Atmanand Prakash Pustak 021 Ank 10

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 6

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. ત્રતાનું એક બીજું પણ બીજ-કારણ છે અને તે વિષયભેદ. વૈદિક ન્યાય કોઈ પણું તત્ત્વને સિદ્ધ કરતો હોય ત્યારે તે સાધ્ય તત્ત્વને અમુક એક રૂપેજ સિદ્ધ કરે છે. જેમકે આત્મા વગેરે તને વ્યાપક અથવા નિત્યરૂપેજ અને ઘટ આદિ પદાર્થોને અનિત્ય રૂપેજ, બોદ્ધ ન્યાય આંતર કે બાહ્યા સમગ્રતને એકરૂપેજ સિદ્ધ કરે છે, પણ તે એકરૂપ માત્ર ક્ષણિકત્વ. તેમાં ક્ષણિકત્વના વિરૂદ્ધ પક્ષ સ્થાયિત્વને કે નિત્ય ત્વને બિલકુલ અવકાશ નથી. જેનન્યાય એ વૈદિક અને બાહ્નન્યાયની વચ્ચે રહી પ્રત્યેક સાધ્ય તત્વને માત્ર એકરૂપે સિદ્ધ ન કરતાં અનેકરૂપે સિદ્ધ કરે છે. આ કારણથી જેન ન્યાય બીજા ન્યાય કરતાં જુદો પડે છે. સંક્ષેપમાં એમ કહી શકાય કે જે ન્યાય જેનાચાર્યોએ રચેલા હોય, જે કેવળ પિરય આગમનું પ્રામાણ્ય સ્વીકારી ચાલતો હોય અને કોઈપણુ તત્વનું સાપેક્ષ દષ્ટિએ નિરૂપણ કરતો હોય તે જેનન્યાય.
એક બીજાના પ્રજાવથી થયેલ વિચારકાંતિ–એક સંપ્રદાય અમુક તો ઉપર વધારે ભાર આપતું હોય, ત્યારે જાણે કે અજાણે તેને પ્રભાવ બીજા પડેશી સંપ્રદાયે ઉપર અનિવાર્ય રીતે પડે છે. જે જૈન અને બદ્ધ સંપ્રદાયની અહિંસાને પ્રભાવ વૈદક સંપ્રદાય ઉપર પડયાની વાત માની લેવા તૈયાર થઈએ તે સત્ય ખાતર એ પણ માની લેવું જોઈએ કે વૈદિક વિદ્વાનેાની દાર્શનિક પદ્ધતિની અસર બીજા બે સંપ્રદાયે ઉપર પડી છે. જો કે સામાન્ય ન્યાયસાહિત્યના વિકાસમાં ત્રણે સંપ્રદાયના વિદ્વાનોએ અને આચાર્યોએ ફળ આપે છે, છતાં પહેલેથી છેલ્લે સુધી ન્યાયસાહિત્યને તથા પઠન-પાઠનને ઈતિહાસ જોતાં એવા નિર્ણય ઉપર આપ આપ આવી જવાય છે કે ન્યાયના તત્વોની વ્યવસ્થા કરવામાં પ્રધાન સ્થાન વૈદિક વિદ્વાનોનું છેએ વિષયમાં તેનો પ્રભાવ સપષ્ટ છે અને આજ કારણથી ક્રમે ક્રમે બદ્ધ અને જૈન વિદ્વાનો પિતાની આગમમાન્ય પાલી અને પ્રકૃત ભાષા છોડી વૈદિક સંપ્રદાય-માન્ય સંસ્કૃત ભાષામાં પિતાની પદ્ધતિએ ન્યાયના થે રચવા મંડી ગયેલા છે.
જેન સાહિત્યની પ્રધાન બે શાખાઓ–ભગવાન્ મહાવીરના સમયમાં જૈન સંઘ પ્રધાનપણે મગધ અને તેના આસપાસના પ્રદેશમાં હતો. પછી લગભગ એક સેકા બાદ તે સંઘ બે દિશાઓમાં વહેંચાયે. એક ભાગ દક્ષિણમાં અને બીજે ઉત્તરમાં. ત્યાર બાદ ડાક સૈકાઓ વ્યતીત થયા કે તે વહેંચાયેલ બે ભાગે સ્પષ્ટરૂપે જુદા પડી ગયા. એક દિગંબર અને બીજો કહેતાંબર. દક્ષિણવતો શ્રમણ સંઘ પ્રધાનપણે દિગંબર સંપ્રદાયી થયે, અને ઉત્તરવતી શ્રમણ સંઘ પ્રધાનપણે વેતાંબર સંપ્રદાયી થયે. આ રીતે વિભક્ત થયેલ શ્રમણ સ થે જે સાહિત્ય રચ્યું તે પણ બે ભાગમાં આપોઆપ વહેંચાઈ ગયું. પહેલું દિગંબરીય સાહિત્ય અને બીજું ભવેતાંબરીય સાહિત્ય. મૂળમાં અવિભક્ત જૈન સાહિત્યના આ રીતે મુખ્ય બે ભાગલા પડી ગયા.