવતાં અટકાવવા અને મલિન જૈન આચારના મૂળમાં દ્રવ્ય નહિ પણ ભાવ છે, વૃત્તિઓને ક્ષય કરે. એટલે આચરણ કરતાં અંતરને ભાવ એ આચારમાં મુખ્ય છે. મન gવ મધ્યTUT બ્રહ્મચર્ય-ચાર વ્રતમાંથી બ્રહ્મચર્યના પેટા વારમાં ઘમક્ષયો: આત્માના અધ્યવસાય સાથે વ્રતને મહાવ્રતને રૂપ આપ્યું. તે વખતમાં જ કર્મના બંધને સંબંધ છે. પ્રસન્નચંદ્ર પ્રવર્તતી શિથિલતા, ગે શાળાએ દાખવેલે રાજર્ષિ-જીવનમાં અહિંસાનું પૂરેપૂરું પાલન વિધિ. બ્રહ્મવતેષ વ્રતશીલને અર્થ વીર્ય કરવું હોય તે વિચારમાં અનેકાન્ત અપનાવ્યા નિરોધરૂપી સ્કૂલ બ્રહ્મચર્ય કરવામાં નથી આવ્યા,
પર વિના ચાલે નહીં. આમ અહિંસામાંથી જ જે. પરંતુ મન-વચન-કાયાએ કરી ઈન્દ્રિો ધર્મને અનેકાંતવાદ સિદ્ધાંત ફલિત થયેલ છે.
જય મેળવી તેમની પ્રવૃત્તિમાંથી મુક્ત થવું
એ જ શીલની શુદ્ધ વ્યાખ્યા છે. પાંચ મહા અનેકાંતવાદ–કઈ પણ વસ્તુ કે બાબતના ત્રતામાં બ્રહ્મચર્યની મહત્તા સૌથી વિશેષ છે. સત્ય દર્શન માટે અનેકાંતવાદની જરૂર છે. કારણ કે બ્રહ્મચર્ય વ્રત સિવાય અન્ય વ્રત અનેકાન્તવાદના સમજૂતિ આપવા અંધગજ ખંડિત થાય તે માત્ર તે વ્રત ખંડિત થયું
આત્માનંદ પ્રકાશ
For Private And Personal Use Only
