________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જીવ, મન અને ઈદ્રિયોના સંલાપરૂપ કથા. પ૩ હવે એકદા ચિત્ત-વિક્ષેપ નામના મંડપમાં વિપસ નામના ઉન્નત આસન પર તે મેહ મહારાજા બેઠો છે. એવામાં મિથ્યાદા મંત્રીએ વિનય પૂર્વક તેને નિવેદન કર્યું કે-“હે દેવ ! આપણા કટકમાં અત્યારે બહુજ વિપરીત વર્તન ચાલી રહ્યું છે. ચારિત્ર-ધર્મ નામે રાજાનો સંતોષ નામે ચરટ તે, વિવેક–પર્વત પર આવેલ જૈન નગરમાં તમારા લોકોને લઈ જાય છે.” એમ સાંભળતાં મહરાજા કોપાયમાન થશે. એટલે રાગકેસરી કુમારે તેને કહ્યું—“હે દેવ ! અ૮૫ કામને માટે આટલો બધો ગુસે કરવાની શી જરૂર છે ? કારણ કે વિષયાભિલાષ નામે મારો મંત્રી છે, તેના ઇંદ્રિરૂપ બાળકે છે. જગતને જગાડનાર એ બાળકે તમારી કીર્તિ વધારશે. એ જ્યાં સુધી ધાડ નથી પાડતા, ત્યાં સુધીજ સંતેષ પિતાનું બળ બતાવે છે. અને વળી એ બાળકોને નિરંતર સહાય કરનારા કષાયે પિતે છે. સંતેષ-ચાટ, જે આપણું લેકને ઘસડી જાય છે, તેને બલાત્કારથી પાછા વાળવાને એમાંનો એક એક બાળક પણ સમર્થ છે, તો તે નાથ ! એ પાંચની શી વાત કરવી? માટે હે દેવ ! એમને સત્વર આજ્ઞા કરો, કે જેથી સંતોષ જૈનપુરમાં આપણું લેકને જે લઈ જાય છે, તેમને એ બચાવશે.”
પછી મેહ રાજાએ કહ્યું-એ યુકત વાત છે” એમ કહીને તેણે ઇંદ્રિય-બા ળકોને તે કામમાં નિયુક્ત કર્યા, એટલે પુન: વિમર્શ બે -“હે વિચક્ષણ દેવ! સંતોષને પરાભવ પમાડવા માટે એ માર્ગજ સલામત સમજી લે.” ત્યારે પ્રકર્ષ બે –“હે દેવ ! વિમર્શની એ સલાહ સાચી છે.” એવામાં મન–મંત્રીએ જણાવ્યું હે દેવ ! હું શું આપને ખોટું કહું છું ?” એટલે ઇંદ્રિયોએ કહ્યું – “હે દેવ ! હવે અમારે પણ કંઈક વિનંતી કરવાની છે.” આત્મા રાજાએ કહ્યુંભલે, નિવેદન કરે.” ત્યારે સ્પર્શનેંદ્રિયે જણાવ્યું–
“હે સ્વામિન્ ! અમને કોઇવાર તમારું દર્શન પણ થયું નથી. તે ગુણ– દેષ કેની આગળ કહીએ? મન–મંત્રી અમને જ્યાં નિયુકત કરે છે તે કર્મ અમે. કરીએ છીએ. અમે પિતાની મેળે કદાપિ કોઈ કર્મમાં પ્રવર્તતી નથી. જે મન અમારી પાસે ન હોય, તે કર–સ્પર્શ માત્રને પણ અમે બહુ માની લઈએ છીએ. તમારા વાહનરૂપ દેહને પોષવા માટે આસક્તિ અને દુષ્ટતા લાવ્યા વિના તમારી આજ્ઞા પ્રમાણે સ્પર્શાદિ વિષયમાં અમે પ્રવર્તીએ છીએ. તેમાં જે રાગ-દ્વેષ જાગ્રત થાય છે, તે મનનું માહામ્ય સમજવું. જે મન નિરૂદ્ધ થઈ જાય તે અમારે વ્યાપાર અટકી પડે, વળી મન નિરૂદ્ધ થયા છતાં જે એક પણ દ્રિય પોતાનો વ્યાપાર ચલાવે, તો એ દોષને માટે હે દેવ ! મારો નિગ્રહ કરજે. જેમ ચપળ સ્વભાવી મર્કટ ( વાનર ) ભિન્ન ભિન્ન વૃક્ષ પર રમ્યા કરે છે, તેમ મન પણ અન્ય અન્ય વિષયમાં રમે છે, એ ક્યાંઈ એક સ્થાને પ્રીતિ બાંધતું નથી અને હે પ્રભુ! એ તમને નરના ઉંડા ખાડામાં નાખે છે. જો કે દારૂણ રાક્ષસની જેમ એ સર્વ વિષમાં
For Private And Personal Use Only
