________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૬૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
• સમાલોચક.
(શાહ છોટાલાલ મગનલાલ.) જે દેશમાં, જે ભાષામાં, જે સમાજમાં, જે ધર્મમાં અને જે સાહિત્યમાં, જે વિશેષતાઓ, જે રને, જે મહાન વ્યક્તિઓ, ધર્મનાં મહાન અમૂલ્ય જે તો યા જે જે ગેરવશાળી આદર્શો ખુણે ખાંચરે પડી રહ્યો હોય, તે સર્વને પ્રકાશમાં લાવ નાર, તે દેશમાં, તે સમાજમાં, તે ધર્મમાં અને તે સાહિત્યમાં અત્યુત્તમ સમાલેચકોના અસ્તિત્વને આભારી છે. ઉપર્યુક્ત સ્થાનોમાં જ્યાં જ્યાં સમાલોચકો નહિં હોય ત્યાં ત્યાં અનેક અમૂલ્ય બનાવે, અનેક મૂક ભાવે કરી રહેલ સેવાઓ સર્વ અંધારામાં રહે છે. આ ઉપરથી એમ તે ન સમજવું કે તે સેવા યા તો કે વિશેષતાઓ સમાચકે વિના નિરર્થક જાય છે, પરંતુ એથી જે વિશિષ્ટ ફળ આવવું જોઈએ તે નથી આવતું. નૂતન ભાવના જેટલા પ્રમાણમાં સમાચકથી જાગૃત થઈ શકે તેટલી તેના વિના ઘવી અસંભવ છે. ધારે કે દેશમાં એક વ્યક્તિ અનુપમ સેવા બજાવી રહેલ હોય, ત્યારે તેનું ફળ સમાલોચક વિના એવું જ આવે કે તે જે પ્રાંતમાં જે ગામમાં યા જે ભાગમાં સેવા બજાવી રહેલ હોય તેને આદર્શ તે ગામમાં યા તે ભાગમાંજ ખડો થાય એટલે તેના ચારિત્રાનુકરણ ડીજ વ્યક્તિઓ કરી શકે. પરંતુ ત્યાં જે સમાલોચકનું અસ્તિત્વ હોય છે તેના આદર્શને લાભ મોટા સમુદાયમાં આખા દેશમાં પહોંચાડી શકે છે. જેમ જેમ આદર્શ વિશુદ્ધપણે દેખાય છે, તેમ તેમ તેના જેવી અનેક વ્યક્તિઓ મેટા પ્રમાણમાં મળી આવે છે. આજ દષ્ટાંતાનુસાર સમાજ, યા ધર્મમાં સમજવું. સમાજમાં જે વિશેષતાઓ હોય તે સમાલોચક પ્રકાશિત કરી સમાજનું ગૌરવ વધારે છે, કેટલીક કુશંકાઓ નિમ્ળ બનાવે છે. તદનું સાર જે ધર્મમાં જે જે વિશિષ્ટ તો હોય તેને તેના ખરા સ્વરૂપમાં સમાલોચક મોટા ભાગમાં પહોંચાડી શકે છે. પિતાના સમાજમાં યા અન્ય સમાજમાં ધર્મત માટે જે જે શંકાઓ થતી હોય, જે જે અગ્ય હમલાઓ થતા હોય, જેથી શ્રદ્ધા ઉઠી જઈ અશ્રદ્ધા ફેલાતી હોય, તે સર્વને માટે શંકાઓ દૂર કરવા, હુમલા કરનારાઓને સચેટ યુક્તિ પુર:સર ઉત્તર આપવા, ઉઠતી શ્રદ્ધાને મજબુત કરવા ખાસ અત્યુત્તમ સમાચકે જોઈએ. આથી સમજાશે કે સમાલોચક તે કોણ? સમાજને, ધર્મને, દેશને કે સાહિત્યને અરૂણ કહી શકાય. સમાલોચકે, વિશેષતાઓ, ગે. રવો યા ઝવાહીને પ્રકાશમાં લાવે છે એટલું જ નહિ પણ આ સિવાય એક અન્ય પણ મહત્ત્વનું કામ બજાવે છે. સવિતાનારાયણને પ્રકાશમાં લાવતાં પહેલાં અરૂણ તારાઓને નિસ્તેજ બનાવી દે છે, તેમ તેસમાલોચક પણ દેશમાં કેઈ સવાથી, નિસ્વાર્થતાને દાવો કરી જશ ખાટી જતું હોય તે તેને પલવારમાં ટકાને તેર શેર બનાવી દેશે, સમાજમાં કેઈ દુર્ગણું તત્ત્વ દાખલ થયાં હોય તે તેની સામે કમર કસી દૂર કરાવી શકશે. સાહિત્યમાં જે ઉત્પથાકર્ષક સાહિત્ય પ્રગટ થતું હશે તે
For Private And Personal Use Only
