________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અહિંસાની પ્રતિષ્ઠા
લેખક છે. જિતેન્દ્ર જેટલી પાતંજલ યોગસૂત્રના વિભૂતિપાદમાં યોગી- અથવા તે “જેની લાઠી એની ભેંસ” જેવી ઓની જે અનેક સિદ્ધઓ વર્ણવવામાં આવી છે કહેવત પણ છે. એટલે જગતમાં સામાન્યપણે એમાની આ પણ એક સિદ્ધિ છે. જે યેગી હિંસા એ બળવાન છે એમ જ ગણાય. પરંતુ અહિંસાની પ્રતિષ્ઠા કરે તો એને કારણે જે બીજી તરફ આપણે આપણા સંતનાં ચરિત્રોને વાતાવરણ ઊભું થાય એથી એ વાતાવરણમાં અભ્યાસ કરીએ, પૂ. ગાંધીજી જેવા આ યુગના રહેનાર બધા પ્રાણીઓ એક બીજા પ્રત્યેના અહિ સક સંતના જીવનનો અભ્યાસ કરીએ તો વેરનો ત્યાગ કરે. આ પ્રતિષ્ઠા કેવી હોય અને જણાશે કે હિંસાના બળ કરતાં અહિંસાનું બળ એને પરિણામે વેરનો–સાહજિક વેરનો ત્યાગ અનેકગણું છે. આ બાબત જેટલી વ્યક્તિગત કે થતું હશે એ દર્શાવનારા એટલે કે એને રીતે સાચી છે એટલી જ સામૂહિક રીતે પણ ખ્યાલ આપનારાં કાલ્પનિક ચિત્રો પણ કલાકારોએ સાચી છે. સામુદાયિક શાંતિમય સત્યાગ્રહ એ આપણી સામે ધર્યા છે. એમાં સાપ મરનું અહિંસાનું સ્વરૂપ છે. આમ છતાં આપણા ભક્ષ્ય હોવા છતાં એ મોરની પાસેજ નિર્ભયપણે રોજિંદા વ્યવહારના દષ્ટાંતોથી પણ આપણે અહિં રમતું હોય એ સાપ તથા બીજાં હિંચ્ચ અહિંસાનું બળ કેટલું છે એ જોઈશું. પશુઓ જેવાકે વાઘ, સિંહ હાજર હોય તે પણ આપણા ઘરમાં એક બાળક અમુક વસ્તુ હરણાંઓ નિર્ભકપણે ચરતાં હોય વગેરે દર્શા
માટે હઠ કરે તે માતા પિતા તથા અન્ય વવામાં આવે છે. આપણા જેવા સામાન્ય સગાઓ શારીરિક દૃષ્ટિએ નિર્બળ એવા એ વ્યવહારને જ સત્ય માનનારા માણસોને ખરેખર બાળકને સજાવવા પ્રયત્ન કરે છે. એ બાળક આમ બનતું હશે કે કેમ એવી શંકા આવે અને વધારે હઠી હોય તે એને જુદી જુદી રીતે
ગદર્શનની આ વાત કેવળ કલ્પનાને વિલાસ મનાવવાનો પ્રયત્ન આજુબાજુના પાડોશીઓ જ જણાય. પરંતુ વસ્તુતઃ એમ નથી. એ માટે પણ કરવા લાગે છે. એ સમાવટને બદલે જે આપણે જરા ગંભીરપણે વિચાર કરીએ કે કઈ ધાક ધમકી કે મારાથી બાળકને સમજાવવામાં પણ પ્રાણી હિંસા શા માટે કરતું હોય છે અને આવે તે સમજાવનારની આ રીત બદલ એને વ્યાવહારિક જગતમાં અહિંસાનુ બળ કેટલું ઠપકે પણ આપવામાં આવે છે. બાળક નાનું હોય છે એ પણ વિચારીએ.
છે અજ્ઞાની છે એટલે ધીરજ અને સંયમ ઉપર ઉપરથી જોતાં આપણે ચારે તરફ પૂર્વક એને સમજાવવું જોઈએ એમ સૌ કોઈ નજર કરીએ તો એમ જ લાગે કે સર્વત્ર હિંસા માને છે. આમ છતાં કોઈ માતા કે પિતા જ હિંસા પ્રસરી છે. રાજકીય દૃષ્ટિએ પણ મેટા બાળકને અમુક પરિસ્થિતિમાં ધીરજ યા મનને દેશે નાના દેશો ઉપર જે વર્ચસ્વ ભેગે છે કાબૂ ગુમાવી ધમકાવે કે મારે તે તે અનિએમાં એમનું હિંસક બળ અગત્યનો ભાગ છાએજ આમ કરે છે અને પાછળથી પિતાના ભજવે છે. આપણે ત્યાં હિંસકબળ એ સૌથી આ કૃત્ય બદલ આ રીતે હિંસા, ધાક-ધમકી મે બળ છે. એ દર્શાવવા “બળિયાના બે ભાગ” આચરવા બદલ એને પસ્તાવો પણ થાય છે.
૭૭
મહાવીર જયંતિ અંક
For Private And Personal Use Only
