Atmanand Prakash Pustak 021 Ank 10

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 7

જેન ન્યાયન કમિક વિકાસ.
isܪ
દિગંબરીય શ્રમણ સંઘનું પ્રાધાન્ય દક્ષિણમાં હોવાથી તે સંપ્રદાયનું માલિક સાહિત્ય ત્યાંજ ઉત્પન્ન થયું પિષાયું, વિકાસ પામ્યું અને સંગ્રહાયું. તે સાહિ. ત્યના રચયિતા પ્રધાન પ્રધાન આચાર્યો જેવા કે, કુંદકુંદ, સંમતભદ્ર વગેરે ત્યાં જ થયા. “વેતાંબર શ્રવણ ઘનું પ્રાધાન્ય પહેલાં તો ઉત્તર હિંદુસ્થાન (રજપુતાના) માં અને કમે ક્રમે પશ્ચિમ હિંદુસ્થાન ( કાઠીયાવાડ, ગુજરાત માં વધતું ગયું, તેથી તે સંપ્રદાયનું સાહિત્ય ઉત્તર અને પશ્ચિમમાં ઉત્પન્ન થયું અને વિકસ્યું છે. તેમ જ તે સાહિત્યના રચયિતા આચાર્યો પણ તેજ પ્રદેશમાં થયેલા છે. ઉત્તર કરતાં પશ્ચિમ હિંદુસ્થાનમાં “વેતાંબર સંપ્રદાયની સત્તા વધેલી તેથી જ છેલ્લા લગાગ પંદર વરસનું તે સંપ્રદાયનું સાહિત્ય પ્રધાનપણે કાઠિયાવાડમાં અને ગુજરાતમાં લખાયું, રચયું, પોષાયું, વિકસિત થયું, અને સંગ્રહાયું છે. આ રીતે જૈન સાહિત્યની મુખ્ય બે શાખા બાપા નજરે પડે છે.
બને શાખાઓના સાહિત્યમાં નવયુગ– આ બ શાખાઓના શરૂ આતના ગથે જેતાં એમ સ્પષ્ટ જણાય છે કે, તેની નિરૂપણ પદ્ધતિ માત્ર સિદ્ધાંત રૂપે હતી. તે જ્ઞાન હોય કે આચાર હાય બન્નેનું નિરૂપણ ઉપનિષદ્ જેવી સરળ પ્રાચીન પદ્ધતિએ તું, પણ પહેલાં કહેવામાં આવ્યું છે તેમ વેદિક દર્શનોમાં ન્યાય દર્શને વિશિષ્ટ શાન અને વિકપ્રિયતા મેળવ્યા પછી જેન સાહિત્યમાં પણ નવો યુગ દાખલ થા. ન્યાય દર્શનની તર્ક પદ્ધતિને પ્રભાવ બદ્ધ સાહિત્ય ઉપર પ્રથમ પડ્યો. બૌદ્ધ સાહિત્ય અને વૈદિક સાહિત્ય એમ બનેની મિશ્રિત અસર જૈન વાડું મય ઉપર થઈ, તેથી જેન આચાર્યો પણ બૌદ્ધ આચાર્યોની પેઠે પિતાની આગમસિદ્ધ ભાષા ઉપરાંત સંસ્કૃત ભાષામાં થે રચવા લાગ્યા. આ પહેલાં જેન સાહિત્યમાં સંસ્કૃત ભાષાને સ્થાન નહોતું એમ માનવાને કઈ ખાસ પ્રમાણ નથી, પરંતુ એટલું ખરું કે આ સંસ્કૃત યુગ પહેલાં જૈન સાહિત્યમાં પ્રાકૃત ભાષાનું સામ્રાજ્ય હતું. જેને સાહિત્યમાં સંસ્કૃત ભાષાને અને તર્ક પદ્ધતિને પ્રથમ પ્રતિષ્ઠિત કરનાર વેતાંબર અ.ચાર્ય કે દિગંબર આચાર્ય ? એ કહેવું કઠણ છે, પણ એમ કહી શકાય છે કે, બને સંપ્રદાયના આ પરિવર્તન વચ્ચે વધારે અંતર ન હોવું જોઈએ.
જૈન ન્યાયનું કાળમાન અને વિકાસની દૃષ્ટિએ તેના ચાર ભાગશાસ્ત્ર પ્રદેશમાં વિચારક્રાંતિ તથા ભાષા અને શૈલીભેદ થવાને પરિભ્રામે દેન સહિ. ત્યમાં સ્વતંત્ર ન્યાયપદ્ધતિ જન્મી. તેથી પ્રથમ એ જોવું જોઈએ કે આ જૈન ન્યાયનું વય-કાળમાન કેટલું છે અને તેના વિકાસ કમને સમજવા માટે તેને કેટલા ભાગમાં વહેંચી શકીએ?
કંન ન્યાયના જન્મ સમયની પર્વ સીમા વધારેમાં વધારે વિક્રમના પહેલા સિકાથી આગળ લંબાવી શકાતી નથી અને તેના વિકાસની ઉત્તર સીમા વિક્રમના અઢારમા સૈકાથી આગળ આવતી નથી. આ રીતે વધારેમાં વધારે જૈન ન્યાયનું