Atmanand Prakash Pustak 024 Ank 02

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 5

વિશ્વરચના પ્રબંધ.
૪૫
વિશ્વરચના પ્રબંધ.
(પરિશિષ્ટ ર છું.)
(ગતાંક પૃષ્ટ ૧૧ થી શરુ. )
વા-ગાગ અને યાજ્ઞવલ્કયને સંવાદ, ગાળએ યાજ્ઞવક્યની સમુખ બેસીને તેમને પ્રશ્ન કર્યો કે હે યાજ્ઞવલક્ય ! સર્વે કાર્યો પોતાના કારણોમાં રહેલાં છે. જેમકે પટરૂપી કાર્ય પોતાના કારણરૂપ તંતુમાં રહેલું છે. આ જગતમાં જેટલા પાર્થિવ પદાર્થો છે તે સર્વે પદાર્થો કાર્ય રૂપ છે માટે તેઓ કારણ રૂપ જળમાં રહેલા છે અને અંદર તથા બહાર કારણ રૂપી જળથી વ્યાપ્ત થયેલ છે. જે પાર્થિવ પદાર્થો જળથી વ્યાપ્ત ન હોય તે તે સેતુની પેઠે વિશીભાવને (નાશને) પામી જાય; પરંતુ વિશીર્ણ થતા નથી. માટે પાર્થિવ પદાર્થો જળથી વ્યાપ્ત છે અને કાર્યરૂપે રહેલા છે. જેમ પાર્થિવ પદાર્થો કાર્યરૂપ છે તેમજ જળ પણ કાર્યરૂપ છે તે હે મુનિ ! એ જળ ક્યા કારણમાં ઓતપ્રોત રહેલું છે?
યાજ્ઞવલ્કય બોલ્યા–હે ગાળિ જળ વાયુમાં ઓતપ્રોત રહેલું છે. વેદાંત શાસ્ત્રમાં જળનું ઉપાદાન કારણ તેજને માનેલું છે અને તેજનું ઉપાદાન કારણ વાયુને માને છે; પરંતુ પિતામહને જેમ પુત્રના પુત્રનું પણ કારણ માનવામાં આવે છે તેમજ તેજનું કારણ જે વાયુ તે વાયુને પણ જળનું કારણ કહેવામાં આવે છે.
ગાગી–ત્યારે વાયુ કયા કારણમાં ઓતપ્રોત છે? યાજ્ઞવલ્કય–અંતરિક્ષ સિકમાં. ગાગ–અંતરિક્ષ લેક કયા કારણમાં ઓતપ્રોત છે? યાજ્ઞવલ્કય–ગંધર્વ લેકમાં. ગાગી–તે લોક ક્યા લોકમાં ઓતપ્રોત છે? યાજ્ઞવય–સૂર્યલકમાં. ગાગી–સૂર્યલોક ક્યા લેકમાં ઓતપ્રોત છે? યાજ્ઞવલ્કય-ચંદ્રકમાં. ગાગી – તે ચંદ્રલોક ક્યા લેકમાં ઓતપ્રોત છે? યાજ્ઞવલ્કય–નક્ષત્રલોકમાં. ગાગી—નક્ષત્ર લેક ક્યા કારણમાં ઓતપ્રોત છે? યાજ્ઞવલ્કય–દેવલોકમાં. ગાગ–દેવલેક કયા લેકમાં ઓતપ્રોત છે ? યાજ્ઞવલ્કય–ઈદ્રલોકમાં. ગાગી–ઈદ્રલોક કયા લોકમાં ઓતપ્રોત છે? યાજ્ઞવલય–પ્રજાપતિલોકમાં. ગાગી–પ્રજાપતિ લેક કયા લોકમાં ઓતપ્રોત છે ? યાજ્ઞવલ્કય–બ્રહ્મલાકમાં. એ બ્રહ્મલોકમાં સમષ્ટિરૂપે એક અને વ્યક્તિરૂપે અનેક જાતનો છે. માયા અથવા તે અજ્ઞાન જે માનીયે તે અવ્યાકૃત સર્વના કારણરૂપ છે. અજ્ઞાન માયારૂપ અવ્યાકૃત અનાદિ છે. માટે આવ્યાકૃત કાર્યપણું સંભવતું નથી. તેમજ શુદ્ધ આત્મામાં પણ કાર્યપણું સંભવતું નથી. અવ્યાકૃત બ્રહ્મલોકનો આશ્રય કરનારે આત્મા અનુમાન પ્રમાણથી સિદ્ધ થતો નથી, પણ માત્ર શાસ્ત્રવડેજ સિદ્ધ થાય છે.