________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મધ્ય અવસ્થાને ઉપગ.
૭૩
ઉપેક્ષા કરવાથી જેવી રીતે હાની થાય છે તેવી રીતે કેવળ સંકુચિત વર્તમાનપર ધ્યાન આપી ભવિષ્યના વિષયમાં બેદરકારી રાખવાથી ઘણીજ હાની થાય છે. ઉકત કર્તવ્યનું પાલન હેજે થઈ શકે છે. તેને ઉપાય એ છે કે સુખોપભેગના વિષયમાં સંયમ રાખવાની ટેવ પાડવી જોઈએ. તરૂણ અવસ્થામાં મનુષ્યનું મન વિષયાદિ સુખમાં સ્વાભાવિક રીતે મગ્ન રહે છે અને એક વખત વિષયાસક્ત થયા પછી તે વિષયોથી વિરકત કરવા માટે ઘણાજ પરિશ્રમ કરવા છતાં પણ સફલતાની સંભાવના વધારે રહેતી નથી. એટલા માટે સ્થાયી દુ:ખ આપનારા ક્ષણિક સુખ પ્રાપ્ત કરવાના પ્રયત્નમાં ન લાગતાં હમેશાં એવાં કાર્યો કરતા રહેવું જોઈએ કે જેનાથી તાત્કાલિક દુ:ખ થાય તો પણ ચિરસ્થાયી સુખપ્રાપ્તિની વધારે આશા તથા સંભાવના રહે. વિષય-કાનન દેખાવમાં ઘણું જ શોભાયમાન છે, પરંતુ તેનું પરિણામ અત્યંત ભયપ્રદ છે. તેને વિસ્તીર્ણ પ્રદેશમાં જે મનુષ્ય યથેચ્છ સંચાર કરે છે તેનાથી આત્યંતિક સુખે અવશ્ય વેગળા રહે છે. જે લોકોએ વિષયારણ્યમાં મનમાન્ય વિહાર કરીને પોતાનું જીવન સર્વથા દુ:ખમય બનાવી દીધું છે તે લોકો આપણને નિરંતર ઉપરોક્ત અનુભવની સૂચના આપ્યા કરે છે. તેઓના તે અનુભવ ઉપરથી આપણે અવશ્ય ધડે લેવો ઘટે છે.
તરૂણ અવસ્થા વીતી ગયા પછી પ્રઢ અવસ્થામાં આપણે જે માગે ચાલશું, જે પ્રકારનું આચરણ રાખશું તે માર્ગ અને તે આચરણ ઉપર ઘણે ભાગે આપણે કીર્તિ, ભાગ્ય, સુખ તેમજ સફલતા અવલંબિત રહેશે. એ અવસ્થામાં આપણે ઘણુંજ કાર્યો કરવા પડે છે. તે સમયે સમાજ અને દેશની સાથે આપણે કંઈક વધારે ગાઢ સંબંધ રહે છે. સમાજ અને દેશની ઉન્નતિ કરવાની જવાબદારી પણ એ સમયે આપણું શિરે રહે છે. એટલા માટે એ અવસ્થાનું ચોથું પરમ પવિત્ર કર્તવ્ય એ છે કે આપણે આપણા સમાજ અને દેશની ત્રુટીઓ, આવશ્યકતાઓ અને ઉન્નતિના સાધનોનો પૂરેપૂરો વિચાર કરીને આપણી શારીરિક, માનસિક તથા સાંપતિક દશા અનુસાર તેના કલ્યાણ માટે અવિશ્રાંત ઉદ્યોગ કરવો જોઈએ. આપણને જે “કર્તૃત્વ શક્તિ” લક્ષવામાં આવી છે તેને વૃથા ન જવા દેતાં તેને સદુપગ કરવાનો એજ ઉચિત સમય છે. ઘણે ભાગે આળસુ તથા અકર્મય મનુષ્ય પોતાના ઉપરથી સમાજ દેશ સંબંધી કર્તવ્યની જવાબદારી એમ કહીને ખસેડી દે છે કે
ભાઈ, હું તો આ અનંત સૃષ્ટિમાં એક રજકણ સમાન છું. મારી જે શક્તિહીન, બુદ્ધિહીન અને દ્રવ્યહીન મનુષ્ય આટલા મોટા સમાજ અથવા દેશનું શું હિત કરી શકે ? ” પરંતુ આ પ્રકારના આલસ્યપૂર્ણ અવિચારવાદની અસત્યતા શોધવા માટે ઘણે દૂર જવું પડે તેમ નથી. હેજ વિચાર કરવાથી જ પ્રતીત થઈ શકે તેમ છે કે જે દેશ તથા સમાજના અંગભૂત પ્રત્યેક વ્યકિત આ રીતે અનર્ગળ વાત કર્યા કરે તે સર્વ દેશે અને સમાજના સઘળાં કાર્યો તëણેજ બંધ થઈ જાય અને કેઈ દેશ અથવા સમાજની ઉન્નતિ થઈ શકે જ નહિ.
For Private And Personal Use Only
