________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
દુર્લભ સિદ્ધાંત પણ તેમની આંખેથી ઓજલ થઈ અનેકાંતવાદથી પરસ્પર વિરેધી વાતે વચ્ચે ગયો હતે (વિસરી જવા હતો. પરંતુ ત્થા- સામંજસ્ય આવે છે તથા વિરોધીઓ તરફ પણ નનાં કમમાં આપણી જેમ અનેક અન્ય પ્રાચીન પૂજ્યભાવ આવે છે. આથી જ ગાંધીજીને તે સત્યએ ફરીવાર જન્મ ધારણ , તેવી જ રીતે અત્યંત પ્રિય હતું. તેમણે લખ્યું છે કે “મારો ગાંધીજીમાં અનેકાંતવાદે પણ નવજીવન પ્રાપ્ત કર્યું અનુભવ છે કે હું મારી રીતે સદા સત્ય રાહ પરજ સંપૂર્ણ સત્ય શું છે તેને જાણવું ખૂબ જ કઠિન છે. હોઉં છું પરંતુ મારા ઈમાનદાર આલોચકો તે તાત્વિક દષ્ટિથી એમજ કહી શકાય કે પ્રત્યેક પણ મારામાં ભૂલ જુએ છે. પહેલા હું માત્ર મારી સત્યાન્વેષી સત્યનો જે કઈ પક્ષ દષ્ટિ ગોચર થાય જાતનેજ સત્ય અને અન્યને અજ્ઞાની માનતે હતે. તે તેની જ વાત બેલે છે. તેથી જ સત્યના માર્ગ હવે હું માનું છું કે બંને પોતપોતાની રીતે પર રહેલ વ્યક્તિની સૌથી મોટી ઓળખ એજ સત્ય છે. કેટલાક આંધળાઓએ હાથીને અલગ કે તે દુરાગ્રહી ન હોય. અને તે એવી પણ હઠ અલગ રીતે તપાસીને જે તેનું વર્ણન કર્યું હતું ન કરે કે તે પોતે જે કંઈ કહે તેજ સત્ય હોય. તે દષ્ટાંત અનેકાંતવાદનું સૌથી શ્રેષ્ઠ ઉદાહરણ છે. વિરોધી અને પ્રતિપક્ષીને મત બરાબર હોય આ સિદ્ધાંતેજ મને એ બતાવ્યું છે મુસલમાનની એ પ્રકારના પોતાના પર એક વિરલ સંદેહ એજ તપાસ મુસ્લીમ દૃષ્ટિકોણથી અને ઈસાઈની પરીક્ષા અનેકાંતવાદી મનુષ્યનું મુખ્ય લક્ષણ છે. ગાંધીજીમાં ઈસાઈ દષ્ટિ કેણથી કરવી જોઈએ. પહેલા હું માન આ બધાંજ લક્ષણ દષ્ટિ ગોચર હતાં. કારણ તેઓની હતો કે મારા વિરોધીઓ અજ્ઞાનમાં છે. આજ અહિંસા કાયિક અને વાચિકની સાથેજ બૌદ્ધિક હું વિરોધીઓની દષ્ટિથી પણ જોઈ શકું છું, પણ હતી અને આજ બૌદ્ધિક અહિંસાએ તેને માટે અનેકાંતવાદ સત્ય, અને અહિંસા એ યુગલ સમાધાનવાદી અને વિરોધીઓ પ્રતિ શ્રદ્ધાળુ સિદ્ધાંતનું જ પરિણામ છે.” બનાવેલ. જ્યારે ગાંધીજી “ભારત છોડો આન્દોલનની યોજના બનાવતા હતા ત્યારે સુપ્રસિદ્ધ સત્યનાં કઈ એક પક્ષ પરજ જોર દેવું તથા અમેરીકાના પત્રકાર શ્રી લુઈ ફિશરે તેમને કહ્યું
* વાદ-વિવાદમાં આંખો લાલ કરી બેલવા માંડવું
કે કે “આપના આ કાર્યથી યુદ્ધમાં વિદન આવશે
એ લક્ષણ નાના મનુષ્યનાં જ હોય છે કે જે અને અમેરીકાની જનતાને આપનું આ આંદોલન
કેઈ દિવસ સત્યની રાહ પર ન આવ્યા હોય. પસંદ નહીં આવે. તેઓ તમને મિત્ર રાષ્ટ્રોના શત્રુ
સત્યના માર્ગે આવેલ મનુષ્ય હઠીલે ન હોય સમજી લે તે વાત પણ કદાચ સંભવે.” ગાંધીજી પર સ્વાધીદા હાથ જયસુધા વિના વિચારક આ સાંભળતાંજ વિચારમાં પડી ગયા. તેમણે અને શાસક સ્ત્રાવાદી ભાષાને પ્રયોગ નહીં શીખે કહ્યું “ફિશર, તમે તમારા રાષ્ટ્રપતિને કહો કે ત્યાંસુધી સંસારના ધર્મોની એકતા પણ નહીં બને તેઓ મને આ આંદોલન શરૂ કરતાં રોકે. તે અને વિશ્વના વિચાર અને તે પણ એક નહીં મુખ્યતઃ સમજાવટથી કામ લેનાર મનુષ્ય છું કારણ
બની શકે. મને કદી એવો વિશ્વાસ નથી હોત કે જે રાહ (શ્રી અમરભારતીના માર્ચ–એપ્રિલ ૧૯૭૧ના લઉં તે બરાબર જ હોય.”
અંકમાંથી સાભાર અનુવાદ.)
મહાવીર જન્મકલ્યાણક અંક
૧૦૯
For Private And Personal Use Only
