Atmanand Prakash Pustak 054 Ank 08

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 9

ગી શ્રી આનંદઘન : એક પદ
અનામત કાળની અપેક્ષા કરતા નથી, પિતે પિતાને વર્તન રાખનાર પણ ગૃહસ્થનું કાર્ય કરનારને ઋજુવિષય સ્વતંત્રપણે સમજાવે છે.
સૂત્રનયની દષ્ટિએ સાધુ કહી શકાય ત્યારે એવંભૂતનયની
દષ્ટિએ તેને ગૃહસ્થ કહેવામાં આવે. પરંતુ શબ્દનયની અપેક્ષાએ જોઈએ તો શબ્દમાં ફેર નથી. એક શક્તાં અનેક પર્યાયો હોય તે પણ આગમસાર ગ્રંથમાં પૂ. દેવચંદ્રજી મહારાજે સિદ્ધ શબ્દનયવાળા એક અર્થમાં માને છે. તે નયન શબ્દની સાતે નયે વ્યાખ્યા કરી છે તે નીચે પ્રમાણે છે. અપેક્ષાએ પર્યાયભેદને ભેદ નથી. આથી આ ય ગમનયનાં મતે જીવ સિદ્ધ છે કેમકે સર્વ જીવોનાં રૂપી અરૂપી એ ભેદ સ્વીકારતા નથી. શબ્દ એટલે આઠ ચકપ્રદેશ સિદ્ધ સમાન નિર્મળ છે. સંગ્રહની એક અક્ષર અથવા તેથી વધારે અક્ષરોને સમૂહ કે દૃષ્ટિએ સર્વજની સત્તા સિદ્ધ સમાન છે. વ્યવહાર જેમાંથી અર્થ નીકળે. જે બેલાય તે શબ્દમાત્રનો જ્યની દૃષ્ટિએ જે જી વિધાલબ્ધિ વગેરે ગુણવડે દષ્ટિબિંદુથી જેના અર્થમાં ફેરફાર થતો નથી તે સિદ્ધ થાય તે સિદ્ધ કહેવાય. ઋજુસત્રનયની દષ્ટિએ દષ્ટિબિંદુને શબ્દનય કહેવામાં આવે છે, અથવા શબ્દ- જે જીવ પોતાના સિદ્ધપણુની દશા ઓળખી તેનાં માત્રનાં દષ્ટિબિંદુથી ભિન્ન લાગે પણ ભાવષ્ટિએ જ્ઞાનનો ઉપયોગ પ્રવર્તાવે તે જીવ સિદ્ધ કહેવાય. આ એક જ લાગે તેને શબ્દય કહેવાય. આ દષ્ટિએ નયની દષ્ટિએ સમકિતી છવો જ સિદ્ધ સમાન કહેવાય. આત્મા અને જીવ બંને એક જ છે, પછી ભલે તે શબ્દનયની દષ્ટિએ જે જીવ શુકલધ્યાનમાં પ્રવર્તત સિદ્ધ હેય કે ન પણ હોય, કારણ કે તેના આઠ રુચક. હેય તેને સિદ્ધ કહેવાય. સમભિરૂટયની દષ્ટિએ જે જીવ પ્રદેશ સિદ્ધની જેમ હંમેશા ઉજજવળ રહે છે. આથી કેવળજ્ઞાન, કેવળદર્શન અને યથાખ્યાત ચારિત્ર્ય આદિ ઉલટી રીતે સમભિરૂઢનયની દૃષ્ટિએ દરેક શબ્દને તેના ગુણો સહિત હોય તે સિદ્ધ કહેવાય. એવંભૂતનયની જુદા જુદા અર્થમાં માનીએ તો આત્મા, ચૈતન્ય, જીવ દૃષ્ટિએ જે છેવો સકલ કર્મને ક્ષય કરી લોકોને બિરાવગેરે શબ્દો જુદો જુદો અર્થ નીકળે; કારણ કે જુદા જતાં હોય તેને જ સિદ્ધ કહેવાય. જુદા પર્યાયવાચક શબ્દનો જુદો જુદો અર્થ નીકળે.
આ તે નયપક્ષની લડાઇ છે કારણ કે તે આત્માને જ્યારે એવંભૂતનયની દૃષ્ટિએ તે ચંડાળનું કામ પિતપતાની દૃષ્ટિએ જુએ છે. પણ જ્યારે નયપક્ષ કરનાર જીવને ચંડાળ અને સાધુનું કામ કરનાર છેડી પ્રમાણપક્ષ તરફ આવીએ એટલે કે સર્વ અંશથી આત્માને સાધુ કહી શકાય. જે વસ્તુમાં વસ્તુસ્વરૂપે જ્ઞાન ગ્રહણ કરી સર્વ દિશાથી આત્માને જોઈએ તત્વનો આવિર્ભાવ થાય તે દૃષ્ટિએ જુએ તેને ત્યારે સર્વ લડાઈ બંધ થઈ જાય છે. આનંદઘન કહે એવંભૂતનય કહેવાય. આ અર્થમાં જ્યારે માણસ ક્રોધ છે કે આમર્શનને અનુભવ એવો છે કે તે આનંદ કરતો હોય ત્યારે ક્રોધાભા અને શાંત હેાય ત્યારે અનિર્વચનીય બની જાય છે અને કંઈપણ સાંભળવાની શાંતાત્મા કહી શકાય. અથવા તો જ્યાં સુધી શિક્ષક કે કહેવાની ઈચ્છા થવાને બદલે મૌન થવામાં જ ભણાવતો હોય ત્યાં સુધી શિક્ષક કહી શકાય, પછી આ અદ્દભુત આનંદ આવે છે. પછી એમ પણ કહેવાનું નયની દષ્ટિએ જે વખતે શિક્ષકનું કામ બંધ કરે ત્યારે મન થતું નથી કે જવ રૂપી છે કે અરૂપી છે કે તેને શિક્ષક ન કહી શકાય. જે સમયે જે ક્રિયા ચાલતી રૂપારૂપી પણ છે. અને મુંઝાવાનું પણ કારણ નથી રહેતું હોય તે સમયે તે ક્રિયાથી તેને યુક્ત માની તે ક્રિયાને કે એને રૂપી કે અરૂપી કહીશ તો સિદ્ધ તે કેમ તેના કરનાર સાથે જોડી દેવામાં આવે છે. ઋજુસૂત્ર કહેવાશે અને આગળ સિદ્ધ કહીશ તે પુન્ય અને નય વર્તમાન ગુણને જુએ છે જ્યારે એવંભૂતન્ય પાપનાં કર્તા અને ભક્તો પણ કેમ કહેવાય ? તમામ વર્તમાન ક્રિયાને જુએ છે. ગૃહસ્થનાં વેપમાં સાધુ જેવું હકીકતને નીડ એ છે કે પ્રમાણિજ્ઞાનમાં સર્વ