________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૭૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
જ્યારે એ અવસ્થામાં સમાજ અને દેશની સાથે આપણે ઘનિષ્ઠ સંબંધ રહેલ છે ત્યારે પછી એ જાણી લેવું જરૂરનું છે કે સમાજ તેમજ દેશ પ્રતિ અનંત કર્તવ્યોમાંથી આપણે ક્યા કયા કર્તનું પાલન કરી શકીએ તેમ છીએ. એટલા માટે સમાજમાં જે મહાન ઘટનાઓ બન્યા કરતી હોય છે તે સર્વના વિષયમાં હમેશાં આપણે સચેત અને સાવધાન રહેવું જોઈએ. સ્વદેશ તથા સમાજમાં હમેશાં જે અનેક હીલચાલ બન્યા કરતી હોય છે તે સઘળી યથાર્થ રૂપે જાણીને તે તરફ ઉચિત ધ્યાન તથા યોગ આપવાને અર્થાત્ પૂર્વાવસ્થામાં સંચિત કરેલી સઘળી શક્તિઓને દક્ષતાપૂર્વક “સારા” કાર્યમાં લગાવી દેવાને સમય એ પ્રઢ અવસ્થા જ છે. મનુષ્યમાં જે સ્વાભાવિક સમાજપ્રિયતા તથા દેશપ્રેમ દષ્ટિગોચર થાય છે તેનાથી એ અનુમાન થાય છે કે કદાચિત કુદરતને એ નિયમ હોય કે એક મનુષ્ય બીજાને મદદ કરવી તથા તેનું ભલું કરવું. આપણે જોઈએ છીએ કે આપણું શરીરનું પ્રત્યક અંગ જ્યારે પોત પોતાનું કાર્ય ઊંચિત રીતિથી કરે છે, ત્યારે આપણાં શરીરના તમામ વ્યાપાર સારી રીતે ચાલે છે; પરંતુ જ્યારે તેમાંથી કોઈ અંગ પિતાનું નિયત કાર્ય બરાબર રીતે કરી શકતું નથી ત્યારે આપણા જેવામાં આવે છે કે શારીરિક વ્યાપાર કઈને કઈ અંશમાં પંગુ અને અપૂર્ણ બની જાય છે. એ રીતે જ્યારે સમાજના સભ્ય-કે જેઓ સમાજરૂપી વિરા શરીરના અંગ પ્રત્યંગ સમાન છે–પોતાની યોગ્યતાનુસાર સઘળાં સામાજીક કાર્યો અર્થાત્ પિતપોતાના કર્તવ્યાંશ સારી રીતે કરતા રહે છે ત્યારે તે સમાજનું સંપૂર્ણ કાર્ય ઉત્તમ રીતે ચાલે છે, પરંતુ સમાજનો એક પણ સભ્ય કુવિચારને વશ બનીને પોતાનાં કર્તવ્ય પાલનમાં શિથિલ બનવા લાગે છે કે તરતજ કઈ અંશમાં તે સમાજનું કાર્ય બગડી જાય છે. એટલા માટે જેઓ બલવાન હોય તેઓએ શત્રુઓથી સમાજનું રક્ષણ કરવું જોઈએ. જેઓ વિદ્વાન હોય તેઓએ પોતાના સમાજના સભ્યોને સુશિક્ષિત કરવા જોઈએ કેઈ નવી નવી યોજનાઓનો આવિષ્કાર કરે જોઈએ, અંતરંગ વ્યવસ્થાને કોઈ પ્રબંધ રચવો જોઈએ, જીવન નિર્વાહના નવાં નવાં સમાચિત સાધને શોધી કાઢવા જોઈએ, પરિશ્રમજીવી મનુષ્ય માટે કાર્યો સુલભ કરવાનો કેઈ ઉદ્યોગ કરો જોઈએ ઈત્યાદિ. કોઈ પણ સુવ્યવસ્થિત સમાજ તથા દેશની અંદર સ્વામી–સેવક, સ્ત્રી-પુરૂષ, પિતા-પુત્ર, ભાઈબહેન, ઈષ્ટ મિત્ર, રાજાપ્રજા ઇત્યાદિ અનેક સંબંધ જેવામાં આવે છે. ઉક્ત સર્વ સંબંધે યોગ્યતાપૂર્વક નિભાવી લેવાથી મધ્યમાવસ્થાની એક મહાન જવાબદારીની પૂર્તિ થાય છે.
એ અવસ્થામાં સ્વાર્થ, મત્સર, દ્વેષ, લેભ વિગેરે દુર્ગાનો ઘણે ભય રહે છે. તેથી ઉક્ત દુર્ગુણોથી બચવું એ મધ્યમાવસ્થાના મનુષ્યનું પાંચમું કર્તવ્ય છે. મનુષ્યની નીતિમત્તા તથા સજજનતા નષ્ટભ્રષ્ટ કરવા માટે દુર્ગુણ અને દુર્વિકારરૂપી ઘેર શત્રુઓ હમેશાં હુમલે કર્યા કરે છે. તે ભીષણ આક્રમણથી પિતાનું રક્ષણ કરવા માટે
For Private And Personal Use Only
