________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મધ્યમ અવસ્થાને ઉપયોગ.
يو
હરણ અન્ય ધનવાન લોકોને માર્ગદર્શક થઈ પડે છે. એ સામાન્ય અનુભવની વાત છે કે ઘણા વિચારશીલ અને ધનવાન મનુષ્ય એ રીતે પરોપકાર કરવાની દ્રઢ ઈચ્છા રાખે છે છતાં પણ તેઓ એ દિચ્છા પૂર્ણ કરી શકતા નથી. તેનું કારણ એ નથી હોઈ શકતું કે તેઓ એવી સંસ્થાઓને કાંઈ રકમ આપતાં અચકાય છે. તેએની આંતરિક ઈરછા તો એવીજ રહ્યા કરે છે કે તેઓ કાંઈ એવું કાર્ય કરી નાંખે. પરંતુ તેનું સાચું કારણ એ છે કે તેઓ તે કાર્ય પોતાનાં મૃત્યુ સમય માટે છોડી દે છે, જેથી તે પહેલા તેઓ પિતાની દિચ્છા કદી પણ પાર પાડી શક્તા નથી.
મધ્યમાવસ્થામાં મનુષ્યનું અંતિમ પરંતુ સૌથી ઉત્તમ કર્તવ્ય આત્મ-નિરીક્ષણનો અભ્યાસ પાડવાનું છે. તે માટે દૈનિક કાર્યોની એક રાજનિશિ રાખવાથી ઘણેજ લાભ થઈ શકે છે. તેની અંદર આપણું પિતા સંબંધી, આપણું પોતાના કુટુંબ, જાતિ, સમાજ અને દેશ સંબંધી તથા જેઓની સાથે આપણે ઘનિષ્ઠ સંબંધ હોય તેઓ સંબંધી સઘળી સુખ દુઃખમય મહત્ત્વપૂર્ણ ઘટનાઓને યથાવત્ ઉલેખ કરવો જોઈએ. તેની અંદર આપણી રહેણી કરણી તથા આચરણની સઘળી ત્રુટીઓ તથા આવશ્યક કર્તવ્યનું પણ દિગદર્શન હોવું જોઈએ. કેઈની સાથે નવી શત્રુતા અથવા મિત્રતા થઈ હોય, વિવાદ અથવા વાતચીત થઈ હોય, કોઈ નવીન વસ્તુ જે વામાં આવી હોય અથવા કઈ મુસાફરીને વૃત્તાંત હોય તો તે સઘળી હકીક્ત સં. ક્ષેપમાં લખી લેવાથી મહાન લાભ થાય છે.
ઉપરના સંક્ષિપ્ત નિરૂપણથી વાચકને સારી રીતે સમજાયું હશે કે મધ્યમાવસ્થાના મુખ્ય કર્તા ક્યા કયા છે અને એ અવસ્થાને સદુપયોગ કરીને મનુષ્ય આ જીવન–સંગ્રામમાં કેવી રીતે વિજય પ્રાપ્ત કરી શકે છે. સ્વાધ્યાય, પઠન પાઠન, અનુસંધાન, અવકન, સદ્દગુણાભિરૂચિ, વિદ્યાપ્રેમ આદિ અન્ય કર્તવ્ય એ અવસ્થાના છે. જેની ઉપગીતાનું વર્ણન વિસ્તારભયથી અત્ર કરવામાં આવતું નથી. ટૂંકમાં, એ અવસ્થામાં મનુષ્ય એવાં કાર્યો કરવા જોઈએ કે જે વડે તેને વૃદ્ધાવસ્થામાં સાચું સુખ મળી શકે, પૂર્વ વચfર તત્યુતર ઃ કુર્ણ થતા એ સૂત્ર બહુ મનન કરવા યોગ્ય છે. પરંતુ એ વાત એક ક્ષણભર પણ ભૂલી જવી ન જોઈએ કે વૃદ્ધાવસ્થાની સાથે સુખ પણ પોતાની મેળે ચાલી આવતું નથી. એમ બનવું ત્રિકાલમાં પણ અસંભવિત છે. વૃદ્ધાવસ્થામાં સુખ મેળવવા માટે પૂર્વ અવસ્થામાં ઘણીજ તજવીજ કરવી પડે છે. તે સમયે જે આપણે આળસુ બની નકામે ગુમાવી દેશું તે તેનાં પરિણામરૂપ દુ:ખ જ ભોગવવું પડશે એમાં સંદેહ નથી.
એ વિષે રાજર્ષિ ભર્તુહરીજીએ યોગ્ય જ કહ્યું છે કે – यावत्स्वस्थमिदं शरीरमरुभं यावजरा दूरतो
यावच्चेन्द्रियशक्तिरप्रतिहता यावत्क्षयोनायुषः ।
For Private And Personal Use Only
