________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ,
દિગબર આચાર્યોએ જેનન્યાયના સ્વતંત્ર ગ્રંથ લખ્યા છે અને સમતભદ્ર આદિ પુર્વાચાર્યોની ન્યાયવાણને પલવિત પણ કરી છે. તેવી જ રીતે મલ્લવાદી વગેરે આ યુગના “વેતાંબર આચાર્યોએ જેન જાય ઉપર સ્વતંત્ર ન્યાયના ગ્ર શે લખ્યા છે અને
પિતાના પહેલાંની તર્કવાણીને પલવિત પણ કરી છે. ઉક્ત દિગંબર ત્રણ આચાર્યો અને ઉકત વેતાંબર ત્રણ આચાર્યોની કૃતિઓ બરાબર સામે રાખી જોવામાં આવે તે એક બીજ ઉપર પડેલો પ્રભાવ, પરસ્પરનું સાદસ્ય અને વિશેષ ધ્યાનમાં આવ્યા વિના રહે તેમ નથી.
ત્રીજા ભાગનું નામ પુષિત કાળ છે. પુપ કોઈ સંખ્યામાં પલ જેટલા નથી હતાં. કદાચિત પુછપનું પરિમાણ પલથી નાનું પણ હોય છે, છત, પુપ એ ૫૯લવાની ઉત્તર અવસ્થા હોઈ તેમાં એક જાતને વિશિષ્ટ પરિપાક હોય છે. બીજી યુગમાં જૈન ન્યાયનો જે વિસ્તાર અને સ્પષ્ટીકરણ થયાં તેને પરિણામે ત્રીજો યુગ જપે. આ યુગમાં અને આ પછીના ચેથા યુગમાં દિગબર આચાર્યોએ ન્યાય વિષયક કેટલાક ગ્રંથે રહ્યા છે, પણ હજુ સુધી મારી નજરે એ એકે ગ્રંથ નથી પડ્યો કે જેને લીધે જૈન ન્યાયના વિકાસમાં તેને સ્થાન આપી શકાય. ત્રીજા યુગના વેતાંબર સંપ્રદાયમાં વાદીદેવસૂર અને શ્રી હેમચંદ્ર એ બેનું મુખ્ય સ્થાન છે. એ ખરું કે આચાર્ય હેમચંદ્રની પરિચિત કૃતિઓમાં જેને ન્યાય વિષયક બહુ કૃતિઓ નથી, તેમ પરિમાણમાં મટી પણ નથી. છતાં તેઓની બે બત્રીશીઓ અને પ્રમાણ મીમાંસા જેનારને તેઓની વિશિષ્ટતા ધ્યાનમાં આવ્યા સિવાય નહીં રહે. અને એમ આપે આપ જણાશે કે મેટા મોટાને લાંબા લાંબા ગ્રંથથી કંટાળેલા અભ્યાસીઓ માટે સક્ષેપમાં છતાં વિશેષતાવાળી રચનાઓ તેઓએ કરી અને કુલનું સારભ તેમાં આયું. વાદી દેવસૂરિ કાંઈ કંટાળે એવા ન હતા. તેઓએ તા ૨નાકરની પધ કરે એ એક સ્યાદ્વાદ રત્નાકર ગ્રંથ રચ્યો અને કોઈ અભ્યાસીને જેને ન્યાય માટે તેમજ દાર્શનિક ખંડન મંડન માટે બીજે કયાંય ન જવાની સગવડ કરી દીધી
ચોથે ફળ કાળ–આ યુગમાં જે સાહિત્ય રચાયું, તે ફળરૂપ છે. ફળમાં બીજથી કુલ સુધીના ઉત્તરોત્તર પરિપાકને સાર આવી જાય છે. તેવી રીતે આ યુગના સાહિત્યમાં પહેલા ત્રણે યુગના સાહિત્યમાં થયેલા પરિપાક એક સાથે આવી જાય છે. આ યુગમાં જે જેને ન્યાય સાહિત્ય રચાયું છે. તે જ જૈન ન્યા થના વિકાસનું છેલ્લું પગથીયું છે. કારણકે, ત્યારબાદ તેમાં કોઈએ જરાયે ઉમેરો કર્યો નથી. મલ્લીની સ્યાદ્વાદમંજરી બાદ કરીને આ યુગના ફલાયમાન ન્યાય વિષયક ઉચ્ચ સાહિત્ય તરફ નજર કરીએ તે જણાશે કે તે અનેક વ્યક્તિ એના હાથે લખાયું નથી. તેના લેખક ફક્ત એક જ છે અને તે સત્તરમાં અઢા રમા સૈકામાં થયેલા, લગભગ સે શરદે સુધી મુખ્યપણે શાબ સિદ્ધ કરનાર,
For Private And Personal Use Only
